ATÖLYE ÇALIŞMASI I - Deneme Sınavı - 10

Enerjinin verimli bir şekilde kullanılmasının en önemli kuralı kayıp ve kaçakları önlemektir. Elektrik enerjisi üretilirken ya da kullanılırken ortaya çıkan kayıp ve kaçakları önlemek enerjinin verimli kullanılmasının ilk adımlarından olacaktır.

Evlerimizde kullandığımız buzdolabı, çamaşır makinası veya fırın gibi elektrikle çalışan cihazlar ihtiyaç duydukları elektrik enerjisini 220V’luk şehir şebekesinden alırlar.

Evlerimize elektrik faz (pozitif) ve iki nötr (yüksüz) uçlarla üç hat ile sigorta kutusuna verilir. İki nötr uçtan biri toprak hattı olarak isimlendirilir. Sigortadan çıkan faz, nötr ve ayrıca toprak iletim hatları evin ihtiyaç duyulan bölümlerindeki prizlere dağıtılır. Elektrik iletimi evimizin içindeki prizlere de faz, nötr ve toprak olmak üzere üç hat olarak taşınmak zorundadır; aksi hâlde elektrik kullanma izni verilmez.

Evlerde elektrikli cihaz kullanırken göz önünde bulundurulacak güvenlik önlemlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. 

• Evlerde kullanılacak elektrikli cihazların çekebileceği akım ihtiyacına uygun elektrik sigortası kullanılmalıdır. Ayrıca kaçak akım sigortası veya rölesi bulunması tercih edilmelidir. 

• Elektrik prizleri mutlaka topraklı ( faz ve iki nötr) ve çocuklar için korumalı olmalıdır. 

• Prizlerden çoklu ara kablolarla veya uzun kablolarla aşırı yük çekilmemelidir.

• Mümkünse elektrikli cihazların hepsi aynı anda çalıştırılmamalıdır. Elektrik sigortası aşırı miktarda elektrik enerjisi çekilmesine imkân verse bile cihazların hepsi çalıştırılmamalıdır. 

• Elektrik enerjisi taşıyan kablolara veya cihazlara nemli veya ıslak dokunulmamalıdır. 

• Elektrik fişi takılı iken kablolar veya elektrikli cihazlar tamir edilmemelidir. 

• Prizlerde, kablolarda ve elektrikli cihazlarda elektrik kesintisi varsa arıza, kontrol kalemi veya uygun ölçü aletleriyle kontrol edilmelidir. 

• Banyolarda ısıtma amaçlı elektrik sobası kullanılmamalıdır. 

• Fişler prizlerden, kablosu tutularak değil, fiş tutularak çıkartılmalıdır.

Elektrik enerjisinin üretilmesinde, iletiminde ve tüketiminde iletkenler kullanılır. Elektrik akımını ileten malzemelere iletkenler diyoruz. Elektrik enerjisinin taşınması ve dağıtılmasında kullanılan iletkenler çeşitli metallerden yapılmaktadır. Bunlardan en çok kullanılanı bakır tellerdir. İletken teller kullanım yerlerine göre çeşitli kalınlıkta, boyda ve şekillerde üretilmektedir.

Enerjinin iletim hattı içinde kayıplara uğramadan üretildiği noktadan tüketileceği noktaya kadar ulaştırılması çok önemlidir. Bu durumda iletkende meydana gelecek kayıpları, kaçakları azaltmak için iletkenin üzeri elektriği iletmeyen bir malzemeyle kaplanır. Elektriği iletmeyen malzemelere yalıtkan diyoruz.

İnsan davranışlarından kaynaklanan elektrik enerjisi kayıpları; 

a. Yapılan iş hakkında yeterli bilgiye sahip olmamak, bilgisizlik veya tecrübesizlik. 

b. İşi önemsememek. 

c. Çalışırken yapılan işin uygunluğuna göre koruyucu giysi, araç ve gereç kullanmamak veya usulüne uygun kullanmamak. 

d. Tedbirsizlik. 

e. Dikkatsiz davranmak, aceleci olmak, dalgınlık, moral bozukluğu veya yorgunluk.

Elektrik kazalarının elektrik enerjisi kayıplarının bir sonucu olduğu yukarıda da söz edilmişti. Elektrik enerjisi kaybının bulunduğu noktada doğrudan temas elektrik kazalarının başlıca sebeplerindendir. Enerji kaybının bulunduğu noktaya insan veya herhangi bir canlının dokunması, enerji hattının kopup toprağa değmesi enerjinin toprağa akmasına neden olur. Bu işlem kısa sürelerde meydana geldiğinden enerjinin toprağa doğrudan akması çeşitli olayları meydana getirir. Elektrik kazası elektrik enerjisinin direncin en küçük olduğu hattan toprağa iletilmesi olarak tanımlanabilir. 

Elektrik enerjisinin toprağa en kısa yoldan ulaşması temelde üç şekilde karşımıza çıkar. İlki ve en yaygın olanı elektrik şoku (elektrik çarpması), ikincisi elektrik yanıkları ve üçüncüsü ise patlamalardır. Patlamalarda buharlaşan iletken parçacıklarının havada dağılması ve bunların kazazede tarafından patlamadan hemen sonraki nefesle ciğerlerine çekilmesidir.

Elektrik tesisatında küçük görülen; ancak zararları bakımından hiç de küçümsenmeyecek kaçak akımları fark ederek devreyi açan, devreden elektrik akımını kesen anahtarlara kaçak akım koruma anahtarları denmektedir.

Elektrik enerjisi taşınımı ve kullanımı oldukça kolay olmasından dolayı en çok kullanılan enerji türlerinden birisidir. Doğru cevap B’dir.

Elektrik devresi güç kaynağı, voltmetre, ampermetre, elektrik motoru, devre anahtarı ve akkor lambadan oluşmaktadır.Doğru cevap E’dir.

Mekanik enerji bir cismin hareketinden dolayı sahip olduğu enerjidir. Mekanik enerji kullanılabilir veya depolanabilir bir enerjidir. Depolanan enerji potansi- yel enerji olarak adlandırılır ve cisimlerin bir referans düzleminden olan yükseklikleri ile orantılıdır. Doğru cevap B’dir.

Kinetik enerji cismin hızına ve kütlesine bağlı olarak değişir. Doğru cevap A’dır.

Elektrik enerjisi serbest elektronların hareketi ile iş yapan enerjidir. Tüm katılar atomlardan oluşmaktadır. Her bir atom bir veya daha fazla elektron içerir. Serbest elektronlar bir iletkende elektriksel kuvvete maruz kaldıklarında bir yönde hareket ederler ve elektrik akımını meydana getirirler. Doğru cevap C’dir.

Elektrik enerjisi yenilenebilir olmayan kaynaklar ,kömür, petrol, doğal gaz ve nükleer iken, yenilenebilir enerji kaynakları güneş, su, rüzgâr, jeotermal ve  biyomastır. Doğru cevap D’dir.

Birim zamanda yapılan iş miktarı güç olarak adlandırılır. Güç enerjinin bir formundan diğerine dönüştürülme hızı olarak da tanımlanır. Güç,

P = Güç (watt) = İş (joule)     /   Zaman (saniye)

P=  W  / t

Doğru cevap  A’dır.

Multimetre kullanım amacına göre ohmmetre, ampermetre veya voltmetre olarak adlandırılır. Doğru cevap B’dir.

Elektrik motorunun verimini hesaplamak için ölçülen nicelikler volt,amper,saniye ve metre’dir. Doğru cevap C’dir.

Bir aygıt Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmek için kullanıldığında jeneratör olarak adlandırılır. Eğer, elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürmek için kullanılıyorsa elektrik motoru olarak adlandırılır. Doğru cevap  D’dir.