ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

Alan yönetim planları, planın hazırlanması, uygulanması ile planın izlenmesi ve
revize edilmesi olarak belirlenen 3 ana hareket ile devam eden bir süreci tarifler
(Thomas ve Middleton, 2003).
1. Yönetim Planının hazırlanması
2. Planın uygulanması
3. Planın izlenmesi ve revize edilmesi.

Alan yönetim planlaması yaklaşımı:

1. Kimliklendirme ve tanımlama: Bilgi toplama, envanterleme ve paydaşların
belirlenmesi,
2. Analiz ve değerlendirme (analiz ve çıktıların değerlendirilmesi, politika,
hedef ve vizyonun belirlenmesi)
3. Uygulama ve gözden geçirme

I. Aşama (Kimliklendirme ve Tanımlama: Bilgi Toplama, Envanterleme ve İlgi Gruplarının Belirlenmesi)

Yönetim Değerlendirmesi: 
1. Tehdit ve fırsatlar
2. Yasal durum

Uygulama Yönetim Planı
1. Finans
2. İzleme (devamlı)
3. Tekrar değerlendirme (5 yıl)

Durum Değerlendirmesi
1. aşamada yapılan araştırmalar sırasında elde edilen verilerin bu aşamada değerlendirilerek, alanın ve içindeki yapıların fiziksel durumunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Yönetim alanında yer alan kültür varlıklarında oluşan bozulmaların nedenlerinin saptanarak incelenmesi, planda bu bozulmalara ilişkin müdahalelerin geliştirilmesine katkı verecektir. Örneğin arkeolojik alanın belgeleme çalışmaları sırasında, alandaki yapılara ilişkin sorunların da işlendiği yapı kimlik kartlarının hazırlanması, bu süreçte çalışmaya ciddi katkıda bulunacaktır.

Arkeolojik alanın gelecekte yönetimine ve korunmasına katkı sağlayabilecek
bütün etkenlerin bu aşamada incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu bağlamda yapılan SWOT (Strenghts - Weaknesses - Opportunities - Threats /
Güçlü - Zayıf - Fırsatlar - Tehditler) analizleri ile alanın güçlü ve zayıf yönleri ile
arkeolojik alan için tehditler ve değişim fırsatları belirlenmektedir.

Alanın gelecekteki vizyonu, planlama ekibi ile uzmanlardan oluşan bir çalışma
grubunca belirlenerek alan için hedefler netleştirilmelidir. Yönetim politikaları eylem planının da temelini oluşturmakta olup, eylem planı kısa, orta ve uzun erimli olarak tariflenebilir. Zaman dilimleri ile ilgili olarak Feilden ve Jokilehto’nun
çalışmasında, kısa dönem 1 yıl, orta dönem 5 yıl, uzun dönem ise 30 yıl olarak
önerilmiştir.

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,
• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır (Thomas ve Middleton, 2003).

“Yönetim planlarının yetkili idarece hazırlanması veya hazırlattırılması hallerinde uzman bir danışman sorumluluğunda plan hazırlama ekibi kurulur. Kurulacak bu ekip, en az;

a)Kentselsitalanlarıvetarihisitalanlarıiçin;üniversitelerinmimarlık,şehirve bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,

b) Arkeolojik sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,

c) Doğal sit alanları için; üniversitelerin şehir ve bölge planlama, kamu yöne- timi, işletme, çevre mühendisliği ile alanın doğal karakterine bağlı olarak orman mühendisliği, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisliği, ziraat mühen- disliği, peyzaj mimarlığı, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezunu uzmanlardan oluşur.” ifadesi yer almaktadır.

Değer kavramına ilişkili olarak yalnızca "değerlerin belirlenmesi" ve "değerlerin incelenmesi" önerilmektedir. "Değerlerin gözden geçirilmesi" şeklinde bir çalışma önerilmemektedir.

Toplam 13 aşama bulunmaktadır.

Demas’a göre planlama süreci aşağıdaki şekilde üç aşamada tariflenir:

1. Kimliklendirme ve tanımlama: Bilgi toplanması,
2. Analiz ve değerlendirme: Değerlendirme çalışmaları,
3. Sonuç: Karar üretme’dir.

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları (ortak ve paydaşlar) aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirlenebilir):

• Alanda çalışan kişiler (kazı ekibi, araştırmacı vb.),
• Araştırma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmaları,

• Destek verecek dernek ve vakıflar,
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• Eğitimciler,
• Uluslararası kurumlar (ICOMOS, UNESCO).

Yönetim politikaları eylem planının da temelini oluşturmakta olup, eylem planı kısa, orta ve uzun erimli olarak tariflenebilir.

Zaman dilimleri ile ilgili olarak Feilden ve Jokilehto’nun çalışmasında, kısa dönem 1 yıl, orta dönem 5 yıl, uzun dönem ise 30 yıl olarak önerilmiştir.

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,

• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır

27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanan web sayfasında yer almaktadır.

Demas yönetim değerlendirmesi aşamasında örnek olarak aşağıdaki konularda çalışılabileceğini belirtmektedir:

• Yasal ve yönetimsel kapsam

• Finansal temel
• Yetki Gücü
• Altyapı

• Bölgesel ve yerel gelişim içeriği
• Ziyaretçi rakamları, profilleri ve etkileri • Organizasyon yapısı
• İzleme ve bakım sistemleri
• Araştırma değerlendirmesi

Yönetim planları ile yerel halkın ihtiyaçları ve bölgedeki yatırım talepleri de dikkate alınarak, arkeolojik alanın belirlenen vizyon çerçevesinde kültürel önemini sürdürerek korunması hedeflenirken, ortak ve paydaşların, çalışma gruplarının katılımı ve ortak akıl ile gerçekleştirilen araştırma, inceleme, analiz ve değerlendirmeler sonucunda hazırlanan uygulamaya yönelik eylem planlarıyla yapılacak çalışmalar tariflenmektedir.