AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 2

Alman gümrük birliğinin fikir babası Alman iktisatçı Friedrich List’tir.

1932 yılında Benelüks olarak bilinen bölgesel bütünleşmeyi oluşturan ülkeler Belçika, Hollanda, Lüksemburg'dur.

Uluslararası ekonomik bütünleşmeler açısından gümrük birlikleri, serbest ticaret bölgeleri kadar olmasa da en sık görülen bütünleşme türlerinden biridir. 1789 yılında ABD’de 13 eyaletin gümrük tarifelerini kaldırması, Avusturya’nın 1775 yılında Kendi içindeki ticaretten alınan vergileri sıfırlaması,1834’te Zollverein adı verilen Alman Gümrük Birliği, bu ülkelerin bütünleşmeleri yolunda önemli bir rol oynamıştır.
Tüm bu örneklere rağmen gümrük birliğinin en başarılı örneğini AB gerçekleştirmiştir.

1995-2016 döneminde Türkiye’nin AB ithalatındaki payı %1.7’den %3.9’a; ihracattaki payı ise %2.36’dan %4.5’a çıkmıştır. Tarımın ve hizmetler sektörünün GB dışında tutulmuş olması Türkiye açısından AB pazarında önemli bir kayba neden olmaktadır.

Türkiye ve AB arasında Gümrük Birliği kurulmasından sonraki dönemde ticaretin yapısının incelenmesi aşamasında dikkatle irdelenmesi gereken iki önemli kırılma noktası, AB’ye yeni üye ülkelerin katılımının gerçekleştiği 2004 ve 2007 yılları olmuştur. 2004 yılında Polonya, Malta, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Macaristan, Litvanya, Estonya, Letonya ve Güney Kıbrıs, 2007 yılında ise Romanya ve Bulgaristan AB’ye tam üyelik hakkı kazanmıştır. AB tarihinin en büyük genişlemesi gerçekleşirken, Türkiye söz konusu Orta ve Doğu Avrupa ülkeleriyle (Güney Kıbrıs hariç) serbest ticaret antlaşmaları (STA) imzalamak durumunda kalmıştır. Bu ülkelerin elde ettikleri tam üyelik hakkı sonrasında ise, STA’lar yürürlükten kaldırılmış ve bu ülkeler de Türkiye ile AB arasındaki GB’ne dâhil olmuştur.

AB’nin üçüncü ülkelerle kurduğu ortaklık ilişkileri, taraflar arasında serbest ticaretin geliştirilmesini, ekonomik işbirliği yoluyla ülkenin ekonomik kalkınmasına destek sağlanmasını veya ülkenin AB üyeliğini amaçlamaktadır.

AB’nin imzaladığı bazı ortaklık anlaşmaları, ortaklık ilişkisi kurma yoluyla ülkeleri AB üyeliğine hazırlamak amacıyla yapılmıştır. Yunanistan ile yapılan Atina Anlaşması ile Türkiye ile yapılan Ankara Anlaşması bu ilişki biçiminin örnekleridir. Nitekim Ankara Anlaşması’nın 28. maddesinde yer alan “Anlaşma’nın işleyişi, Topluluğu kuran Antlaşma’dan doğan yükümlülüklerin tümünün Türkiyece üstlenebileceğini gösterdiğinde, Akit Taraflar, Türkiye’nin Topluluğa katılması olanağını incelerler” hükmü ile ortaklık
ilişkisinin üyeliğe hazırlayan bir süreç olduğunu tanımlanmıştır. Afrika, Karayip-Pasifik Ülkeleri (Cotonou Anlaşması) ve Şili Ortaklık Anlaşması ise Ticaret, Kalkınma ve İşbirliği Anlaşmaları biçimine örnektir.

AB’nin ortaklık anlaşmalarının temel özellikleri şunlardır:
• Roma Anlaşması’nın 238. maddesine dayanır, (Maastricht Antlaşması 310,Lizbon Antlaşması 188N)
• Yakın bir ekonomik ve siyasi işbirliği niyeti taşır,
• Ortaklık ilişkisini yöneten, tarafların temsil edildiği organlar yaratır,
• En çok kayrılan ülke uygulaması yaratır,
• Taraf olan ülke ile AB arasında ayrıcalıklı bir ilişki yaratır,
• Özellikle 1994 yılından itibaren insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi temel değerlere saygı koşullarını içerir,
• Taraflar arasında işbirliği anlaşmalarının ötesinde bir ortaklık kurmayı hedeflemektedir.

Ortaklık Konseyi, Türkiye ve AB üyesi devletleri temsil eden üyeler ve AB Bakanlar Konseyi ve Avrupa Komisyonu’ndan katılan üyelerden oluşmaktadır. Bu çerçevede Ortaklık Konseyi’nde, AB tarafından Bakanlar Konseyi Dönem Başkanlığı görevini yüklenen üye ülkenin Dışişleri Bakanı ile Komisyonun adına Avrupa Komşuluk Politikası ve Genişleme Müzakerelerinden Sorumlu Komisyon Üyesi ve Türkiye tarafından Başmüzakereci ve hükümet temsilcileri bir araya gelmektedir. Böylece tarafların Türkiye ve AB tarafı temsilcileri olarak ayrıldığı görülmektedir.

Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği süreci 1 Ocak 1973 tarihinde yürürlüğe giren Katma Protokol ile başlamış ve 1 Ocak 1996 tarihinde tamamlanmıştır.

Oldukça önemli olan Türkiye’nin temsil sorununun yanında yirmi yılı aşkın süredir yürürlükte olan Gümrük Birliği’nin içeriğinin de güncellenmesi ihtiyacı doğmuştur. Bu kapsamda 2014 yılında Avrupa Komisyonunun talebi doğrultusunda Dünya Bankası tarafından AB-Türkiye Gümrük Birliği Değerlendirmesi başlıklı bir rapor yayımlanmıştır. Raporda Türkiye’nin üzerinde durduğu taşıma kotaları, vizeler ve serbest ticaret anlaşmaları konularındaki sorunlar dikkate alınarak Gümrük Birliği’nin kapsamının tarım ve hizmetler sektörleri ile kamu alımlarını da kapsayacak şekilde genişletilmesi önerilmiştir. Önümüzdeki dönemde Gümrük Birliği’nin güncellenmesi müzakereleri sonucunda Ortaklık Konseyi kararı aracılığıyla özellikle yardımcı organların yapısında ve görevlerinde değişiklik yapılması gündemde olacaktır.

1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylık statüsünün kabulü ile ilişkilerde başlayan yeni dönem Türkiye’de idari düzenleme yapılmasına neden olmuştur.27 Haziran 2000 tarihli 4587 numaralı“Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Teşkilatve Görevleri Hakkındaki Kanun” ile Başbakanlığa bağlı Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) kurulmuştur. Avrupa Birliği Genel Sekreterliği; Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde Dışişleri Bakanlığınca yürütülen dış ilişkilerin koordinasyonu ve katılım müzakereleri dahil tüm dış temas ve müzakere görevlerini yürütmüştür.

Türkiye idari yapısı içinde AB ile ilgili yapılanma sürecindeki kurumların kronolojik olarak sırası: Dışişleri Bakanlığı - Devlet Planlama Teşkilatı - Devlet Bakanlığı - Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) - Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı - Avrupa Birliği Başkanlığı şeklindedir.

Lizbon Antlaşması madde 188Q’da Birlik Temsilcilikleri’nin görevi tanımlanmıştır.
Buna göre:
1.Üçüncü ülkelerdeki ve uluslararası kuruluşlardaki bulunan Birlik temsilcilikleri Birliği temsil eder.
2. Birlik temsilcilikleri Dışişleri ve Güvenlik Politikası Birlik Yüksek Temsilcisi yetkisi altındadır. Üye Devletler’in diplomatik ve konsolosluk görevlileri ile yakın işbirliği içinde çalışırlar.

Pahalı üretim yapan sektörlere kaynak aktarımına neden olan ve refahı azaltan etki ticaret saptırıcı etkidir.

Şıklarda verilenlerin tamamı Gümrük Birliği’nin orta ve uzun dönemli etkilerindendir.

25 Mart 1957 tarihinde imzalanan Roma Anlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören Avrupa Atom Ener­jisi Topluluğu (EURATOM)  kurulmuştur.

Alman iktisatçı Friedrich List Alman Gümrük Birliği’nin fikir babasıdır.

Şıklarda verilenlerin tamamı dünyada farklı ülkeler arasında kurulan gümrük birliği örnekleridir.