AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Derinleşme, Avrupa Birliği’nin yetkili olduğu konular kapsamına yeni konuların dahil edilmesi ve bu konularda giderek nitelikli çoğunlukla karar alma esasının hakim olmasıdır.

Türkiye için AB’ye yönelik tam üyelik ya da daha doğru bir deyişle katılıma hazırlık Ankara Anlaşmasıyla başlatılmıştır. Yoksa Ankara Anlaşması tam üyelikten bağımsız bir ekonomik bütünleşme anlaşması olarak değerlendirilemez.

Maastricht Antlaşması’nın “O” maddesi Roma Antlaşması’nın 237. maddesinde ifade edilen tam üyelik için Avrupa devleti olma ilkesini tekrar etmiştir. Ancak bu son derece geniş kriterin (Avrupa devleti olmak) sınırlandırılması için yine Maastricht Antlaşması’nın “F” maddesi, “demokrasi ve insan hakları ve temel özgürlüklere saygılı olmak” koşulunu getirmiştir.

Türkiye, 14 Nisan 1987’de Topluluğa tam üyelik başvurusunda bulunmuştur.

Türkiye’nin katılım müzakerelerini sürdürdüğü 2000’li yılların ikinci yarısında Komisyonun, Türkiye’nin üyeliğine engel oluşturan faktörler arasında saydığı ,Türkiye’nin coğrafi ve nüfus büyüklüğü, buna karşılık kalkınmışlık düzeyinin düşüklüğünü vurgulamıştır. Ayrıca iş gücü niteliğinin zayıflığı ve tarım nüfusunun büyüklüğü Komisyonun sıraladığı diğer olumsuz ekonomik nedenlerdir. Komisyon görüşünde, Türk sanayisinin birçok sektörünün, yüksek koruma duvarlarıyla ayakta kalabildiği, bu nedenle de Türkiye’nin gümrük birliği takvimini ertelemek zorunda kaldığını ifade etmektedir.

Lüksemburg zirve kararları “Güçlendirilmiş Katılım Öncesi Strateji” başlığı al-tında Orta ve Doğu Avrupa devletleri için genişleme politikası altında yeni birta-kım araçlar belirlemiştir.

Türkiye, 10 - 11 Aralık 1999’da Helsinki’de yapılan Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde Avrupa Birliği’ne “aday ülke” olarak kabul edilmiş, kendisinin diğer aday ülkelerle eşit konumda olacağı açık ve kesin bir dille belirtilmiş, Katılım Ortaklığı Belgesi kabul edilmiştir.Daha sonra Katılım Ortaklığı Belgesi ne dayanan 19 Mart 2001 tarihli     Türkiye'nin, önceliklerin hayata geçirilmesine yönelik program ve takvimi içeren bir ulusal program açıklamasını ve bu çerçevede Türkiye’de önemli siyasi reformlar gerçekleştirilmesi sağlanmıştır.

Türkiye için, Helsinki Zirvesi sonrasında geliştirilen “Katılım Öncesi Strateji”nin dayandığı iki temel belge vardır. Bunlardan ilki 26 Şubat 2001 tarihli “Katılım Ön-cesi Strateji Çerçevesinde Türkiye’ye yapılacak Yardımlar ve Özellikle Katılım Or-taklığının Oluşturulması Hakkında Konsey Tüzüğü”, diğeri ise 8 Mart 2001 tarihli “Türkiye Cumhuriyeti ile Oluşturulan Katılım Ortaklığının İlkeleri, Öncelikleri, Orta Vadeli Hedefleri ve Koşulları Hakkında Konsey Kararı” dır. Daha önce be-lirttiğimiz gibi ilk belgeye Çerçeve Tüzük, ikincisine ise Katılım Ortaklığı Belgesi denilmektedir. Katılım Ortaklığı Belgeleri Türkiye için daha sonra 2003, 2005 ve 2008’de yenilenmiştir.

Katılım Ortaklığı Belgesinin kısa ve orta vadeli hedeflerinin siyasal kriterler baş-lığı altında Türk hukuk sisteminde yapılması istenen pek çok değişiklik sıralanmıştır. Bunlardan bazıları “idam cezasının kaldırılması”, “devlet güvenlik mahkemelerinin kaldırılması”, “ana dilde yayın” ve “ana dilin öğretilmesi ile ana dilde eğitim” konuları, “ifade özgürlüğünü sınırlayan yasa maddelerinin kaldırılması”, “sendikal hakların yaygınlaştırılması”, “yargı reformu”, “işkence ve kötü muamelenin önlenmesi”, “sivil-asker ilişkilerinin demokratik esaslar uyarınca yeniden düzenlenmesi” gibi konular sayılabilir.

Avrupa Toplulukları’ndan
Avrupa Birliği’ne geçiş 1993
yılında yürürlüğe giren
Maastricht Antlaşması’yla
gerçekleştirilmiştir.
Maastricht Antlaşması
Avrupa bütünleşme sürecini
Soğuk Savaş sonrası döneme
hazırlayan çok önemli bir
dönüşümü gerçekleştirmiştir.
Maastricht Antlaşması’yla
Avrupa bütünleşme siyasi
kimliği öne çıkan bir
uluslarüstü aktör niteliği
kazanmıştır. Maastricht
Antlaşması’nın getirdiği
Avrupa Vatandaşlığı,
Avrupa Ekonomik Parasal
Birliği, Avrupa Ortak dış ve
Güvenlik Politikası, Avrupa
Parlamentosu’nun artan gücü
Maastricht Antlaşması’nın
bu yolda getirdiği yeni
düzenlemelerden bazılarıdır.

Türkiye 1987 yılında tam üyelik başvurusu yapmıştır. Öte yandan Türkiye’nin
tam üyelik sürecini anlayabilmek için, tam üyelik başvurusundan çok önceye, Ortaklık Anlaşması yani Ankara Anlaşması’na dönmek gerekir. Türkiye için AB’ye
yönelik tam üyelik ya da daha doğru bir deyişle katılıma hazırlık Ankara Anlaşmasıyla başlatılmıştır. Yoksa Ankara Anlaşması tam üyelikten bağımsız bir ekonomik
bütünleşme anlaşması olarak değerlendirilemez.

“Topluluk sistemini kabul etmek ve bu sistemi uygulama kapasitesine sahip olmak”tır. Maastricht Antlaşması ile kabul edilmesi ve uygulanması gereken Topluluk sistemi (acquis communautaire) kapsamına
ortak dış politika, savunma politikası, ekonomik ve parasal birlik de alınmıştır.
Lizbon Antlaşması sonrasında

Avrupa devleti Birliğe üye olmak için başvurabilir” diye düzenlemiştir. Antlaşmanın 2. maddesi, “insan onuruna saygı, özgürlük, demokrasi, eşitlik, hukukun üstünlüğü ve azınlıklara mensup kişilerin hakları da dahil olmak üzere insan haklarına saygı” başlıkları altında bu değerleri toplamıştır. Ayrıca söz konusu madde bu değerlerin, “çoğulculuk, ayrımcılık yapmama, hoşgörü, adalet, dayanışma ve kadın-erkek eşitliği” esasında bir toplumu esas aldığını da ifade etmektedir

Roma Antlaşması: Avrupa
Kömür ve Çelik Topluluğu’ndan
Avrupa Toplulukları’na
geçiş 1957’de imzalanan
ve 1958’de yürürlüğe giren
Roma Antlaşmalarıyla
gerçekleştirilmiştir. Roma
Antlaşmaları iki ayrı
antlaşmadır. İlki Avrupa
Ekonomik Topluluğu’nu kuran
antlaşma, ikincisi Avrupa
Atom Enerjisi Topluluğu’nu
kuran antlaşmadır. Bu
antlaşmalardan ilkine
daha sıkça atıf yapılır ve
bu bağlamda sadece Roma
Antlaşması dendiği zaman
genelde Avrupa Ekonomik
Topluluğu’nu kuran antlaşma
işaret edilir.

Avis: Fransızca bir kelimedir
ve görüş anlamına
gelmektedir. Teknik olarak
üyelik başvurusunda
bulunan bir devlet hakkında
Komisyonun hazırladığı rapora
verilen addır

Söz konusu paragraf daha sonra siyasi kriterler, ekonomik kriterler ve mevzuat uyumu kriterleri olarak üç başlık altında toplanmıştır. Buna göre Kopenhag Kriterleri;
• Siyasal kriterler: Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara
saygı ve azınlıkların korunmasını garanti altına alan kurumların istikrarının sağlanması,
• Ekonomik kriterler: İşleyen bir piyasa ekonomisi ile birlikte Avrupa Birliği içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkma kapasitesine sahip olmak,
• Mevzuat Uyumu Kriteri: Siyasal, ekonomik ve parasal birliğin hedeflerine
uymak da dahil olmak üzere üyelik yükümlülüklerini üstlenme kabiliyetine
sahip olmak, şeklinde tanımlanmıştır

Komisyon, Lüksemburg kararlarına göre aday ülkeler için Kopenhag kriterleri
çerçevesinde düzenli raporlar hazırlayacaktır.1998 yılından itibaren Türkiye dahil
tüm aday ülkeler için hazırlanan bu raporlara önceleri düzenli rapor denilmiş, 2005
yılından itibaren ise bu raporlar ilerleme raporu olarak adlandırılmaya başlanmıştır

Lüksemburg Zirvesi Avrupa Konferansı’na Kıbrıs, Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa
devletlerini davet etmiştir. Komisyon görüşünden sonra, Avrupa Birliği Zirvesi’nin
de Kıbrıs sorunu ve Yunanistan’la yaşanan ikili meselelerin çözümünü üyelik kriteri
olarak değerlendirdiğini, Lüksemburg Zirve kararları ışığında belirtebiliriz. Bugün
Yunanistan ve Kıbrıs’ın Avrupa Birliği üyesi olması bu bağlamda söz konusu sorunun Türkiye için kaçınılmaz hâle geldiğini açık bir biçimde ortaya koymaktadır

Katılım Ortaklığı Belgesinin kısa ve orta vadeli hedeflerinin siyasal kriterler başlığı altında Türk hukuk sisteminde yapılması istenen pek çok değişiklik sıralanmıştır. Bunlardan bazıları “idam cezasının kaldırılması”, “devlet güvenlik mahkemelerinin kaldırılması”, “ana dilde yayın” ve “ana dilin öğretilmesi ile ana dilde eğitim”
konuları, “ifade özgürlüğünü sınırlayan yasa maddelerinin kaldırılması”, “sendikal
hakların yaygınlaştırılması”, “yargı reformu”, “işkence ve kötü muamelenin önlenmesi”, “sivil-asker ilişkilerinin demokratik esaslar uyarınca yeniden düzenlenmesi”
gibi konular sayılabilir