ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ II

DP iktidarını deviren kadro General Cemal Gürsel liderliğinde 8 yüzbaşı, 10 binbaşı, 7 yarbay,
8 albay ve 5 generalden oluşmuştur. Bu kadro 38 kişilik Millî Birlik Komitesi (MBK) çatısı altında
bir araya geldiler.

MBK’nin 1960 yazında aldığı önemli kararlar hayli yankı uyandırdı. Bu kararlardan ilki, Türk
silahlı kuvvetlerinde yapılan geniş bir tasfiye hareketi idi. MBK’nin Türk Silahlı Kuvvetlerinde gerçekleştirdiği tasfiyeden sonra ikinci büyük tasfiye girişiminin merkezi üniversiteler oldu. MBK’nin gündemindeki diğer bir tasfiye de Yüksek Yargı’da yapıldı. Ayrıca 13 Kasım 1960 tasfiye için harekete geçilerek radikal olarak değerlendirilen MBK’nin 14 üyesi tasfiye edilerek çeşitli görevlerle yurt dışına gönderildi ve iki yıl ülkeye dönüşleri engellendi.

1960 darbesine karşı gelişebilecek muhalefetin ve karşı koyuşların önüne geçilmesi için 2 Ağustos 1960 tarihinde "İnkılap Mahkemeleri Kanunu" çıkarıldı. Buna göre devlet başkanı ya da MBK üyelerine herhangi bir sözlü yazılı ya da fiilen tecavüz edenler 5 ile 15 yıla kadar ağır hapisle cezalandırılacaklardı.

Darbe sonrasının siyasal ortamında DP’nin oylarına talip olma noktasında yeni kurulan partiler arasında en etkili olan iki parti AP ve YTP oldu. Bu iki partiye 16 Ekim 1958’de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi’nin birleşmesi ile oluşan ve Genel Başkanlığını Osman Bölükbaşı’nın yaptığı Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ile birlikte siyasal yaşamlarında Demokrat Parti’nin mirasçısı olduklarını belirterek faaliyetlerini sürdürdüler. Karizmatik bir lider olarak ön plana çıkan Bölükbaşı, DP döneminde adeta tek başına DP yönetimine meydan okumuş ve mücadele etmişti. Bu parti 1960’lı yılların sonunda Milliyetçi Hareket Partisi’ne (MHP) dönüşecektir.

21 Ekim 1961 tarihinde 10 general 28 albayın katıldığı Harp Akademileri toplantısı sonrasında "21
Ekim Protokolü" olarak anılan bir protokol imza edildi. Buna göre Meclis toplanmadan önce 25
Ekim’de yönetime el konulacaktı. MBK dışında şekillenen bu girişim, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay’ın devreye girmesi ile engellendi. Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay’ın aracılığıyla dönemin parti liderleri Çankaya Köşkü’nde toplanarak; "MBK’nin emekliye sevk ettiği subayların görevlerine iade edilmemesi", "Yassıada’da mahkûmnedilen DP’lilere genel af çıkarılmaması", "Cemal Gürsel’in Cumhurbaşkanı, İsmet İnönü’nün de Başbakan" olması şartıyla parlamenter demokrasiye devam edileceği kararı alınmıştır.

Şehit Yüzbaşı Cengiz Topel, 8 Ağustos 1964 tarihinde Kıbrıs Harekatı sırasında Eskişehir´den Kıbrıs'a, dörtlü kol komutanı olarak gönderildi. F-100 uçağıyla uçuş esnasında, uçağı yerden isabet alarak düşürüldü. Paraşütle atlamayı başardı, fakat Rumlar tarafından esir alındı. Rumların işkenceleri sonucunda hayatını kaybeden Cengiz Topel, Kıbrıs’taki ilk Türk hava harp şehididir.

1969 genel seçimlerine doğru siyasal hayatta önemli gelişmeler yaşanmıştı. 1966 yılında Türkiye’de bir ilk daha yaşanmıştır. Alevilerin siyasal örgütü olarak 17 Ekim 1966’da Birlik Partisi kuruldu. Partinin ilk genel başkanı Tuğgeneral Hasan Tahsin Berkman idi. Parti Türkiye’nin ilk din-cemaat partisiydi. Ambleminde Hazreti Ali’yi simgeleyen bir aslan ve onun etrafında 12 imamı simgeleyen 12 yıldız bulunuyordu. Partinin öncelikli meselesi Diyanet İşleri Başkanlığının lağvedilmesi idi. Ancak parti 1967’de bölündü. Partiden ayrılan grup Demokratik Birlik Partisi’ni kurdu. Ancak bu parti de uzun ömürlü olmadı.

1970'lerde siyasetteki istikrarsızlık ekonomiye de kısa süre içinde yansıdı. Hükûmet 9 Ağustos 1970’te devalüasyon yaparak 1 doların karşılığını 9 TL’den 15 TL’ye çıkardı. Bu arada hükûmet hakkındaki yolsuzluk iddiaları da kamuoyu tarafından yakından takip ediliyordu. Hükûmet öğrenci olaylarına ve işçi hareketlerine engel olamıyordu. Bu ortamda Hükûmetin DİSK’in sendikal faaliyetlerini sınırlayan bir yasa tasarısı hazırlaması üzerine Türkiye’nin ilk büyük kitlesel işçi hareketi gündeme geldi. 15-26 Haziran 1970’de işçiler sokağa inerek İstanbul ve Kocaeli’nde ana yolları keserek dev mitingler düzenledi. Can kaybının yaşandığı olaylar çıktı. Süleyman Demirel sağ ve sol öğrenci grupları arasındaki çatışmaları ve işçi mitinglerini, ekonominin kötü gidişatını önleyemiyordu. Durum ordu içinde de rahatsızlıklara ve müdahale fikrinin gündeme gelmesine neden oldu. Gelişmeler üzerine Orgeneral Memduh Tağmaç, başta Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur olmak üzere kuvvet komutanlarının desteğini alarak harekete geçti. Genişletilmiş Komuta Konseyi Toplantıları sonucunda hükûmete verilmek üzere bir muhtıra hazırlandı. 12 Mart günü TRT’nin Ankara merkezinden haberlerde okunan ordunun yüksek komuta kademesinin eksiksiz imzaladığı muhtırada ordu, hükûmet ve parlamento suçlanarak mevcut durumun sorumluları olarak gösteriyordu. Partiler üstü bir anlayışla kuvvetli ve inandırıcı bir hükûmete ihtiyaç olduğu, aksi takdirde idareyi doğrudan üzerlerine alacaklarını açıkladılar. Başbakan Demirel, 12 Mart Muhtırasına fazla direnmeden istifa etti. Hemen arkasından da 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi.

Türk siyasetinde ara dönem olarak da nitelendirilen 12 Mart Muhtırası sonrasında iki hükûmet kuran Nihat Erim, ilk hükûmeti döneminde artan sokak olayları ve silahlı çatışmayı önlemek için sıkıyönetim ilanı ile işe başladı. İlan edilen sıkıyönetimin ardından 20 Mart’ta MNP, Anayasanın laik devlet niteliğinin ve Atatürk devrimciliğinin korunması ilkelerine aykırı bulunması nedeniyle 21 Temmuz’da da TİP "bölücülük" gerekçesiyle kapatıldı. 30 Haziran 1971’de 1961 Anayasasının siyasal ve ekonomik özgürlükleriyle ilgili maddelerinde hükûmetin elini kuvvetlendirecek düzenlemeler yapıldı. Gençlik örgütleri dağıtıldı, sendikal faaliyetler yasaklandı. Bazı basın yayın organları kapatıldı. Pek çok akademisyen ve aydına yönelik kapsamlı tutuklamalar başladı. Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’a verilen idam cezaları 10 Mart 1972’de Meclis tarafından onayladı. II. Erim Hükûmeti de beklentilere cevap vermekten uzaktı. Nihat Erim başbakanlık görevinden 17 Nisan 1972’de istifa etmek suretiyle ayrılmak zorunda kaldı.

Nihat Erim’in istifasından sonra 19 Mayıs’ta yeni hükûmeti kurma görevi Ferit Melen’e verildi.
Yeni kabine 5 Haziran 1972’de güvenoyu alarak göreve başladı. Melen Hükûmeti döneminde sıkıyönetim rejimine devam edildi. Çeşitli gerekçelerle yazar, gazeteci ve siyasetçilerin tutuklanmalarına devam edildi. Bu hükûmet döneminin en önemli siyasi faaliyeti cumhurbaşkanlığı seçimiydi. Ordunun adayı General Faruk Gürler, AP’nin adayı Tekin Arıburnu ve DP’nin adayı ise Ferruh Bozbeyli’ydi. Seçimleri Arıburnu önde tamamladı fakat Anayasanın öngördüğü yeterli çoğunluğa ulaşamadığı için seçilemedi. Bu gelişme üzerine CHP’nin 5. Olağanüstü Kurultayında İsmet İnönü’ye karşı 14 Mayıs 1972’de CHP’nin yeni başkanı olarak seçilen Bülent Ecevit ve AP lideri Süleyman Demirel anlaşarak ortak bir aday çıkardılar. İki partinin adayı asker ve diplomat kökenli Fahri Korutürk, 6 Nisan 1973’te Cumhurbaşkanı seçildi.

14 Mayıs 1950 Genel seçimleri sonunda iktidara gelen DP’yi askerin büyük bir kısmı desteklemişti.
Ancak ordu içindeki tasfiyeler, alt rütbeli subayların rahatsızlığının büyümesi, ekonomik sıkıntıların büyümesi huzursuzluğun artmasına neden oldu. 1954 yılından itibaren hızla örgütlenen cuntalar DP’nin
anti demokratik icraatları nedeniyle hızla organize olmaya ve büyümeye başladı. DP’nin Tahkikat Komisyonu kurarak muhalefetin üzerine gitmesi ordudaki huzursuzluğu arttırdığı gibi üniversite gençliğinin de sokağa çıkmasına neden oldu.

İlk olarak TBMM ve hükûmet feshedildi. Her türlü siyasal faaliyet yasaklandı. Hareketin hiçbir şahıs ya da zümreye yapılmadığı açıklansa da Cumhurbaşkanı Celal Bayar, TBMM Başkanı Refik Koraltan, Başbakan Adnan Menderes, Bakanlar Kurulu üyeleri ve Demokrat Partili milletvekilleri tutuklanarak Yassıada’ya gönderildi. Gürsel, Devlet Başkanı, Başbakan, Başkomutan ve MBK başkanı yapıldı. Ardından teknokrat bakanlardan oluşan bir kabine kuruldu. Bu hükûmet 5 Ocak 1961 tarihine kadar görevde kaldı. 12 Haziran 1960’ta İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sıddık Sami Onar’ın başkanlığında geçici bir anayasa komisyonu oluşturuldu ve hazırlanan geçici anayasa ile askerî yönetimin hukuki çerçevesi belirlendi.

Yukarıda koyu renkle belirtilen görevler Cemal Gürsel'e verilmiştir. "B" şıkkındaki Meclis Başkanlığı görevi verilmemiştir.

28 Ekim 1960’ta MBK’nin üniversitelerden sorumlu üyesi İrfan Yılmazer ile Prof. Cihat Abaoğlu’nun üniversitelerden ihracı için hazırladıkları 147 ismin yer aldığı liste Resmî Gazete’de yayımlandı. Bu karar kamuoyun da âdeta şok etkisi yarattı. Bu tasfiye belli plana göre yapılmamıştır. Üniversiteden tasfiye Türk Silahlı Kuvvetleri’nde olduğu gibi son derece hızlı ve özensiz yapılmıştır. Apar topar yapılan listelerde hatalar gözden kaçmamıştı. MBK’nin üniversite tasfiyesi kararı sert tepki ile karşılanmıştı. Listenin açıklanmasıyla üniversiteler sert tepki göstermiştir. İstanbul Üniversitesi Rektörü Sami Onar, İTÜ Rektörü Fikret Narter, Ankara Üniversitesi Rektörü Suat Kemal Yetkin, Ege Üniversitesi Rektörü Mustafa Uluöz, ODTÜ Rektörü Turhan Feyzioğlu üniversitedeki ihraçları protesto etmiş ve görevlerinden istifa ettiklerini açıklamışlardı

14’lerin tasfiyesi MBK içerisindeki güç dengelerini derinden sarstı. Tasfiyeler, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yaşananlar karşısında derin bir endişe duyduğunu da kanıtladı. Bu endişeleri gidermek için bir çatı örgütü olarak Silahlı Kuvvetler Birliği kuruldu. Böylece hem endişe giderilmiş hem de muhtemel cunta girişimlerine engel olunmuştu. Birliğin kuruluşunda en aktif üye, 27 Mayıs 1960 darbesinin ilk planlamacılarından olan ancak Kore görevi nedeniyle darbede yer alamayan Talat Aydemir’di. Döndükten sonra Harp Akademisi’nin başına atandı. Aydemir, 14’lerin tasfiyesini öncesinde bilmesine rağmen sessiz kalmıştı. Tasfiye sonrasında güç boşluğunu gören Aydemir, Silahlı Kuvvetler Birliğinin kurulmasında öncü rol aldı. Birliğe MBK üyelerinden bazı isimler de katıldı.

Yüksek Adalet Divanı, 14 Ekim 1960’ta başladığı duruşmaları 15 Eylül 1961 tarihinde yani yaklaşık olarak 11 aylık yargılama sonrası kararlarını açıkladı. Karalar arasında en dikkat çekeni ise verilen idam cezalarıydı. Yargılamalar neticesinde 15 idam kararı çıktı. Mahkemenin idam kararı verdiği isimler şunlardı: Celal Bayar, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan, Emin Kalafat, Nedim Koraltan, Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, Baha Akşit, Bahadır Dülger, Osman Kavakoğlu, Rüştü Erdelhun, Nusret Kirişçioğlu, Hami Sancar, Zeki Erataman. Aynı gün MBK tarafından yapılan görüşmede de Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idam kararları onaylanmış, diğer idam kararları ise ömür boyu hapse çevrilmişti. İdam kararlarının alınmasında Silahlı Kuvvetler Birliği’nin önemli rolü oldu. Zira yayımlanan genelgede infazların en kısa sürede gerçekleştirilmesi talep edildi. MBK’nin almış olduğu karar sonrasında Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın cezaları 16 Eylül 1961’de, Adnan Menderes’in cezası ise 17 Eylül 1961’de infaz edildi. Özellikle idamlar Türkiye’deki ayrışmayı derinleştirmiş ve iki karşıt kesim arasında adeta bir kan davasının ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Adalet Partisi,  Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi 27 Mayıs 1960 ihtilali sonrasında kurulmuştur. Milliyetçi Hareket Partisi Yeni Türkiye Partisi'nin isim değişikliği ile yeni oluşumu olmuştur. Fakat Cumhuriyetçi Halk Partisi Atatürk tarafından kurulan Cumhuriyetin ilk partilerindendir. Doğru cevao "D" şıkkıdır.

27 Mayıs 1960 darbesi sonrası dönem işçiler ve sendikalar açısından da bir canlanma dönemi oldu. Sendikaların büyük bir bölümü darbeyi desteklemiş, MBK de sendikaların desteğini almaya önem vermişti. Sivil siyasete geçiş sürecinde atılan önemli bir adım olan Kurucu Meclis’te de sendikalar altı temsilci bulundurmuş ayrıca Cemal Gürsel’in atadığı 15 kontejan senatör arasında Türk-İş İcra Kurulu Üyesi Ömer Ergün de yer almıştı. 1961 Anayasası ile memurlar da dahil tüm çalışanlara sendikalaşma hakkı tanınmış ve bu hak da güvence altına alınmıştı. Ayrıca grev hakkı da anayasal bir statü kazanmıştı.

Bu çukurlar 14 Ocak 1964 Birleşmiş Milletler barış gücü tarafından açıldı. Lefkoşe’nin kumsal kesiminde 11 kişi öldürüldü. Bunlarda 4’ü Kıbrıs Türk kuvvetleri alayında görevli Dr. Bnb. Nihat İlhan’ın eşi ve üç çocuğuydu. Nihat İlhan’ın evinin banyo küvetinde eşi Mürüvvet, çocukları, Kutsi ve Hakan vahşice katledildi. Evden Bnb. Nihat İlhan’ın ailesinden başka ihtiyar ev sahipleri de vardı. Baskının yapıldığı ev daha sonra ‘‘BARBARLIK MÜZESİ’’ olarak ziyarete açıldı.

Şehit Yüzbaşı Cengiz Topel, 8 Ağustos 1964 tarihinde Kıbrıs Harekatı sırasında Eskişehir´den Kıbrıs´a,
dörtlü kol komutanı olarak gönderildi. F-100 uçağıyla uçuş esnasında, uçağı yerden isabet alarak düşürüldü. Paraşütle atlamayı başardı, fakat Rumlar tarafından esir alındı. Rumların işkenceleri sonucunda
hayatını kaybeden Cengiz Topel, Kıbrıs’taki ilk Türk
hava harp şehididir.

I. MC Hükûmeti ülkeyi sarmakta olan iktisadi bunalımla da baş edemiyordu. Bu dönem içindeki önemli  olaylardan biri de 1977 yılının 1 Mayıs Bayram kutlamalarında yaşandı. Taksim’de düzenlenen büyük  mitingde kalabalığın üzerine ateş açılmasıyla 36 kişi hayatını kaybetti. Gelişmeler karşısında bir erken seçim kaçınılmaz hâl almıştı. 5 Haziran 1977’de erken seçime gidilme kararı alındı.