AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 17

Amsterdam Anlaşması’nın 14. maddesinde ve Lizbon Antlaşması’nın 26. madde­sinde “iç pazar, içinde malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest do­laşımının işbu Anlaşma hükümlerine göre güvence altına alındığı, iç sınırları ol­mayan bir alanı kapsar” şeklinde tanımlanan iç pazar kavramı ile vurgulanmıştır.

AB, oluşumundan günümüze kadar toplam beş genişleme süreci yaşamıştır. İlk genişleme, 1 Ocak 1973 tarihinde Birleşik Krallık, İrlanda ve Danimarka ile gerçekleşmiştir.

AB vatandaşlığı, 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile kabul edilmiş, Amster­dam Anlaşması (1997) ile vatandaşlığın kapsamı genişletilmiştir. Maastricht Anlaşması ile AB vatandaşlığının getirmiş olduğu serbest dolaşım ve ikamet hakkı, sadece işçileri değil bütün vatandaşları kapsar ve işçi olmayanlara da ika­met hakkı verir.

Beşinci genişleme süreci, birçok yönüyle daha önceki genişleme süreçlerinden farklılık göstermiştir. Farklılığın temeli, beşinci genişleme sürecinde yer alan ülkelerin ekonomik ve siyasi yönleriyle AB ülkelerine benzememeleridir. Beşinci genişleme sürecinde Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri olarak adlandırılan Çek Cumhuriyeti,Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya, Letonya, Litvanya, Bulgaristan, Romanya ile birlikte Akdeniz’den Güney Kıbrıs ve Malta yer almıştır. Bilindiği gibi, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri olarak adlandırılan ülkeler, eski Doğu Bloku ülkeleridir.

AB’ye üye ülkeler, vergi toplama konusundaki ekonomik bağımsızlıklarından çok fazla ödün vermek istememektedir. 2012 yılı itibarıyla üye ülkelerin yıllık Katma Değer Vergisi (KDV) matrahlarının % 0.3’ü, AB bütçesine gelir olarak aktarılmaktadır.

Di¤er taraftan AB’nin beşinci genişleme sürecinin üçüncü dalgası içinde Türkiye ile birlikte yer alan Hırvatistan’ın 1 Temmuz 2013 tarihinde AB’ye tam üye olması beklenmektedir.

Amsterdam Anlaşması’nda Avrupa Birliği vatandaşı olmanın, ulusal kimliğin yerini almadığı onu tamamladığı belirtilmiştir.  AB vatandaşlığı üye ülke vatandaşlarına;

AB Bakanlar Konseyi tarafından 4 Aralık 2000 tarihinde onaylanan Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesi, 8 Mart 2001 tarihinde yayımlanmıştır.

ABAD kararlarının AB hukukunun supranasyonal ayrıcalığa sahip olması, 1963 tarihli Van Gend (C-26/62) Kararı sonucunda mümkün olmuştur. Karar, Avrupa Toplulukları Kurucu Anlaşması’nın doğrudan uygulanabilirliğini ve AB hukukunun ulusal hukuka üstünlüğünü uygulamaya koyan ilk karardır.

Türkiye hakkında bu güne kadar 15 İlerleme Raporu yayımlanmıştır. Bu raporlar Türkiye-AB ilişkilerini eleştirel bir şekilde ele almalarına rağmen Türkiye’de bu süreçte gerçekleştirilen reformlar ve ilişkilerin sürekliliği açısından çok önemli fonksiyonlar icra etmişlerdir.

AB’ye yeni üyelerin katılımıyla ilgili ilk yasal değişiklik 7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması’yla (Maastricht Antlaşması) yapılmıştır.

AB Adalet Divanının Türk işçilerinin serbest dolaşımı ile ilgili olarak aldığı ilk karar, Meryem Demirel Kararı’dır. Meryem Demirel isimli Türk vatandaşının, ko­nuyu yasal yollardan Adalet Divanına götürmesiyle mümkün olabilmiştir.

AB mevzuatı fasıl (başlık) adı verilen çeşitli politika alanlarına bölünmüştür. 2004 genişlemesinde 31 olan başlık sayısı 2005’te müzakerelere başlayan Türkiye için 35 olarak belirlenmiştir

Hollanda, bu karar (Münih İdare Mahkemesinin 10 Şubat 2011 Tarihli Kararı) kapsamında Türk hizmet vericiler, Türkiye’deki işletme sahipleri ve bu işletmelerde çalışanlar için vize muafiyetini yürürlüğe koyan ilk AB üyesi olmuştur.

AB’nin genişleme sürecinde oldukça önemli rol oynayan Komisyonunun Birliğin genişlemesi hakkındaki görüşleri, ilk kez 2005 yılında yayınlanan Genişleme Strateji Belgesi’nde belirtildiği üzere, üç temel ilkeye dayanmaktadır; Bunlar: Konsolidasyon (consolidation) ilkesi, Koşulluluk (conditionality) uygulama ilkesi, İletişim (communication) ilkesidir.

Para birliğinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi, üç temel unsurun varlığına bağlıdır. Bu unsurlar;

• Üye ülkeler arasında para politikalarının uyumlaştırılması,
• Üye ülkelerin döviz rezervlerinin ortak bir havuzda toplanması,
• Tek bir merkez bankasının veya parasal otoritenin oluşturulmasıdır.

İletişim ilkesine göre, genişleme politikasının sürdürülmesi için geniş halk desteği sağlamak elzemdir. AB’nin katılım sürecinin amaçları ve zorlukları ile ülkelerle ne şekilde ilgilendiğini daha iyi ifade etmesi gerekmektedir. Birlik, vatandaşlarının endişelerine doğrudan yanıt vermelidir. Özellikle nesnel koşullara ve gerçekçi taahhütlere dayanan müstakbel katılımlar için açık bir strateji sunmalıdır.

Mundell, McKinnon ve Kenen’e göre, bir para birliğinin optimum para alanı niteliği taşıyabilmesi için para birliği ülkelerinin;

• Benzer dışa açıklık oranlarına sahip olmaları,
• Enflasyon oranlarının birbirine yakın olması,
• Aralarındaki üretim faktörleri hareketliliğinin yüksek olması,
• Aralarındaki mal piyasası bütünleşmesinin sağlanmış olması,
• Fiyatlarının ve ücretlerinin esnek olması,
• Benzer ekonomik büyüklüklere sahip olmaları,
• Benzer mal çeşitliliğine sahip olmaları,
• Aralarında ileri mali bütünleşmenin sağlanmış olması gerekmektedir.

Avrupa Komisyonu’nun her yıl (genellikle Ekim ya da Kasım aylarında) ilerleme raporlarıyla birlikte açıkladığı Genişleme Stratejisi Belgesi, Komisyonun Birliğin genişlemesi hakkındaki bir yıllık dönemi kapsayan görüş ve düşüncelerini içeren bir belgedir. Her yıl düzenli olarak yayınlanan bu belge, “giriş, başlıca zorluklar, aday ülkelerde kaydedilen ilerleme ve genişleme gündemi, genişleme sürecinin desteklenmesi” ve son olarak da “sonuçlar ve tavsiyeler” bölümlerinden oluşmaktadır. Belge, kısaca AB’nin genişleme politikasında son bir yılda yaşanan gelişmeleri değerlendirilirken bir yandan da aday ve potansiyel aday ülkelerin mevcut durumuna ilişkin genel bilgiler içermektedir.

Bretton Woods Sistemi:

İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşturulan, özünde ABD dolarına bağlı sabit kur sistemi olan fakat gerektiğinde küçük kur ayarlamalarına izin veren para sistemidir.

Türkiye, tam adıyla “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı”nı ilk olarak 19 Mart 2001 tarihinde Bakanlar Kurulunun onayıyla açıklamıştır.

Maastricht kriterlerine göre üye ülkelerin bütçe açıkları GSYİH’lerinin % 3’ünü geçmemelidir.

2008 yılından sonraki Genişleme Strateji Raporları'nın Türkiye'yi ilgilendiren ortak başlık şu olmuştur: - Kıbrıs Cumhuriyeti ile ikili ilişkilerin normalleştirilmesi yönünde bir ilerleme kaydedilmemiştir.

Lizbon Reform Antlaşması adı verilen yeni tadil antlaşması tüm üye ülkelerde sorunsuz biçimde onaylanarak 1 Aralık 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Türkiye için 2012 yılına kadar 4 tane Katılım Ortaklığı Belgesi hazırlanmıştır.

AB, oluşumundan günümüze kadar toplam beş genişleme süreci yaşamıştır. İlk genişleme, 1 Ocak 1973 tarihinde Birleşik Krallık, İrlanda ve Danimarka ile gerçekleşmiştir.

Türkiye tam üyelik için 1987'de Avrupa Birliği'ne başvurmuştur. Doğru yanıt 'B'.

AB 'nin genişleme sürecini sistematik hale getiren enstrümanlardan ulusal programlar aday ülke tarafından hazırlanmaktadır. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Genişleme strateji belgeleri her yıl düzenli olarak yayınlanmaktadır. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Türkiye için Avrupa Birliği'ne katılım süreci Ankara Antlaşması ile başlamıştır. Doğru yanıt 'A'.

Katılım öncesi stratejilerden katılım ortaklığı belgesi aday ülkelerin üyeliğe giden yolunda en önemlidir. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Ulusal programlar katılım ortaklığı belgelerine karşılık olarak hazırlanmaktadır. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Soğuk savaş yıllarına denk gelen Maastricht Antlaşması ile üye ülkelerin özellikle Rusya ve Amerika nezdinde yeni bir siyasi kimlik kazanmış olması önemlidir. Doğru yanıt Maastricht Antlaşması yani 'D' şıkkıdır.

Aday ülkelerin AB’ye üye olabilmeleri için yerine getirmeleri beklenen öncelikleri ve aday ülkenin raporun yayımlandığı döneme kadar gösterdiği ilerlemeleri içeren belge ilerleme raporlarıdır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

1996 senesinde Türkiye ve AB, malların ve paranın serbest dolaşımına, bir başka ifadeyle Gümrük Birliği sürecine girmişti. Bu süreç günümüzde sağlıklı olarak işlememekle beraber tam üyeliğe gidilecek yolda öngörülen koşullardan biriydi. Doğru yanıt 'C'.

AB'nin Türkiye için 1998 yılında yayınladığı ilk raporda üyelik kriterlerinin yer aldığı bölümde ekonomik ve siyasi kriterler, üyelik yükümlülüğünü üstlenebilme yeteneği ve son olarak da ortak dış ve güvenlik politikası başlıkları bulunmaktadır. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

İlk dört madde dış dünyaya karşı AB'nin siyasal kimliğini ve bütünsel duruşunu yansıtırken son şıkta kültürel birliktelik bu kararlara uymaz, çünkü öz itibariyle AB kültürel çeşitliliklerden yanadır. Doğru yanıt 'E'.

Kopenhag kriterlerine ilk dört maddede yer verilirken üye ülkelerin iç işlerine müdahale edebilmek bu kriterlerden biri değildir. Doğru yanıt 'E'.

2012 ilerleme raporu AB’nin Türkiye’ye artan oranda eleştirel yaklaştığının somut bir göstergesi olarak sayfa sayısı itibari ile en hacimli (126 sayfa) ilerleme raporudur. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.