ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

Demas’a göre planlama süreci aşağıdaki şekilde üç aşamada tariflenir:
1. Kimliklendirme ve tanımlama: Bilgi toplanması,
2. Analiz ve değerlendirme: Değerlendirme çalışmaları,
3. Sonuç: Karar üretme’dir.

Arkeolojik alanların önemine katkıda bulunabilecek değerler aşağıdaki şekilde
sıralanabilir;
• Tarihî değer,
• Arkeolojik değer,
• Sanatsal değer,
• Araştırma değeri,
• Kültürel değerler (somut ve somut olmayan),
• Mimari değer,
• Doğal / ekolojik değerler,
• Nadirlik değeri,
• Sosyal ve toplumsal değerler,
• Manevi ve dinî değerler,
• Sembolik ve kimlik değeri,
• Ekonomik değer,
• Fiziki/ mekânsal değer,
• Eğitim değeri,
• Jeopolitik değer,
• Siyasi değer,
• İnanç değeri,
• Askerî/ stratejik değer,
• Turizm değeri,
• Birden fazla değerin birleşimi de olabilir.

Thomas ve Middleton ise Yönetim Planı hazırlanması sürecini, birbirini takip eden aşamalarla tariflemişlerdir: 
• 1. Aşama. Planlama öncesi
• 2. Aşama. Veri toplama, tarihi araştırma ve arazi çalışmaları,
• 3. Aşama. Toplanan bilgilerin değerlendirilmesi,
• 4. Aşama. Alanın sorunları, fırsatlar ve tehditlerin belirlenmesi,
• 5. Aşama. Yönetim vizyonu ile amacının geliştirilmesi,
• 6. Aşama. Tanımlama ve değerlendirme seçenekleri,
• 7. Aşama. Taslak planın hazırlanması,
• 8. Aşama. Genel müzakereler ve halka taslak planın sunulması,
• 9. Aşama. Taslak planın revizyonu ve planın hazırlanması,
• 10. Aşama. Planın onayı,
• 11. Aşama. Yönetim planının uygulanması,
• 12. Aşama. İzleme ve gözden geçirme,
• 13. Aşama. Gözden geçirme ve yönetim planının güncellenmesi.

Alan yönetim planları, planın hazırlanması, uygulanması ile planın izlenmesi ve revize edilmesi olarak belirlenen 3 ana hareket ile devam eden bir süreci tarifler: 

1. Yönetim Planının hazırlanması
2. Planın uygulanması
3. Planın izlenmesi ve revize edilmesi.

Analiz ve değerlendirme evresi, yönetim planı hazırlama sürecinin 2. aşamasıdır.

Alan yönetim planı hazırlanması sürecinde çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlatılan Arkeolojik Alanlar İçin Yönetim Planı Hazırlanması Süreci 27.11.2005 tarih ve 26006 sayılı yönetmelik çerçevesinde sürdürülecektir.

“Yönetim planlarının yetkili idarece hazırlanması veya hazırlattırılması hallerinde uzman bir danışman sorumluluğunda plan hazırlama ekibi kurulur. Kurulacak bu ekip, en az;

a. Kentsel sit alanları ve tarihi sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
b. Arkeolojik sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
c. Doğal sit alanları için; üniversitelerin şehir ve bölge planlama, kamu yönetimi, işletme, çevre mühendisliği ile alanın doğal karakterine bağlı olarak orman mühendisliği, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisliği, ziraat mühendisliği, peyzaj mimarlığı, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezunu
uzmanlardan oluşur.” ifadesi yer almaktadır.

Taşınmaz kültür varlıkları, insanoğlunun tarih boyunca yarattığı ve yok edildiğinde geri dönüşü mümkün olmayan ortak değerler bütünüdür.

“Yönetim planlarının yetkili idarece hazırlanması veya hazırlattırılması hallerinde
uzman bir danışman sorumluluğunda plan hazırlama ekibi kurulur. Kurulacak bu
ekip, en az;
a. Kentsel sit alanları ve tarihi sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve
bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
b. Arkeolojik sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama,
sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
c. Doğal sit alanları için; üniversitelerin şehir ve bölge planlama, kamu yönetimi,
işletme, çevre mühendisliği ile alanın doğal karakterine bağlı olarak
orman mühendisliği, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisliği, ziraat mühendisliği,
peyzaj mimarlığı, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezunu
uzmanlardan oluşur.” ifadesi yer almaktadır.

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları
(ortak ve paydaşlar) aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirlenebilir:
• Alanda çalışan kişiler (kazı ekibi, araştırmacı vb.),
• Araştırma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmaları,
• Destek verecek dernek ve vakıflar,
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• Eğitimciler,
• Uluslararası kurumlar (ICOMOS, UNESCO).

“Yönetim planlarının yetkili idarece hazırlanması veya hazırlattırılması hallerinde uzman bir danışman sorumluluğunda plan hazırlama ekibi kurulur. Kurulacak bu ekip, en az; a. Kentsel sit alanları ve tarihi sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri, b. Arkeolojik sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri, c. Doğal sit alanları için; üniversitelerin şehir ve bölge planlama, kamu yönetimi, işletme, çevre mühendisliği ile alanın doğal karakterine bağlı olarak orman mühendisliği, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisliği, ziraat mühendisliği, peyzaj mimarlığı, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezunu uzmanlardan oluşur.” ifadesi yer almaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

I. Aşama (Kimliklendirme ve Tanımlama: Bilgi Toplama, Envanterleme ve İlgi Gruplarının Belirlenmesi): Olabildiğince kapsamlı ve ayrıntılı bir yaklaşımla gerçekleştirilmesi gereken araştırma konuları aşağıdaki şekilde sıralanabilir; • Alanın coğrafi konumu, • Arkeolojik alanın bulunuş öyküsü, • Tarihî süreçte kişi ve kurumlarca hazırlanan alana ilişkin tespit, tescil ve envanter çalışmalarına yönelik yazılı ve görsel verilerin yanı sıra, kazı ve restorasyon çalışmaları ile ilgili bilgi veren rapor, grafik, çizim, resim vb. belgelerin de arşivlerde, kütüphanelerde araştırılması, • Alan yönetim planı sınırı ve tampon bölge sınırının belirlenmesi ve yetkili makamlarca onaylanması, • Alan ile ilgili resmî kurumlarca gerçekleştirilen çalışmalar, • Koruma amaçlı imar planı ve diğer planlarda alana ilişkin geliştirilen kararlar, • Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ve ilgili diğer resmi kurumlarca alana ve içindeki yapılara ilişkin alınan kararlar, • Alanın korunmasından sorumlu kurum ve kuruluşlar, • Mülkiyet durumu, arazi kullanımı, ana erişim yolları, doğal çevre ve diğer şart ile kısıtlamaların araştırılması, • İklim, jeolojik yapı, topografya, hidroloji vb. fiziksel özelliklerin araştırılması, • Alandaki yapılara ilişkin veri toplanması, yapı kimlik kartlarının oluşturulması, çalışmalar sırasında yapıların ölçekli krokilerinin çizilmesi, sorunlarının, yapı malzemelerinin ve yapı sistemlerinin incelenmesi ve bunların ölçekli krokiler üzerine işlenmesi, • Alanın yakınında yaşayan insanların sosyoekonomik şartlarının araştırılması (nüfus, eğitim düzeyi, ekonomik yapı vb.). Doğru cevap B şıkkıdır.

Alan Yönetim Planlaması sürecinde amaçlar belirlendikten sonraki adım paydaşların belirlenmesi adımıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Planlama sürecinde, planlama ilkeleri ve yürürlükte olan yönetmelik ve mevzuatla uyumlu şekilde, merkezî ve yerel yönetim kurumları, koruma alanı çalışanları, uluslararası danışma organları, yerel halk, sivil toplum kuruluşları ve diğer paydaşlar tarafından arkeolojik alanların korunmasına yönelik olarak üretilecek kararlar, öncelikle o bölgede yaşayanları ilgilendirecektir. Planlama yapılırken bölgede yaşayan insanların kararlardan nasıl etkileneceğinin düşünülmemesi, kararların onların katılımı olmadan alınması, bu insanların yalnızca planın sonuçlarına katlanıyor olmalarına yol açacaktır. Doğru cevap B şıkkıdır.

...Yönetim planlaması konusunda hazırlanan ilk yayınlardan olan “Dünya Kültür Mirası Alanlar İçin Yönetim İlkeleri” isimli kitapta Feilden ve Jokilehto, yönetim planı hazırlanması sürecinde aşağıdaki çalışmaların yapılmasını önermektedir... Doğru cevap E şıkkıdır.

Arkeolojik alanların önemine katkıda bulunabilecek değerler aşağıdaki şekilde sıralanabilir; • Tarihî değer, • Arkeolojik değer, • Sanatsal değer, • Araştırma değeri, • Kültürel değerler (somut ve somut olmayan), • Mimari değer, • Doğal / ekolojik değerler, • Nadirlik değeri, • Sosyal ve toplumsal değerler, • Manevi ve dinî değerler, • Sembolik ve kimlik değeri, • Ekonomik değer, • Fiziki/ mekânsal değer, • Eğitim değeri, • Jeopolitik değer, • Siyasi değer, • İnanç değeri, • Askerî/ stratejik değer, • Turizm değeri, • Birden fazla değerin birleşimi de olabilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

1. aşamada yapılan araştırmalar sırasında elde edilen verilerin bu aşamada değerlendirilerek, alanın ve içindeki yapıların fiziksel durumunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Yönetim alanında yer alan kültür varlıklarında oluşan bozulmaların nedenlerinin saptanarak incelenmesi, planda bu bozulmalara ilişkin müdahalelerin geliştirilmesine katkı verecektir. Örneğin arkeolojik alanın belgeleme çalışmaları sırasında, alandaki yapılara ilişkin sorunların da işlendiği yapı kimlik kartlarının hazırlanması, bu süreçte çalışmaya ciddi katkıda bulunacaktır.

Alanın gelecekteki vizyonu, planlama ekibi ile uzmanlardan oluşan bir çalışma grubunca belirlenerek alan için hedefler netleştirilmelidir. Yönetim politikaları eylem planının da temelini oluşturmakta olup, eylem planı kısa, orta ve uzun erimli olarak tariflenebilir. Zaman dilimleri ile ilgili olarak Feilden ve Jokilehto’nun çalışmasında, kısa dönem 1 yıl, orta dönem 5 yıl, uzun dönem ise 30 yıl olarak önerilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Alan yönetim planı, yasal açıdan yönetim alanına ilişkin temel bir doküman olmakla birlikte, uygulama süreci başladıktan sonra yönetim birimleri tarafından belirlenecek zaman dilimlerinde (6 ay- 1 sene) gözden geçirilmeli ve değerlendirme raporları hazırlanmalıdır. Beş yıl sonra ilgi gruplarının katılımıyla planın tamamı değerlendirilmeli ve planda gereken revizyonlar yapılmalıdır. Değerlendirme sırasında, uygulama çalışmaları irdelenerek, gerekirse politika ve hedefler tekrar gözden geçirilip, çalışma revize edilmeli ve 5 yıllık yeni bir eylem planı hazırlanmalıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Biyolog alan yönetim planı ekibinde arkeolojik sit alanlarında değil doğa sit alanlarında görev yapmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.