AVRUPA BİRLİĞİ - Deneme Sınavı - 17

Yeniçağ ile Batı Avrupa’da gelişen ulus-dev­let olgusu, 19. yüzyılda tüm Avrupa’ya yayılmıştır.

Papa II. Pius, 23 Eylül 1463’te kardinallere yaptığı konuşmasında ‘Respublica Chris­tiana’ kavramını kullanmıştır (Schwoebel, 1967: 71). Ona göre Avrupa, dinsel bir bütündü ve kimliğini de buna göre tanımlamalıydı. Avrupa coğrafi bir anlam taşımamaktaydı; çünkü Avrupa’nın Hıristiyan olma­yanlara karşı elde ettiği zaferler, Hıristiyanlara varlı­ğını Akdeniz’in ötesine taşıma olanağı sunmaktaydı. Böylece Papa II. Pius, coğrafi sınırlardan ziyade ma­nevi sınırlarla Avrupa’yı çizmişti. Bu bağlamda da Av­rupa; fiziki alanıyla değil, kültür alanının kapsamıyla tanımlanmıştır.

Federalizm, Birinci Dünya Savaşı’ndan büyük yara alarak çıkmış Avrupa’da yeni bir savaşın nasıl önlenebileceği ve barışın yeniden nasıl tesis edile­bileceği üzerinde durmuş; bunun cevabını da “en yüksek düzeyde bütünleşme” fikrinde bulmuştur.

Fede­rasyonun kalıcı olabilmesi için de üyelerin bir arada kalmasını sağlayacak yasal, kurumsal, siyasal ve toplumsal mekanizmaların var olması gerekir. Bu mekanizmalar aynı zamanda tüm üyeler için temel karar verici role de sahip olmalıdır.

İkinci Dünya Savaşı Avrupa’ya büyük bir yıkım ge­tirmiştir. Bu yıkımın ardından ise Avrupa ülkeleri­nin temel amacı, savaş sonrasında Avrupa’da refahı ve barışı tesis etmek ve kalıcı kılmak olmuştur. Bu durumun da üç önemli ayağı vardır. Bunlardan ilki siyasi açıdan Almanya ile Fransa arasındaki sorun­ları kalıcı biçimde çözüme kavuşturma ihtiyacıdır. İkincisi, ekonomik açıdan Avrupa’da refahı tesis etme ve yaygınlaştırma ihtiyacıdır. Üçüncüsü ise güvenlik açısından Avrupa’da Sovyet tehdidine karşı koyabilecek bir bütünleşme oluşturma ihtiyacıdır.

Yeni İşlevselciliğin üzerinde dur­duğu temel kavramlardan biri yayılma (spill-over) olmuştur. Buna göre bir politika alanında başlayan işbirliği ve bütünleşme, birbirleriyle yakın teması bulunması nedeniyle diğer politika alanlarına da yayılabilecektir. Ernst B. Haas’ın geliştirdiği bu teoriye göre, ekonominin bir sektöründe başlayan bütünleşme süreci, ekonominin diğer sektörlerine doğru yayı­lacak (sirayet edecek) ve sonunda tüm ekonomiyi kapsayacaktır. Bu durum ise ekonomik ve siyasi alanda refah ve barışı egemen kılacaktır. Ulus-dev­letler ise mevcut yeni durumdan daha fazla fayda sağlayacakları için, uluslararası bütünleşmeye daha fazla destek vereceklerdir. Bu destek ise ulusal ak­törlerin aidiyet duygularının ulusal düzeyden daha ulus-üstü bir düzeye doğru yükselmesine yol aça­caktır.

Avrupa Birliği, dünya tarihindeki en başarılı bütünleşme süreci olma özelliğini halen taşımaktadır. Fakat üye devletlerin Avrupa Birliği’nin başkenti Brüksel’e egemen­lik yetkilerini tamamen devretmeye halen hazır olmadıkları da ortadadır. Bu da bize ülkelerin tarihsel, ekonomik, siyasal ve kültürel açıdan belirgin farklı kimlikler taşıdığı Avrupa’da bir “Avrupa Birleşik Devletleri” yaratmanın o kadar da kolay olmadığını göstermektedir. Bugün halen Avrupalıların çoğu, Brüksel’i ve AB karar alma süreçlerini kendi dünyalarına çok uzak görmektedirler.

Brexit tartışmaları, ekonomik bü­tünleşme sürecinde başarılı sayılabilecek bir süreç yaşamış olan Avrupa Birliği’nin siyasi bütünleşme konusunda aynı derecede başarı kaydedemediğinin bir göster­gesi olmuştur.

Uluslarüstücülük (supranasyonalite), ulus devletin otoritesinden daha üstün ve iradesini ulus devlete kabul ettirebilme kapasitesine sahip bir otoritenin varlığına işaret etmektedir.

Hükümetlerarasıcılık, genelde ulusüstücülük yaklaşıma ve özelde de federalizme karşı bir söylemdir. Hükümetlerarasıcılık, devletler arasında egemen bağımsızlık temelinde gerçekleşen karşılıklı ilişkieri ifade etmektedir.

Ulus-üstü yönetim biçimlerinden bir diğeri de konfederasyondur. Konfederasyon oy birliği ile karar alınan bir yapı sunar. Dolayısıyla konfederasyon, üye devletlerin egemenliklerinin oy hakkıyla korunduğu bir siyasal birliktir.

Birleşik Avrupa'nın kurulması çerçevesinde görüşler belirten ilk düşünürler, Dante ve Pierre Dubois olmuştur. 310 yılında kaleme aldığı Monarchia başlıklı yapıtında "birlikten" söz eden Dante'ye göre, Avrupa'da savaşların önlenmesi ve Roma'nın yeniden canlandırılması bu kıtada tek bir yönetimin kurulmasıyla gerçekleştirilebilecekti. 14 yüzyılda Pierre Dubois, dönemin prensliklerine yaptığı birlik çağrısında ise ortak bir konseyin kurulması ve prenslikler arasındaki bütün uyuşmazlıkların çözümünde bu konseyin aracı olmasını önermiştir.

Jean Monnet, Fransa'nın I. Dünya Savaşı sonrası yaptığı hataları de Gaulle'ün planının tekrarladığını ve bu nedenle daha liberal bir yapılanmaya gidilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Monnet'in ileri sürdüğü plan aşağıdaki unsurları kapsamaktadır. Bunlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Avrupa devletlerinin birleştirilmesine yönelik bir AB düşüncesi gerçek anlamda 19. yüzyılda şekillenmiştir. Bu şekillenmesi ise bir siyasi bütünleşme ve örgütlenme modeli olan federalizm ve onun vücut bulmuş hali olan federasyon biçiminde tezahür etmiştir.

Federalist kimliğe sahip Avrupa'da "barış için birleşme" çabalarının başında gelen oluşum, 1924 yılında kurulan Pan-Avrupa Hareketi (Pan-European Movement) dir.

İngiltere'nin AB'den ayrılması konusunu ifade eden terim Brexit (British exit)'tir. Brexit tartışmaları, ekonomik bütünleşme sürecinde başarılı sayılabilecek bir süreç yaşamış olan AB'nin siyasi bütünleşme konusunda aynı derecede başarı kaydedemediğinin bir göstergesi olmuştur.

Federalism açısından İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin ilk somut girişimi, 1946 yılında kurulan Avrupa Federalistler Birliği'dir. Bu Birlik savaş sonrası yeniden ayağa kalkmanın ancak Avrupa'nın bütünleşmesi ile gerçekleşebileceğini savunmuş ve bu doğrultuda federalizm fikrini ön planda tutmuştur.

Spill-over kavramı, bir politika alanında başlayan işbirliği ve bütünleşmenin diğer politik alanlara da yayılabileceğiniifade etmektedir. Haas'ın geliştirdiği bu teoriye göre, ekonominin bir sektöründe başlayan bütünleşme süreci ekonominin diğer sektörlerine de yayılacak ve sonunda tüm ekonomiyi kapsayacaktır.

Avrupa bütünleşmesinin ulus devletin egemenliğini zayıflattığını, bu nedenle bütünleşme sürecinin durdurulması gerektiğini savunan bakış açısı kuşkuculuk (Euroscepticism) olarak adlandırılır.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Arap Birliği, Afrika Birliği, Avrasya Ekonomik Topluluğu bölgesel siyasal, askeri, ekonomik ve kültürel temelli uluslararası örgütlenmelerdir. 

Dünya Ticaret Örgütü ise küresel uluslararası örgüt niteliğindedir.