AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Avrupa Birliği Bütünleşme Süreci derinleşme ve genişleme olmak üzere iki boyutta gerçekleşmektedir. Derinleşme, Avrupa Birliği’nin yetki sahibi olduğu hususlara yeni konuların da dâhil edilmesi ve bu konularda zamanla nitelikli çoğunluğun karar almasının sağlanmasıdır. Genişleme ise Avrupa Birliği’ne yeni devletlerin katılmasını ve üye sayısının artmasını ifade etmektedir. Avrupa Birliği’ne dâhil olmak isteyen ülkelerden katılma sürecini tamamlamaları beklenmektedir. Avrupa Birliği’nin kurucu anlaşmalara ve sahip olduğu yasal mevzuata taraf olmak için aday devletin katılım süreci içinde bazı hukuki, siyasi ve ekonomik reform ve düzenlemeleri yapması gerekmektedir.

Türkiye 1987 yılında tam üyelik başvurusu yapmıştır. Öte yandan Türkiye'nin tam üyelik sürecini anlayabilmek için, tam üyelik başvurusundan çok önceye, Ortaklık Anlaşması yani Ankara Anlaşması’na dönmek gerekir. Türkiye için AB’ye yönelik tam üyelik ya da daha doğru bir deyişle katılıma hazırlık Ankara Anlaşmasıyla başlatılmıştır. Yoksa Ankara Anlaşması tam üyelikten bağımsız bir ekonomik bütünleşme anlaşması olarak değerlendirilemez.

Genel yapısı ve özellikle 28. maddesinin de açık biçimde ortaya koyduğu şekilde Ankara Anlaşması, Türkiye’yi tam üyeliğe hazırlamak için düşünülmüş ve planlanmış bir anlaşmadır. Ankara Anlaşması Avrupa Ekonomik Topluluğu ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 25 Haziran 1963’te Brüksel’de paraf edilmiş, 12 Eylül 1963’te Ankara’da imzalanmıştır. Ankara Anlaşması, bir Geçici Protokol, bir Mali Protokol ve Son Senet ile birlikte 1 Aralık 1964’te yürürlüğe girmiştir.

A, B, C ve E şıkları farklı ekonomi, hükümetler, tanıtım, genişleme gibi farklı boyutlara yönelik adımları içeriyorken, Ankara Anlaşmasının temel hedefi olan "Türk halkı ile Avrupa Ekonomik Topluluğu içinde bir araya gelmiş halklar arasında, gittikçe daha sıkılaşan bağlar kurmak" amacına yönelik en uygun adım D şıkkında yer almakta ve doğrudan Türk halkı ile Birlik üyesi ülkelerin halklarının etkileşiminin sağlanmasını amaçlamaktadır.

"Çevresel (harici) koşullar, Avrupa Topluluğunun kendi iç dinamiklerinden kaynaklanmayan, tamamen dışarıdaki gelişmelerin belirleyici olduğu etkenlerdir. Türkiye ve Avrupa Ekonomik Topluluğu arasındaki ilişkilerinin gelişime şekli ve Türkiye’nin gerek ekonomik gerekse siyasal sorunları bir yana bırakılsa bile, ikili ilişkilerden kaynaklanmayan Avrupa Topluluğunun kendi içindeki değişimi ve Avrupa kıtasının siyasi dönüşümü, Türkiye’nin üyeliğini zora sokmuştur. Türkiye’nin üyeliğine engel oluşturan faktörler arasında gösterilen diğer bir konu Türkiye’nin ekonomik problemleri ve bunun Topluluk bütçesine getireceği ağır yüktür. Komisyon, bu bağlamda Türkiye’nin coğrafi ve nüfus büyüklüğü, buna karşılık kalkınmışlık düzeyinin düşüklüğünü vurgulamıştır. Ayrıca iş gücü niteliğinin zayıflığı ve tarım nüfusunun büyüklüğü de diğer ekonomik nedenler arasındadır. Komisyon görüşü, bütün bu ekonomik sorunları açıklandıktan sonra, Türkiye’nin tam üyeliğinin Topluluk bütçesine çok ağır bir yük getireceğini, bundan en fazla Topluluğun yapısal fonlarının etkileneceğini ifade etmiştir. Son olarak Komisyon, siyasi koşullar açısından oldukça eleştirel bir tutum benimsemiştir. Türkiye’de kamusal alanın Topluluk kriterleriyle uyumlu olmayan bir yapının ağırlığı altında bulunduğu ifade etmiştir. Komisyona göre insan hakları, azınlık kimliklerine saygı vb. konularda köklü reformlara ihtiyaç duymaktadır." Bu bağlamda eğitim ile ilgili bir tespitte bulunulmadığı görülmektedir.

A, B, D, ve E seçenekleri Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki gelişmelere ilişkin çıkarımları sunmakta iken, C seçeneği bu ilişkiyi doğrudan ilgilendirmeyen bir seçeneği barındırmaktadır. Türkiye'nin diğer küresel oluşumlarla arasına mesafe koyması soruda belirtilen üç gelişmeden elde edilemeyecek bir çıkarımdır.

2000’li yılların ortalarından itibaren Avrupa Birliği Komisyonu hazmetme kriterini de Kopenhag Zirve kararlarına dayandırarak ileri sürmeye başlamıştır. Kopenhag Zirve Kararlarında Kopenhag Kriterleri olarak belirtilen paragrafın hemen altında yer alan paragrafta hazmetme kriterine esas teşkil ettiği iddia edilen bölüm yer almaktadır. Söz konusu metinde, Avrupa bütünleşmesindeki ivmenin korunmasında, Avrupa Birliği’nin yeni üyeleri hazmetme kapasitesi hem Avrupa Birliği’nin hem de aday devletin genel çıkarı için önemli bir unsur olduğu belirtilmiştir. Buradan hareketle hazmetme kriteri Türkiye’nin önüne 2000’li yıllarda çıkartılmaya başlamıştır.

Katılım öncesi stratejide siyasi kriterler ve insan hakları meseleleri başta olmak üzere Kıbrıs sorunu ve Yunanistan ile yaşanan ikili sorunların çözümüne vurgu yapılmıştır.