ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

Tuna (2000), kent arkeolojisini tanımlarken kentsel arkeolojinin, geleneksel arkeoloji kazı tekniklerinin uygulanması ile sınırlı olmadığına vurgu yapmaktadır. Sadece yapılan kurtarma kazıları ve sondaj alanlarından elde edilen arkeolojik veriler değil, kentin eski sokak dokusundan, tarihî yapılardan hareketle kentin geçmişi hakkındaki tüm bilgilerin yeniden yorumlanması ve kent ile ilgili her türlü yazılı ve görsel belgenin değerlendirilmesi Tuna’ya göre kent arkeolojisinin alanına girmektedir.

alanları ve kentsel sit alanlarını kapsayan genişliğe ulaşması 18. yüzyıldan günümüze uzanan bir evrim sürecidir. Bu evrim sürecinde Avrupa kentlerinin II. Dünya Savaşı sırasında tahrip olmasının yarattığı etkiler ve savaş sonrası yeniden yapılanma tartışmaları belirleyici olmuştur. Ancak bu sürecin kökenleri çok daha gerilere uzanmakta ve birden fazla nedene dayanmaktadır. Rönesans ile birlikte aristokrat sınıf arasında Antik Dönem kültürlerine hayranlık duyulmasıyla başlayan eski eser koleksiyonculuğu bu konudaki önemli belirleyicilerden biridir. Avrupa’da 18. yüzyılda feodalitenin zayıflaması, burjuvazinin yükselmesi Aydınlanma Hareketi’nin yolunu açmış ve bilimin gelişmesini, yeniliklerin keşfini getirmiştir.

Avrupa kentlerinin II. Dünya Savaşı sırasında tahrip olmasının yarattığı etkiler ve savaş sonrası yeniden yapılanma tartışmaları

Hepsi

Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan bir tapınak yapısının aynı bölgedeki diğer yapılarla birlikte değerlendirilmesi

Silahlı Bir Çatışma Halinde Kültür Mallarının Korunmasına Dair Sözleşme

Antik Roma Dönemi yerleşmesinde gerçekleştirilen bir kazıda gün yüzüne çıkarılan bir Roma garnizonu ahır kompleksinin Tarihi Anıt kapsamında değerlendirilmesi

Arkeolojik Mirasın Korunmasına Yönelik Avrupa Sözleşmesi

UNESCO

Kentlilerin sivil koruma hareketleri başlatarak kentlerine sahip çıkmalarıyla

1970’li yıllara doğru gelindiğinde kent merkezlerinde gerçekleştirilmekte olan kentsel yenileme projelerinin uygulanmasındaki kurtarma kazıları daha sistemli hâle gelmeye başlamıştır. Fakat bu konudaki asıl gelişme çevresel kaygıların artması ve 1972 yılında Meadows vd. tarafından “Büyümenin Sınırları” başta olmak üzere çeşitli raporların yayımlanmasıyla olmuş ve “sürdürülebilirlik” kavramının gelişmesi ile daha da derinlik kazanmıştır. Büyümenin sadece doğal değil, kültürel kaynakları da tehlike altına aldığı, dikkatli bir yönetim gerektiği kabul edildi. Bu gelişmeler, modern anlamda arkeolojik kaynak yönetimi veya arkeolojik mirasın yönetimi kavramlarının doğmasında temel oldu.

Hepsi

19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da ulusal bir endişe konusu olmaya başlayan tarihî anıt eserlerin korunması 20. yüzyılın başlarında, koruma sorumluluğunu devlet kurumlarının üstlenmesiyle sonuçlanmıştır (De Boer, 2006, Rodwell, 2007 ve Stubbs, 2009). Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı bu konudaki ilk kurumlardan biri (Longuet & Vincent, 2001 ve Okyay, 2001) ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir (Delafons, 2005).

Bu kapsamda CIAM’ın eski kentlerin “ne denli yetersiz ve sağlıksız koşullarda olduğu” yönündeki vurgusu öne çıkmış; Le Corbusier’in Paris’in merkezinde önerdiği “Plan Voisin” projesi ise kentsel yenileme ve kentsel koruma düşüncelerinin karşı karşıya geldiği simgesel örneği oluşturmuştur (Okyay, 2001). Özellikle Hollanda’da Rotterdam, İngiltere’de Plymouth, Doğu Almanya’da Dresden kentlerinin savaş sırasında tahrip olan kent merkezlerinin yeniden inşa edilmesi “modern mimarlık” hareketini geliştirmiş, bu yaklaşım savaştan etkilenmemiş olan kentleri de kapsayacak şekilde yaygınlaşmıştır (Rodwell, 2007).

I, II, III, IV

22-25 Ekim 1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçekleştirdiği Arkeoloji ve Planlama toplantısı sonunda ise “Arkeoloji ve Planlama Toplantısı Sonuçları” (Conclusions of the Colluquy on Archaeology and Planning) (URL5) başlıklı bir metin kabul edilmiştir.

Kültür mirasının korunmasının 1990’lardan sonraki gelişim sürecinde ise çevre ve arkeolojik alanlar hakkında geliştirilen yeni tüzükler ve yorumlar belirleyici olmuştur. Kentleşme ve endüstrileşme tehditleri karşısında çevrenin korunması için 1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Çevre ve Gelişim Hakkında Rio Deklarasyonu (Rio Declaration on Environment and Development) (URL6) sürdürülebilir kalkınma kavramının evrensel ölçeğe taşındığı önemli bir belgedir.

Bu dokümanın kabulünün ardından Avrupa Komisyonu 5. Çerçeve-Enerji, Çevre ve Sürdürülebilir Gelişim Projesi kapsamında 2003-2005 yılları arasında “APPEAR: Accessibility Projects - sustainable Preservation and Enhancement of urban subsoil Archaeological Remains” - Erişilebilirlik Projeleri: Toprak Altındaki Kentsel Arkeolojik Kalıntıların Sürdürülebilir Korunması ve Geliştirilmesi başlıklı proje gerçekleştirilmiştir (URL9). Proje ile geliştirilen “The APPEAR Method” (URL10) kentin sürdürülebilir kalkınmasını dikkate alan ve kentsel kazılar sırasında bulunan arkeolojik kalıntıları geliştirmek için yapılan tüm eylemlerin ortak adı olarak kabul edilmiştir.

Dünya Miras Sözleşmesi’nin Uygulama Yönetmeliği’nin temel ilkelerinin her ülke tarafından kendi ulusal koruma ve planlama sistemine uyarlanması önem taşımaktadır. Bu konuda İngiltere’de “English Heritage” kurumu hazırladığı ulusal uygulama rehberinde Başarılı bir Dünya Miras Alanı Yönetim Planı için şu soruları sormak ve cevabını almak gerekir şeklinde genel bir çerçeve çizmektedir (URL13).

UNESCO’nun 1972 yılında kabul ettiği Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme (Dünya Miras Sözleşmesi) miras alanlarının yönetim planı anlayışıyla korunması uygulamasının uluslararası ölçekte yaygınlaşmasında önemli rol üstlenmiştir.