AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Türkiye Avrupa Birliği (AB) ilişkileri 1959 yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’na yapmış olduğu ortak üyelik başvurusuna dayanmaktadır. Türkiye’nin yapmış olduğu başvuru üzerine 12 Eylül 1963 tarihinde, Türkiye ile AET Arasında Bir Ortaklık Yaratan Anlaşma imzalanmıştır.

Türkiye’nin ortaklık ilişkisinin Son Dönemi’nden beklentisi, AB’nin Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile başlattığı beşinci genişleme sürecine katılmak olmuştur. Ancak Türkiye için bu beklentinin gerçekleşmesi, beşinci genişleme sürecinde yer alan ülkeler için olduğu kadar kolay olmamıştır. AB, beşinci genişleme sürecini başlatma kararını açıkladığı Aralık 1997 Lüksemburg Zirve Toplantısı’nda Türkiye için bir tam üyelik alternatifi geliştirmiştir. Türkiye İçin Avrupa Stratejisi adı verilmiş olan alternatif, gümrük birliğinin genişletilmesi ve geliştirilmesi hedefini içeren bir strateji idi. Türkiye’nin önerilen yeni stratejiyi kabul etmemesi ve tam üyelik talebinde ısrar etmesi üzerine ilişkiler kısa bir süre askıya alınmıştır.

Lüksemburg Zirve Toplantısı’ndan iki yıl sonra, Aralık 1999 Helsinki Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin diğer tam üye adayı ülkelerle eşit statüye sahip bir tam üye adayı olduğu kararı alınmıştır. Böylece Türkiye’nin tam üyelik süreci başlamıştır.

Helsinki Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin tam üye adayı olarak ilan edilmesinden tam beş yıl sonra, Aralık 2004 Brüksel Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin Kopenhag Siyasi Kriterleri’ni yeterince karşıladığı açıklanarak Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararı alınmıştır. Aralık 2004 Brüksel Zirve Toplantısı kararları arasında Türkiye için önem arz eden diğer hususlar, kısaca aşağıda belirtilmiştir:

Türkiye’nin AB’ne tam üyelik müzakereleri, planlandığı gibi 3 Ekim 2005 tarihinde başlamıştır. Aynı tarihte Hırvatistan ile de tam üyelik müzakereleri başlatılmıştır. Türkiye’nin tam üyelik müzakerelerinde müzakereye açılan ilk AB müktesebatı başlığı, Bilim ve Araştırma olmuştur. Bilim ve Araştırma müktesebatı ile ilgili müzakereler 12 Haziran 2006 tarihinde başlamış ve aynı tarihte geçici olarak kapatılmıştır.

AB’nin EPB uygulamasının eksik yönü, ortak maliye politikasının olmamasıdır. AB’nin ortak bütçesi, diğer bir ifadeyle AB bütçesi, AB GSYİH’sinin % 1’i civarındadır. Bu kadar küçük bir bütçe, gerçek bir makroekonomik politika aracı olmaktan çok uzaktır.

AB, maliye politikasının en önemli aracı olan vergiler konusunda da güçlü bir yaklaşım sergileyememektedir. Vergi toplama, ülkelerin ekonomik bağımsızlıklarının en önemli göstergelerinden biridir. AB’ye üye ülkeler, vergi toplama konusundaki ekonomik bağımsızlıklarından çok fazla ödün vermek istememektedir. 2012 yılı itibarıyla üye ülkelerin yıllık Katma Değer Vergisi (KDV) matrahlarının % 0.3’ü, AB bütçesine gelir olarak aktarılmaktadır.

Para birliğinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi, üç temel unsurun varlığına bağlıdır. Bu unsurlar:

Bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıması bazı koşulların varlığına bağlıdır. Esasen bu koşullar para birliği ülkelerinin sahip olduğu özelliklerdir. Mundell, McKinnon ve Kenen’e göre, bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıyabilmesi için para birliği ülkelerinin;

1990’lı yıllara gelindiğinde ise AB, EPB hedefini bir kez daha gündemine almıştır. 1992 yılında imzalanan Maastricht Anlaşması ile EPB’in üç aşamalı bir süreç sonunda 1 Ocak 2002 tarihinde tamamlanması hükme bağlanmıştır. EPB’in ilk aşamasında üye ülkeler arasındaki ekonomi ve para politikalarının koordinasyonunun güçlendirilmesi, sermaye hareketlerinin önündeki engellerin kaldırılması öngörülmüştür. İkinci aşamada ortak para politikasından sorumlu olacak Avrupa Merkez Bankasının ve Avrupa Merkez Bankaları Sisteminin kurulması planlanmıştır. Ayrıca, ikinci aşamadan üçüncü ve son aşamaya geçiş için Maastricht kriterleri olarak bilinen EPB kriterleri belirlenmiştir.

Maastricht kriterleri:

2014 yılı itibariyle 28 AB üyesi ülkenin 19’u Euro Bölgesi’ndedir. Bu ülkeler, Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Avusturya, Finlandiya, İrlanda, Güney Kıbrıs, Malta, Slovenya, Slovakya, Litvanya, Letonya ve Estonya’dır. Romanya daha önce açıkladığı 2015’te Euro Bölgesi’ne katılma hedefini ileri bir tarihe ertelemiştir. Diğer AB üyesi ülkeler (Birleşik Krallık ve Danimarka hariç) kriterleri karşıladıkları zaman Euro bölgesine katılmak zorundadır. Birleşik Krallık ve Danimarka, Maastricht Antlaşması’nda yer alan ayrıcalıklara dayanarak Euroya geçmeyen AB üyeleridir.

2015 yılı itibariyle, beşinci genişleme sürecinin üçüncü dalgasında Türkiye’nin yanısıra, 2005 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Makedonya, 2008 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Karadağ ve 2009 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Sırbistan, Arnavutluk ve İzlanda yer almaktadır.

Genişleme politikası kapsamında yedi devlet yer almaktadır. Türkiye, Sırbistan, Karadağ, Makedonya ve Arnavutluk aday ülke konumunda bulunmaktadır. Bosna-Hersek ve Kosova potansiyel aday ülke statüsüne sahiptir. İzlanda 2009 yılında AB’ne tam üyelik başvurusu yapmış ancak daha sonra AB’nin dışında kalmanın İzlanda’nın çıkarlarına daha iyi hizmet ettiğini belirterek Mart 2015’te AB üyelik başvurusunu geri çektiğini açıklamıştır.

Bilindiği gibi, Türkiye Avrupa Birliği (AB) ilişkileri 1959 yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’na yapmış olduğu ortak üyelik başvurusuna dayan-maktadır. Türkiye’nin yapmış olduğu başvuru üzerine 12 Eylül 1963 tarihinde, Türkiye ile AET Arasında Bir Ortaklık Yaratan Anlaşma imzalanmıştır. Kısaca Ankara Anlaşması olarak adlandırılan ortaklık anlaşması, gerekli onay süreci tamamlandık-tan sonra, 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir

Türkiye’nin 14 Nisan 1987  tarihinde AB’ne tam üyelik başvurusunda bulunması olmuştur. Türkiye’nin Roma Antlaşması’nın 237 maddesine dayanarak gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu  üzerine Avrupa Komisyonu Türkiye için hazırladığı Avis’te, Türkiye’nin tam üyelik  için ehil bir ülke olmakla birlikte önceliğin gümrük birliğinin hayata geçirilmesi  olduğunu açıklamıştır.

Lüksemburg Zirve Toplantısı’ndan iki yıl sonra, Aralık 1999 Helsinki Zirve  Toplantısı’nda Türkiye’nin diğer tam üye adayı ülkelerle eşit statüye sahip bir tam  üye adayı olduğu kararı alınmıştır. Böylece Türkiye’nin tam üyelik süreci başlamıştır.

Türkiye, tam üyelik müzakerelerinin başlamasıyla birlikte 2004 Brüksel Zirve Toplantısı öncesinde tam üyelik müzakerelerinin başlatılması için ön koşul niteliğinde olan Ek Protokol taahhüdünü yerine getirmemiştir. AB’nin yeni tam üyelerinden Güney Kıbrıs Türkiye tarafından tanınmadığından, Ek Protokol Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanmamıştır. Bu gelişme karşısında AB, gümrük bir-liği ile ilgili sekiz müktesebat başlığında müzakereleri geçici olarak askıya almıştır.

AB’nin EPB uygulamasınınen önemli eksikliği," ortak maliye politikasının olmamasıdır. "AB’nin ortak bütçesi, diğer bir ifadeyle AB bütçesi, AB GSYİH’sinin % 1’i civarındadır. Bu kadar küçük bir bütçe, gerçek bir makroekonomik politika aracı olmaktan çok uzaktır. AB bütçesi yıllık olarak yapılmakla birlikte, gelecek beş yıllık dönemi kapsayacak şekilde planlanmaktadır. AB bütçesi, bu özelliği nedeniyle yaşanabilecek ekonomik istikrarsızlıklara ve olası ekonomik krizlere karşı duyarlı ve esnek değildir. Dolayısıyla AB bütçesi hem çok küçüktür; hem de AB ekonomisini yönetebilecek güce sahip değildir.

Türkiye Avrupa Birliği (AB) ilişkileri 1959 yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’na yapmış olduğu ortak üyelik başvurusuna dayanmaktadır. Türkiye’nin yapmış olduğu başvuru üzerine 12 Eylül 1963 tarihinde, Türkiye ile AET Arasında Bir Ortaklık Yaratan Anlaşma imzalanmıştır. Kısaca Ankara Anlaşması olarak adlandırılan ortaklık anlaşması, gerekli onay süreci tamamlandıktan sonra, 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Geçiş Dönemi süresince Türkiye çeşitli ekonomik ve siyasi nedenlerle on iki ve yirmi iki yıllık takvimlerdeki yükümlülüklerini, biraz gecikmeli de olsa yerine getirmiş ve Geçiş Dönemi planlandığı gibi 31 Aralık 1995 tarihinde sona ermiştir.

Para birliğinin maliyeti ise esasen ülkelerin ulusal paralarından vazgeçmeleri-nin maliyetidir. Bir ülkenin ulusal parasından vazgeçmesi demek, ulusal ekonomi politikasının en önemli araçlarından birinden vazgeçmesi demektir. Çünkü ülke-nin ulusal parasını terk ederek diğer para birliği ülkeleriyle birlikte ortak bir para birimini benimsemesi, ulusal para politikasını bağımsız olarak yürütme olanağı-nı ortadan kaldırmaktadır. Diğer bir ifadeyle para birliğine üye bir ülkede ulusal merkez bankasının para politikası üzerinde bir yetkisi ve gücü elinden alınmak-tadır. Bu yetki ve güç, para birliğinin ortak merkez bankasına devredilmektedir. Böylece para birliğine üye ülke devalüasyon veya revalüasyon aracılığıyla parasının fiyatını ve dolaşımdaki para miktarını belirleyebilme veya faiz oranlarını değiştirebilme olanağını kaybetmektedir.

Bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıması bazı koşulların varlığı-na bağlıdır. Esasen bu koşullar para birliği ülkelerinin sahip olduğu özelliklerdir. Mundell, McKinnon ve Kenen’e göre, bir para birliğinin optimum para alanı nite-liği taşıyabilmesi için para birliği ülkelerinin;

Birleşik Krallık ve Danimarka, Maastricht Antlaşması’nda yer alan ayrıcalıklara dayanarak Euroya geçmeyen AB üyeleridir.