AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 20

Ankara Anlaşması’nda ifade edilen asıl organ Ortaklık Konseyi’dir. Ankara Anlaşması’nın 24. Maddesi Ortaklık Konseyi’ne faaliyetlerinde yardımcı olması amacıyla “yardımcı organlar” kurma yetkisi tanınmıştır. Kurumsal yapı içinde yer alan diğer organlar ise Ortaklık Konseyi kararları ile kurulmuştur. Bu yardımcı organlar ise; Ortaklık Komitesi, Karma Parlamento Komisyonu, Türkiye-AB Karma İstişare Komitesi, Gümrük İşbirliği Komitesi ve Gümrük Birliği Ortak Komitesi’nden oluşmaktadır. Yanıt D.

Roma Antlaşması üç aşama belirleyerek, gümrük birliğini gerçekleştirecek bir yol haritası ortaya koymuştur. Doğru cevap B'dir.

Türkiye Avrupa Birliği (AB) ilişkileri 1959 yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’na yapmış olduğu ortak üyelik başvurusuna dayanmaktadır. Türkiye’nin yapmış olduğu başvuru üzerine 12 Eylül 1963 tarihinde, Türkiye ile AET Arasında Bir Ortaklık Yaratan Anlaşma imzalanmıştır.

Türkiye’nin ortaklık ilişkisinin Son Dönemi’nden beklentisi, AB’nin Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile başlattığı beşinci genişleme sürecine katılmak olmuştur. Ancak Türkiye için bu beklentinin gerçekleşmesi, beşinci genişleme sürecinde yer alan ülkeler için olduğu kadar kolay olmamıştır. AB, beşinci genişleme sürecini başlatma kararını açıkladığı Aralık 1997 Lüksemburg Zirve Toplantısı’nda Türkiye için bir tam üyelik alternatifi geliştirmiştir. Türkiye İçin Avrupa Stratejisi adı verilmiş olan alternatif, gümrük birliğinin genişletilmesi ve geliştirilmesi hedefini içeren bir strateji idi. Türkiye’nin önerilen yeni stratejiyi kabul etmemesi ve tam üyelik talebinde ısrar etmesi üzerine ilişkiler kısa bir süre askıya alınmıştır.

Lüksemburg Zirve Toplantısı’ndan iki yıl sonra, Aralık 1999 Helsinki Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin diğer tam üye adayı ülkelerle eşit statüye sahip bir tam üye adayı olduğu kararı alınmıştır. Böylece Türkiye’nin tam üyelik süreci başlamıştır.

Helsinki Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin tam üye adayı olarak ilan edilmesinden tam beş yıl sonra, Aralık 2004 Brüksel Zirve Toplantısı’nda Türkiye’nin Kopenhag Siyasi Kriterleri’ni yeterince karşıladığı açıklanarak Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararı alınmıştır. Aralık 2004 Brüksel Zirve Toplantısı kararları arasında Türkiye için önem arz eden diğer hususlar, kısaca aşağıda belirtilmiştir:

Türkiye’nin AB’ne tam üyelik müzakereleri, planlandığı gibi 3 Ekim 2005 tarihinde başlamıştır. Aynı tarihte Hırvatistan ile de tam üyelik müzakereleri başlatılmıştır. Türkiye’nin tam üyelik müzakerelerinde müzakereye açılan ilk AB müktesebatı başlığı, Bilim ve Araştırma olmuştur. Bilim ve Araştırma müktesebatı ile ilgili müzakereler 12 Haziran 2006 tarihinde başlamış ve aynı tarihte geçici olarak kapatılmıştır.

AB’nin EPB uygulamasının eksik yönü, ortak maliye politikasının olmamasıdır. AB’nin ortak bütçesi, diğer bir ifadeyle AB bütçesi, AB GSYİH’sinin % 1’i civarındadır. Bu kadar küçük bir bütçe, gerçek bir makroekonomik politika aracı olmaktan çok uzaktır.

AB, maliye politikasının en önemli aracı olan vergiler konusunda da güçlü bir yaklaşım sergileyememektedir. Vergi toplama, ülkelerin ekonomik bağımsızlıklarının en önemli göstergelerinden biridir. AB’ye üye ülkeler, vergi toplama konusundaki ekonomik bağımsızlıklarından çok fazla ödün vermek istememektedir. 2012 yılı itibarıyla üye ülkelerin yıllık Katma Değer Vergisi (KDV) matrahlarının % 0.3’ü, AB bütçesine gelir olarak aktarılmaktadır.

Para birliğinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi, üç temel unsurun varlığına bağlıdır. Bu unsurlar:

Kitapta üye sayısının 27 olduğu 2013'te 28 olması beklendiği ifade edilmektedir. 2013'te Hırvatistan'ın katılımı ile mevcut üye sayısı 28 olmuştur. Ancak kitaptaki bilgi güncellenmeli ya da doğru yanıt 27 olarak kabul edilmelidir.

Bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıması bazı koşulların varlığına bağlıdır. Esasen bu koşullar para birliği ülkelerinin sahip olduğu özelliklerdir. Mundell, McKinnon ve Kenen’e göre, bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıyabilmesi için para birliği ülkelerinin;

2004 genişlemesinde 31 olan başlık sayısı 2005’te müzakerelere başlayan Türkiye ve Hırvatistan ile 2011’de başlayan İzlanda için 35 olarak belirlenmiştir.

1990’lı yıllara gelindiğinde ise AB, EPB hedefini bir kez daha gündemine almıştır. 1992 yılında imzalanan Maastricht Anlaşması ile EPB’in üç aşamalı bir süreç sonunda 1 Ocak 2002 tarihinde tamamlanması hükme bağlanmıştır. EPB’in ilk aşamasında üye ülkeler arasındaki ekonomi ve para politikalarının koordinasyonunun güçlendirilmesi, sermaye hareketlerinin önündeki engellerin kaldırılması öngörülmüştür. İkinci aşamada ortak para politikasından sorumlu olacak Avrupa Merkez Bankasının ve Avrupa Merkez Bankaları Sisteminin kurulması planlanmıştır. Ayrıca, ikinci aşamadan üçüncü ve son aşamaya geçiş için Maastricht kriterleri olarak bilinen EPB kriterleri belirlenmiştir.

Maastricht kriterleri:

Avrupa Birliği müktesebatı toplam 35 fasıldan oluşmaktadır.

2014 yılı itibariyle 28 AB üyesi ülkenin 19’u Euro Bölgesi’ndedir. Bu ülkeler, Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Avusturya, Finlandiya, İrlanda, Güney Kıbrıs, Malta, Slovenya, Slovakya, Litvanya, Letonya ve Estonya’dır. Romanya daha önce açıkladığı 2015’te Euro Bölgesi’ne katılma hedefini ileri bir tarihe ertelemiştir. Diğer AB üyesi ülkeler (Birleşik Krallık ve Danimarka hariç) kriterleri karşıladıkları zaman Euro bölgesine katılmak zorundadır. Birleşik Krallık ve Danimarka, Maastricht Antlaşması’nda yer alan ayrıcalıklara dayanarak Euroya geçmeyen AB üyeleridir.

AB'YE potansiyel adaylar arasında Arnavutluk, Bosna Hersek ve Kosova yer almaktadır.

2015 yılı itibariyle, beşinci genişleme sürecinin üçüncü dalgasında Türkiye’nin yanısıra, 2005 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Makedonya, 2008 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Karadağ ve 2009 yılında gerçekleştirdiği tam üyelik başvurusu ile Sırbistan, Arnavutluk ve İzlanda yer almaktadır.

Genişleme politikası kapsamında yedi devlet yer almaktadır. Türkiye, Sırbistan, Karadağ, Makedonya ve Arnavutluk aday ülke konumunda bulunmaktadır. Bosna-Hersek ve Kosova potansiyel aday ülke statüsüne sahiptir. İzlanda 2009 yılında AB’ne tam üyelik başvurusu yapmış ancak daha sonra AB’nin dışında kalmanın İzlanda’nın çıkarlarına daha iyi hizmet ettiğini belirterek Mart 2015’te AB üyelik başvurusunu geri çektiğini açıklamıştır.

AB’nin Genişleme Stratejisi’nin dayandığı temel ilkeler şunlardır: 1- AB’nin genişlemeye ilişkin taahhütlerinin pekiştirilmesi yani konsolidasyon (consolidation) ilkesi, 2- adil ve titiz bir koşulluluk (conditionality) uygulama ilkesi, 3- genişleme politikasını iletmek yani iletişim (communication) ilkesidir.

Derinleşme, Avrupa Birliği’nin yetkili olduğu konular kapsamına yeni konuların dahil edilmesi ve bu konularda giderek nitelikli çoğunlukla karar alma esasının hakim olmasıdır.

Türkiye İçin Avrupa Stratejisi: Türkiye’ye, AralIk 1997 Lüksemburg Zirve Toplantısı’nda sunulmuş olan, tam üyeliğe alternatif bir stratejidir.

Türkiye için AB’ye yönelik tam üyelik ya da daha doğru bir deyişle katılıma hazırlık Ankara Anlaşmasıyla başlatılmıştır. Yoksa Ankara Anlaşması tam üyelikten bağımsız bir ekonomik bütünleşme anlaşması olarak değerlendirilemez.

Avrupa Komisyonu’nun her yıl (genellikle Ekim ya da Kasım aylarında) ilerleme raporlarıyla birlikte açıkladığı Genişleme Stratejisi Belgesi, Komisyonun Birliğin genişlemesi hakkındaki bir yıllık dönemi kapsayan görüş ve düşüncelerini içeren bir belgedir.

Maastricht Antlaşması’nın “O” maddesi Roma Antlaşması’nın 237. maddesinde ifade edilen tam üyelik için Avrupa devleti olma ilkesini tekrar etmiştir. Ancak bu son derece geniş kriterin (Avrupa devleti olmak) sınırlandırılması için yine Maastricht Antlaşması’nın “F” maddesi, “demokrasi ve insan hakları ve temel özgürlüklere saygılı olmak” koşulunu getirmiştir.

Müzakereler Konsey bünyesindeki Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) ile aday ülkenin belirleyeceği Müzakere Heyeti arasında yürütülür.

Hırvatistan 2013 yılında 28. üye ülke olmuştur.

Türkiye, 14 Nisan 1987’de Topluluğa tam üyelik başvurusunda bulunmuştur.

Avrupa Birliği (AB) bütünleşme (integration) süreci üç temel dalga üzerinden yürütülmektedir. Buna bütünleşmenin üç temel boyutu da diyebiliriz. Bunlar genel olarak genişleme (enlargement), derinleşme (deepening) ve yaygınlaşma (widening) başlıkları altında toplanabilecek oldukça karmaşık, çoğu teknik ve bürokratik ve ama mutlaka siyasi yoğun gayret ve çalışmalara dayanmaktadır.

Türkiye’nin katılım müzakerelerini sürdürdüğü 2000’li yılların ikinci yarısında Komisyonun, Türkiye’nin üyeliğine engel oluşturan faktörler arasında saydığı ,Türkiye’nin coğrafi ve nüfus büyüklüğü, buna karşılık kalkınmışlık düzeyinin düşüklüğünü vurgulamıştır. Ayrıca iş gücü niteliğinin zayıflığı ve tarım nüfusunun büyüklüğü Komisyonun sıraladığı diğer olumsuz ekonomik nedenlerdir. Komisyon görüşünde, Türk sanayisinin birçok sektörünün, yüksek koruma duvarlarıyla ayakta kalabildiği, bu nedenle de Türkiye’nin gümrük birliği takvimini ertelemek zorunda kaldığını ifade etmektedir.

Başvuruda bulunan devlet, başvurusunu, Komisyona danıştıktan ve üye tam sayısının çoğunluğuyla karar verecek olan Avrupa Parlamentosunun muvafakatini aldıktan sonra oybirliğiyle hareket edecek olan Konseye yapar.

21-22 Haziran 1993 tarihinde Danimarka’nIn başkenti Kopenhag’da toplanan AB Zirvesi’nde üyelik adayI Orta ve DoĞu Avrupa ülkelerinin üyeliğe kabul edilmeden önce karşılamaları gereken kriterler belirlenmiştir.

Lüksemburg zirve kararları “Güçlendirilmiş Katılım Öncesi Strateji” başlığı al-tında Orta ve Doğu Avrupa devletleri için genişleme politikası altında yeni birta-kım araçlar belirlemiştir.

AB’ye yeni üyelerin katılımıyla ilgili ilk yasal değişiklik 7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması’yla (Maastricht Antlaşması) yapılmıştır.

Türkiye, 10 - 11 Aralık 1999’da Helsinki’de yapılan Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde Avrupa Birliği’ne “aday ülke” olarak kabul edilmiş, kendisinin diğer aday ülkelerle eşit konumda olacağı açık ve kesin bir dille belirtilmiş, Katılım Ortaklığı Belgesi kabul edilmiştir.Daha sonra Katılım Ortaklığı Belgesi ne dayanan 19 Mart 2001 tarihli     Türkiye'nin, önceliklerin hayata geçirilmesine yönelik program ve takvimi içeren bir ulusal program açıklamasını ve bu çerçevede Türkiye’de önemli siyasi reformlar gerçekleştirilmesi sağlanmıştır.