TÜRKİYE- AVRUPA BİRLİĞİ (ORTAKLIK) İLİŞKİLERİ

31 Temmuz 1959 tarihinde başvurmuştur.

• Batılılaşma ve çağdaşlaşma çabalarını sürdürme

• Soğuk Savaş döneminde siyasi ve ekonomik izolasyondan ve Sovyetler Birliği’nin baskısından kurtulma

• Batı Bloğundaki yerini ekonomik entegrasyonla destekleme

• ABD karşısında denge arayışı

• Avrupa Ekonomik Topluluğunun yardımlarından yararlanma ve Avrupa Ekonomik Topluluğu üye devletlerindeki mevcut pazar payını koruma

• Avrupa’da Yunanistan’ın aleyhteki girişimlerine engel olma.

Anlaşma, 12 Eylül 1963’te Ankara’da anlaşması ile atılmıştır ve tarafların iç hukuklarında onaylanması ve GATT izninin alınması süreçlerinin ardından 1 Aralık 1964’te yürürlüğe girmiştir.

Anlaşmanın ana metninde; ortaklık ilişkisinin amacı, gümrük birliği, tarım, malların kişilerin, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolaşımı, ulaştırma, rekabet, mevzuat ile ekonomik ve ticari politikaların uyumlaştırılması, ortaklık kurumları, Türkiye’nin tam üyelik imkânları, ortaklık ilişkisinde çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümü gibi konulara ilişkin hükümler öngörülmüştür. Ana metnin ekini teşkil eden protokollerde ise ortaklığın hazırlık döneminde Topluluk tarafınca tek taraflı olarak Türkiye’ye tanınacak ticari ve mali ayrıcalıklar düzenlenmiştir.

Anlaşma’nın ekonomik amacı, Türkiye ekonomisinin hızlandırılmış kalkınmasını ve Türk halkının istihdam seviyesinin ve yaşam koşullarının yükseltilmesini sağlama gereğini tümü ile göz önünde bulundurarak, taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkileri aralıksız ve dengeli olarak güçlendirmeyi teşvik etmektir. Bu amacın gerçekleştirilmesi için bir “gümrük birliği”nin gittikçe gelişen şekilde kurulması öngörülmüştür

Ortaklığın ikinci dönemi geçiş dönemidir. Hazırlık döneminden geçiş dönemine intikal otomatik olmayıp geçiş döneminin koşullarının ayrı bir protokol ile düzenlenmesi gerekmektedir. Ortaklığın geçiş dönemi, belirli istisnalar dışında 12 yıl sürecek ve âkit tarafların karşılıklı ve dengeli yükümlülükleri esasına dayanacaktır. Türkiye ile Topluluk arasında gümrük birliğinin tedricen kurulması, Türkiye’nin ekonomi politikalarının Topluluğun politikalarına yakınlaştırılması, bunun için de gerekli ortak eylemlerin geliştirilmesi geçiş döneminin öncelikli hedefleri olarak öngörülmüştür.

Ortaklık Konseyi, Ortaklık rejiminin yürütülmesini sağlamak üzere geniş yetkilerle donatılmış ve taraflar için bağlayıcı kararlar alma yetkisine sahiptir. Ortaklık Konseyi, görevlerinde kendisine yardım edebilecek her komiteyi ve Anlaşma’nın iyi yürütülmesi için ge-rekli işbirliği ve devamlılığını sağlayacak bir komite kurmaya karar verebilir. Ortaklık Konseyi, bu yetkilendirmeye dayanarak bir dizi komite kurmuştur. Anlaşma’da anlaşmazlıkların çözümü için bir usul belirlenmekle birlikte, herhangi bir yargı organı öngörülmemiştir. Ayrıca Avrupa Parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komite ile TBMM ve diğer ilgili Türk makamları arasında işbirliğinin sağ-lanması amacıyla gerekli tedbirlerin alınacağı hükme bağlanmıştır

1964-1969 tarihleri arasını kapsamaktadır.

Katma Protokol, 23 Kasım 1970’de Brüksel’de imzalanmış ve tarafların iç hukuklarında onaylanması ve GATT izninin alınması süreçlerinin ardından 1 Ocak 1973’te yürürlüğe girmiştir.

Taraflar arasındaki ilişkilerin karşılıklı ve dengeli olma esasına dayanması

Taraflar arasında bir gümrük birliğinin aşamalı şekilde kurulması

Tarafların ekonomi politikalarının yakınlaştırılması ve ortak faaliyetlerin geliştirilmesi.

Üçüncü Mali Protokol, 12 Mayıs 1977’de imzalanmış ve 1 Mayıs 1979’da yürürlüğe girmiştir. Bu Protokolün 31 Ekim 1981’e kadar uygulanması öngörülmüş ancak daha sonra süre uzatılmıştır. Bu Protokol çerçevesinde Türkiye’ye 220 milyon ECU’lük kısmı Topluluk bütçesinden, 90 milyon ECU’lük kısmı ise AYB öz kaynaklarından olmak üzere, toplam 310 milyon ECU tutarında bir kredi verilmiştir. Kredinin tamamı Türkiye tarafından kullanılmıştır.

6 Mart 1995’de Brüksel’de gerçekleştirilen 36. dönem Ortaklık Konseyi toplantısında, ortaklığın (Gümrük Birliğinin) son döneminin 1 Ocak 1996 tarihinden geçerli olmak üzere uygulamaya konulması kararlaştırılmış ve “Gümrük Birliğinin Son Döneminin Uygulamaya Konmasına” İlişkin 1/95 sayılı Karar kabul edilmiştir. Bu Karar’ın 1 Ocak 1996’da yürürlüğe girmesiyle birlikte ortaklığın (gümrük birliğine) geçiş dönemi sona ermiş ve son dönemi başlamıştır.

Taraflar arasındaki ilişkilerin Ankara Anlaşması’nın öngörmediği alanlar-da da güçlendirilmesini amaçlayan bir Tavsiye Kararı (Ortaklık ilişkilerinin geliştirilmesine ilişkin İlke Kararı).

Türkiye’nin üçüncü ülkelere karşı 1 Ocak 2001’e kadar ortak gümrük tarifesi-nin üzerinde vergi uygulayacağı hassas ürünleri belirleyen 2/95 sayılı Karar.

Türk ekonomisinin Gümrük Birliğine bağlı olarak geçireceği değişiklikler esnasında ihtiyaç duyacağı mali yardım ve iş birliğinin çerçevesini belirle-yen Topluluk Deklarasyonu.

Malların serbest dolaşımı (taraflar arasında gümrük vergisi ve miktar kısıtlamalarının kaldırılması ve Topluluğun ortak gümrük tarifesine uyum)

Topluluğun teknik mevzuatına uyum

Topluluğun ortak ticaret politikasına uyum

Topluluğun tercihli gümrük rejimlerinin üstlenilmesi

Topluluğun ortak tarım politikasına uyum ve tarım ürünleri ticaretinde uygulanacak tercihli rejim

Topluluk Gümrük Koduna uyum ve karşılıklı idari iş birliği

Mevzuat yakınlaştırılması (fikrî, sınai ve ticari mülkiyetin korunması; Güm-rük Birliğinin rekabet kuralları; ticari korunma araçları; kamu alımları; ver-gilendirme)

Kurumsal hükümler (Gümrük Birliği Ortak Komitesi; danışma ve karar usulleri; uyuşmazlıkların çözümü; korunma tedbirleri).

Gümrük birliğinin güncellenmesine ilişkin Avru-pa Komisyonu ile yürütülen teknik müzakereler sonucunda taraflar arasında 27 Nisan 2015 tarihinde Brüksel’de mutabakat zaptı imzalanmıştır.Bununla, gümrük birliğinin güncellenmesi ile gümrük birliği kapsamında karşılaşılan sistemsel sorunlara çözüm bulunması (örneğin Türkiye’nin karar alma mekanizmalarında yer almasının sağlanması ve Türk mallarının taşınmasıyla ilgili tam bir serbestleştirilmeye gidilmesi), Avrupa Birliği ile tercihli ticari ve ekonomik ilişkilerin tarım, kamu alımları, hizmetler ve e-ticaret gibi yeni alanlara genişletilmesi ve Avrupa Birliği’nin üçüncü ülkelerle imzaladığı ve imzalayacağı serbest ticaret anlaşmalarına Türkiye’nin otomatik olarak taraf olmasının sağlanması amaçlanmaktadır.

Avrupa Birliği’nin mali, teknik ve güvenlik standartlarından kaynaklanan engeller

Türk menşeli malların Avrupa Birliği’nin iç pazarına taşınmasına getirilen engeller (kotalar, araç sürücülerine giriş vizesi verilmemesi gibi)

Küçük ve orta ölçekli işletme sahiplerine veya görevlilerine fuar, ihale, iş görüşmesi, yer kiralama vs. amaçlı olarak Avrupa’ya gidişlerine getirilen vize engelleri (ticari ve özel hayat sırlarının ifşaı, vizenin zamanında verilmemesi gibi)

Maddenin hukuki bağlayıcılığı konusunda taraflar arasında görüş farklılığı bulunmaktadır. Türkiye, bu maddeye dayanarak ortaklık ilişkisini “sonraki bir üyeliğin bağ-layıcı bir ön aşaması” olduğunu öne sürerken Avrupa Birliği tarafı, bu maddeyi bir ni-yet bildirimi içeren hüküm olarak görmekte ve maddede yer alan üyelik perspektifini sadece “incelenmesi gereken bir olanak” olarak görmektedir. Avrupa Birliği tarafının görüşüne göre, 28. maddede Türkiye’ye Avrupa Birliği üyeliğine giriş hakkı verilme-miştir, daha ziyade Türkiye’nin üyelik imkânının ancak bütün yükümlülüklerin Türkiye tarafından yerine getirilmesi durumunda incelenebileceği hükme bağlanmıştır.

Türkiye, yukarıda da ifade edildiği üzere, Ankara Anlaşması’nda öngörülen aşamalı bütünleşme sürecinin tamamlanmasını beklemeden 14 Nisan 1987’de tam üyelik başvurusu yapmıştır.

Bu erken başvuruya verilen cevapta, Toplulukların kendi iç bütünleşmesini tamamlamadan yeni bir üye kabul edemeyeceği; Türkiye’nin, Topluluklara katılmaya ehil olmakla birlikte ekonomik, sosyal ve siyasal alanda gelişmesi gerektiği ifade edilmiş ve ilişkilerin Ortaklık Anlaşması çerçevesinde geliştirilmesi önerilmiştir.

1999’a gelindiğinde özellikle Türkiye’de meydana gelen 17 Ağustos Marmara depremi sonrası Yunanistan ile ilişkilerde oluşan yumuşama havasının Avrupa Birliği ile ilişkilere de olumlu yansıması olmuştur. Komisyonun 13 Ekim 1999’da Türkiye’nin “aday ülke” olmasını tavsiye etmesi üzerine Türkiye, 10-11 Aralık 1999’da Helsinki’de yapılan Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde Avrupa Birliği’ne “aday ülke” olarak kabul edilmiş, kendisinin diğer aday ülkelerle eşit konumda olacağı açık ve kesin bir dille belirtilmiştir.