ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ II

26 Aralık 1938 tarihinde toplanan CHP Olağanüstü Kurultayı’nda İsmet İnönü’ye resmen değişmez “Millî Şef” ünvanı verilmiştir. Parti tüzüğünde yapılan değişikle Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk “ebedi başkan” ilan edilmiş, İsmet İnönü de “değişmez genel başkan” olmuştur.

Cumhuriyet Halk Partisi Beşinci Büyük Kurultayı, 29 Mayıs-3 Haziran 1939 tarihleri arasında toplanmıştır. Bu kurultay, devlet-parti bütünleşmesinde değişiklik yapılması, parti müfettişliğinin yeniden oluşturulması ve Müstakil Grup kurulması bakımından önem arz etmektedir. Kurultayda 18 Haziran 1936 tarihli uygulama gereğince birbirine bağlı olan parti ve devletin birbirinden ayrılması kararı alınmıştır. Alınan karar çerçevesinde Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğine Ahmet Fikri Tuzer getirilmiştir.

Millî Korunma Kanunu’nun ortaya çıkış serüveni, Avrupa’da savaşın patlak vermesinden önce, 4 Eylül 1939 tarihinde, İsmail Hüsrev Tökin ve Şevket Süreyya tarafından hazırlanan ve “Müdafaa Ekonomisi Hakkında Rapor” adı altında Ekonomi Bakanı Hüsnü Çakır’a sunulan rapora dayanmaktadır. Harp ekonomisinin yürütülmesi esaslarını belirten bu rapor, CHP Grubu’nda görüşülerek yeterli bulunmamıştır. Fakat 6 Ocak 1940 tarihinde Recep Peker başkanlığında toplanarak çıkarılacak olan Millî Korunma Kanunu’na
zemin oluşturmuştur.

Saydam hükûmeti döneminde halkın temel ihtiyacı olan ekmek meselesi ile ilgili de yeni bir düzenlemeye gidildi. Yeterli buğday stokunun olmaması ve üretimin tüketimi karşılamaması nedeniyle öncelikle iki yol izlenmişti. Birisi ekmeğe buğday dışında hububat malzemesi ilave etmek, diğeri ekmek gramajını azaltarak tüketimi kısmak. Bu nedenle hükûmet bir yandan ekmeğin gramajını azaltırken bir yandan da buğdaya, çavdar, arpa gibi yeni tahıllar eklenmesini istemiştir. Hatta 22 Kasım 1941’de buğday unundan pasta, börek, tatlı ve emsallerinin yapılması yasaklanmıştır (Cumhuriyet, 23.11.1941). Ekmek darlığının  giderilmesi için yukarıda izlenen iki yol da yeterli çözümü sağlamayınca üçüncü bir yol olarak, ekmeğin karne ile halka dağıtma fikri gündeme gelmişti. 16 Aralık 1941 tarihinde toplanan Parti Meclis Grubu, Millî
Korunma Kanunu’nda değişiklik yaparak ekmeği karne usulüne bağlama kararı vermiştir. Önce, bedenen çalışanlara tespit edilen miktardan 150 gram daha fazla verileceği; daha sonra bedenen çalışanlara 750 gram, çalışmayanlara ise bunun yarısı kadar ekmek verileceği duyurulmuştur. 14 Ocak 1942’den itibaren ekmek, İstanbul’da karne ile verilmeye başlanmıştır.

"C" şıkkında belirtilen "Yurtdışından buğday ithal edilmesi" maddesi yanlıştır. Çünkü yukarıdaki metinde yer almadığı gibi savaş yıllarında dışarıdan buğday ithal etmek mümkün değildir.

7 Mayıs 1942 tarihinde haksız kazanç edinerek zenginleşenlere karşı hükûmetin ciddi bir cezaî kanun hazırlığında olduğu basına yansımıştır. Varlık Vergisi ismi ile bilinen ve 26 Mayıs 1942 tarihinde “Fevkalade Kazanç Vergisi” ismiyle meclise sunulan kanun tasarısı, meclis encümeninde görüşülmeye başlamıştır. 18 Haziran 1942 tarihinde toplanan CHP Parti grubu, konu hakkında görüşmüş ve 1 Ocak 1940 tarihinden itibaren 10 bin lirayı geçen kazançlara, vergi uygulama kararı alınmıştır.

Çok partili hayata geçiş döneminde, bir kesim ilkeler korunarak çok partili hayata geçilmesinin gerekliliğini savunurken, diğer bir kesim de demokrasinin tam manasıyla kurulması gerekliliğini savunmuştur. Bu tartışmaların yapıldığı esnada, 7 Temmuz 1945 tarihinde, Nuri Demirağ, Millî Kalkınma Partisi adında bir parti kurmak için İstanbul Valiliğine başvurmuştur. Demirağ, yeni kurulacak partinin amme hizmetinde önce ahlak, sonra vazife görevi arayacağını, serbest ticareti savunacağını, mecburi askerliğin kaldırılması taraftarı olacağını, bir dereceli seçim sistemi savunucusu olacağını, yeraltı madenlerini işleteceğini, Amerika ve İngiltere gibi devletlerin harici ve dâhili sistemlerine benzeyen, fakat Türk geleneklerine uygun siyasi, idari ve ekonomik bir siyaset güdeceğini açıklamıştır. 

Çok Partili Siyasal Hayata geçiş sürecinde Türkiye’de kurulan ilk parti, parti nizamnamesine göre 24 Temmuz 1945 tarihinde Nuri Demirağ tarafından kurulan Milli Kalkınma Partisi olmuştur.

18 Aralık 1946 tarihindeki meclis görüşmelerinde, muhalefet ile iktidar arasında ciddi bir gerilim yaşanmıştır. Adnan Menderes, özellikle memleketin ekonomik durumunu eleştirmiştir. Menderes’ten sonra söz alan Başbakan Recep Peker’in oldukça ağır sözlerine üzerine Demokrat Partili milletvekilleri meclisi terk etmişlerdir. 

Dokuz gün boyunca meclise gelmeyen DP milletvekilleri İsmet İnönü’nün araya girmesiyle 27 Aralık 1946 tarihinde meclise gelmişlerdir. 7-11 Ocak 1947 tarihleri arasında Demokrat Parti Birinci Kongresi yapılmıştır. Kongre açılış konuşmasını yapan Celal Bayar, demokrasiye geçilmesi, anayasaya aykırı olan bazı kanunların kaldırılması, idare mekanizmasının partilerin dışında çalışması, seçim kanunda değişiklik yapılması ve devlet başkanlığı ile parti başkanlığının ayrılması hususlarını dile getirmiştir (Bütün Tafsilat.., 1947). Kongrede, dile getirilen bu istekler yerine getirilmezse muhalafetin “sine-i millete” döneceğine dair “Hürriyet Misakı” adı verilen bir bildiri imzalanmıştır.

Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını Fransa’nın kabul etmesi üzerine 23 Haziran 1939 tarihinde ortak bir beyanname yayımlanmıştır. Bu beyanname ile Türkiye, Batı bloğuna katıldığını kesin olarak ilan etmiştir. Türkiye-Fransa arasında imzalanan Hatay Antlaşması ile Hatay, Türk topraklarına katılırken ortak beyanname ile Akdeniz’de olabilecek savaşa karşı Türkiye, Fransa’nın müttefiki olduğunu duyurmuştur. Hatay Devleti Millet Meclisi 29 Haziran 1939’da yaptığı toplantıda Türkiye’ye katılma kararı almıştır. Nihayet 19 Ekim 1939 tarihinde, Türkiye, İngiltere ve Fransa “Üçlü İttifak Antlaşması” imzalamıştır. Türkiye, bu antlaşma ile Batı blokunda olduğunu kesin olarak yinelemiş, fakat antlaşma maddelerine “Sovyet Rusya çekincesi” ek protokolü eklenmesini, müttefiklerine kabul ettirmiştir.

Savaş sona ermeden kısa bir süre önce Türkiye, 23 Şubat 1945 tarihinde, Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir. Böylece Türkiye, San Francisco’da düzenlenecek olan BM Konferansı’na kurucu üye olarak katılma imkanını yakalamıştır. Buna rağmen Türkiye’nin savaş sonrası kurulacak yeni düzende yeri belirgin değildi. İki kutuplu dünyada “Soğuk Savaş” olarak adlandırılan bu dönemin önemli aktörlerinden biri de Türkiye idi.

Refik Saydam Hükümeti

Refik Saydam Hükümeti

Kıtlık ve vurgunculuğu önleme

8 Aralık 1942

Celal Bayar

Şemsettin Günaltay Hükümeti

Celal Bayar-Refik Saydam-Şükrü Saraçoğlu-Recep Peker- Hasan Saka-Şemsettin Günaltay

12 Mart 1947

23 Haziran 1939

1 Eylül 1939

7 Aralık 1941