ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

“Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü” ya da kısaca UNESCO, Birleşmiş Milletler’in bir özel kurumu olarak, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1946 yılında kurulmuştur.

UNESCO’nun kuruluş yasası 1945 yılı Kasım ayında Londra’da kabul edilmişti.

Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından üstün nitelikli evrensel değer taşıyan
mimari eserler, anıtsal heykel ve duvar resimleri, arkeolojik nitelikte yapılar ve
ögeler, yazıtlar, mağaralar ve değişik ögelerin bir arada olduğu birleşimlerdir.

“Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” kapsamında 1978 yılından itibaren Dünya Miras Listesi uygulaması başlatılmıştır.

Komitenin 26. oturumunda (Budapeşte, 2002) kabul ettiği dört stratejik hedef olan,
1. Dünya Mirası Listesi güvenilirliğinin güçlendirilmesi;
2. Dünya Mirası özelliklerinin korunmasında etkinlik sağlanması;
3. Ülkelerin etkin yönetim organları kapasitesinin gelişiminin teşvik edilmesi;
4. Dünya Mirası konusunda iletişim yoluyla halkın bilinçlendirilmesinin, katılımının ve desteğinin artırılması;
ile uyum içinde olan temsilci, dengeli ve güvenilir bir Dünya Mirası Listesi
oluşturulmaya çalışılmaktadır

Dünya Mirası Komitesi 21 üyeden oluşur ve en az yılda bir kez buluşur.

Dünya Mirası Komitesi’nin Danışma Organları ICCROM (Uluslararası Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Çalışmaları Uluslararası Merkezi), ICOMOS (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) ve IUCN (Dünya Koruma Birliği)’dir. ICOMOS ve IUCN, Dünya Mirası Listesine kaydedilmek üzere aday gösterilen varlıkların değerlendirilmesi ve Komiteye değerlendirme raporlarının sunulması
çalışmalarına katılır.

Dünya Mirası Amblemi çevresinde İngilizce, Fransızca ve İspanyolca Dünya Mirası yazar ve insanları sözleşmeden haberdar eder.

Türkiye, “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni 14 Nisan 1982
tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmiştir.

“Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin kapsamı doğrultusunda bu statüdeki varlıklar iki alt başlıkta tanımlanır. Bunların ilki olan “kültürel miras”ın bileşenleri anıtlar, yapı grupları ve sitlerdir.

Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan evrensel değerde olan, insan eliyle yapılmış veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik alanların tümü kültürel miras olarak adlandırılır.

1994 yılında, dünyanın doğal ve kültürel çeşitliliğini yansıtan olağanüstü evrensel değerlerin dengeli ve güvenilir temsilini hedefleyen bir Dünya Miras Listesi oluşturulması amacıyla yeni bir strateji başlatıldı.

Dünya Miras Komitesi, küresel hedefi (global strateji) benimseyerek dünyanın kültürel ve doğal hazinelerinden daha iyi bir seçkiyi yansıtmak ve Dünya Mirası Sözleşmesi’nin uygulanması için kapsamlı bir çerçeve ve operasyonel metodoloji sağlamak için Dünya Mirası tanımını genişletmek istedi. Bu yeni vizyon, mirasın dar tanımlarının ötesine geçip alanın yanı sıra, insani iletişimi, kültürel birlikteliği, maneviyatın ve yaratıcı dışavurum ile insanların bir arada yaşamasının seçkin ifadeleri olan sitleri de anlamak ve korumak için çabalamayı öngörmektedir. Global strateji başlangıçta kültürel mirasa atıfla geliştirilmiştir ancak, Dünya Mirası Komitesinin isteği üzerine, daha sonra doğal mirası ve karma sitler olarak kültürel ve doğal mirası kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Günümüzde, Dünya Mirası Komitesinin 26. oturumunda (Budapeşte, 2002) kabul ettiği dört stratejik hedef olan,

1. Dünya Mirası Listesi güvenilirliğinin güçlendirilmesi;
2. Dünya Mirası özelliklerinin korunmasında etkinlik sağlanması;
3. Ülkelerin etkin yönetim organları kapasitesinin gelişiminin teşvik edilmesi;
4. Dünya Mirası konusunda iletişim yoluyla halkın bilinçlendirilmesinin, katılımının ve desteğinin artırılması;

ile uyum içinde olan temsilci, dengeli ve güvenilir bir Dünya Mirası Listesi oluşturulmaya çalışılmaktadır. Sözleşmenin, önem ve değere sahip tüm varlıkların korunmasını temin etmesi planlanmamakta, ancak yalnızca uluslararası bakımdan bunların en istisnai olanlarının seçildiği bir listesinin oluşturulması amaçlanmaktadır.

Dünya Mirası Komitesi 21 üyeden oluşur ve en az yılda bir kez buluşur. Dünya Mirası Komitesine UNESCO tarafından atanan bir Sekretarya yardımcı olur. Sekretaryanın görevleri, 1992 yılından bu yana özellikle bu amaçla kurulan Dünya Mirası Merkezi (WHC) tarafından üstlenilmektedir. Dünya Mirası Merkezi Müdürü, Komitenin Sekreteri olarak atanır.

Sekretarya Taraf Ülkelere ve Danışma Organlarına yardım eder ve iş birliği sağlar. Dünya Mirası Komitesi, Geçici Liste’ye ve ülkelerin sunduğu adaylıklara bağlı olarak, Sözleşme kapsamında korunması gereken üstün evrensel değere sahip kültürel ve doğal varlıkları belirler ve bu varlıkları Dünya Mirası Listesi’ne kaydeder, varlıkların korunma durumlarını inceler ve değerlendirir. Dünya Mirası Fonu’nun kaynaklarını yönetir.

Türkiye, “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni 14 Nisan 1982
tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmiştir. Bu kapsamda ülkemizin,
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında, konuyla bağlantılı diğer kurumlar ve kuruluşların çabalarıyla
bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır.

Doğal ve kültürel unsurlar arasındaki uyumlu birlikteliği sergilemesi nedeniyle UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiş olan Göreme Millî Parkı ve Kapadokya’nın Kaya Yerleşmeleri 9576 hektarla Türkiye’nin en geniş Dünya Mirası alanıdır. Nevşehir ve Kayseri il sınırları içinde 7 farklı yer olarak belirtilen alanlar içinde, Göreme Milli Parkı, Derinkuyu ve Kaymaklı Yeraltı Şehirleri, Karain Güvercinlikleri, Karlık Kilisesi, Yeşilöz Theodoro Kilisesi ve Soğanlı Arkeolojik Alanı bulunmaktadır.

Nemrut Dağı Tümülüs’ü 1987 yılında mimarlık ve heykeltraşlık alanında Antik
dünyada benzersiz bir örnek olması nedeniyle, Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiştir.

Dünya Mirası Alanı olan arkeolojik sitlerde yapılacak bir yönetim planlamasının birinci aşaması:

"1. Mevcut Durum Tespiti: Sit alanının araştırılması ve tanımı, ilgili kurum ve
kuruluşlarla bağlantı kurulması" dır.

Yönetim Planlarının coğrafi, doğal, tarihî, kültürel, sosyal bütünlüğü korumayı ve sürdürmeyi ilke olarak benimseyen, bölgesel bir olgu olarak tarif eden, korumayı yerelin ve yerel toplumun gelişim sürecinin parçası olarak gören bir anlayışla ve sürece katkı veren tüm paydaşların katılımıyla hazırlanması gerekmektedir. Yönetim planlarında öngörülen etkinliklerin izlenmesi ülkemizde Eşgüdüm ve Denetleme Kurulunun görev, yetki ve sorumluluğundadır.

UNESCO’nun Dünya Mirası Alanları Listesi’nde daha geniş bir çeşitlilik olmasını hedeflemesinin ardından Dünya Mirası Merkezi’ne ilk kez 1994 yılında Geçici Listemiz iletilmiştir. 2000, 2009, 2011 ve 2012 yıllarında güncellenmiş olan bu listede 2 karma (kültürel/doğal) ve 35 kültürel olmak üzere toplam 37 adet varlık bulunmaktadır. UNESCO Dünya Miras Geçici Listesinde bulunan varlıkların Taraf Devletler tarafından her on yılda bir yeniden incelenmesi ve güncellenerek sunulması
teşvik edilmektedir.