ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

5 Haziran 1972’de İsveç’in başkenti Stockholm’de “İnsan Çevresi Konferansı” toplandı ve konferans sonunda çevre konusundaki en eski uluslararası belgelerden biri olan “İnsan Çevresi Bildirgesi” yayınlandı.

1976 yılında Vancouver’de toplanan Habitat-1 konferansı; Birleşmiş Milletlerin İnsan Çevresi, Dünya Nüfusu, Dünya Gıda, Sanayi Kalkınma Organizasyonu, Uluslararası Kadınlar Yılı Konferansları ile Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun kabul ettiği yeni uluslararası iktisadi düzenin devletlere yüklediği hak ve sorumluluklar bildirgelerinin hazırlamış olduğu düşünsel temele dayanıyordu.

1983 yılında dönemin Norveç Başbakanı Gro Harlem Brundtland başkanlığında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (WCED) kurulmuştur. Komisyonun kurulmasında salt kalkınma uğruna çevreden özveride bulunulması yönündeki kaygı temel alınmış, çevre ve kalkınma arasındaki bağın anlaşılmasını sağlamak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, 1987 yılında pek çok ülkeden temsilcilerden oluşan bir grubun hazırladığı “Ortak Geleceğimiz” isimli rapor hazırlanmıştır.

1992 yılında Brezilya’nın başkenti Rio’da toplanan Dünya Çevre Zirvesi’nde “Çevre ve Gelişme Üzerine Rio Bildirisi” yayımlanmıştır. “Rio Deklarasyonu” olarak bilinen bu bildiride, çevre kirliliği karşısında dünya devletlerinin yerine getirmek zorunda oldukları temel ilkeler açıklanmıştır. Bu ilkelerin bir bölümü yeni bir araştırma ve yönetim modelinin arayışlarını içermektedir. Bu husus İlke: 2’de “Birleşmiş Milletler Kuruluş Senedi ve uluslararası hukuk kurallarına göre; ülkeler, egemenlik hakları çerçevesinde kendi doğal kaynaklarını kullanır ve çevre politikalarını oluştururlar”, İlke: 9’da “Devletler, bilimsel ve teknolojik bilgi alışverişiyle, bu yeni ve yaratıcı teknolojilerin kalkınma,  uyarlanma ve aktarılması konularında iş birliğiyle korumacı kalkınmayı güçlendirmelidirler”, İlke 11’de “Devletler çevre konularında etkili yasal düzenlemeler getirirler. Çevresel standartlar, amaca yönelik yönetim ve öncelikler çevre ve kalkınma şartlarını yansıtmalıdır.” sözcükleri ile yer almaktadır.

Sürdürülebilirliğin güvence altına alınarak çevrenin korunmasına ilişkin gelişmelerin, kültürel mirasın korunmasına yansıması, 1972 yılında Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Koruma Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla gerçekleşmiştir. Sözleşmenin 5d ve 29. maddeleri, sözleşmeyi imzalayan ülkeleri korunacak alana uygun yasal, bilimsel, yönetsel ve finansal önlemleri almak ve bu önlemler hakkında komiteyi bilgilendirmekle yükümlü kılmıştır. Sözleşme ayrıca üye ülkelerden bu mirasın korunmasını kapsamlı planlama programlarına dahil etmeyi amaçlayan genel bir politika benimsemeyi; topraklarında bir veya daha fazla hizmet kurumunu, koruma ile ilgili etkinlikleri yürütmek için görevlendirmeyi; bu mirasın saptanması, korunması için gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri almayı; bilimsel - teknik çalışma ve araştırmaları ve devletin kültürel ve doğal mirasını tehdit eden tehlikelere karşı harekete geçmesine olanak sağlayacak müdahale yöntemlerini geliştirmeyi istemektedir.

Merkezî ya da yerel, kamusal, yarı kamusal ya da sivil ;doğrudan ya da dolaylı sorumlu hangi model uygulanırsa uygulansın bir yasal tanıma gereksinim vardır. Bu araç, alan yönetiminin değişik süreçlerinin yürütülmesine ilişkin yönetsel usul ve esasları, kaynakların niteliğini ve kullanım kurallarını ve bir alanda görev alacak değişik kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarını belirleyecektir.

Yönetimsel Araçlar: Alan yönetiminin kurgulanması ve bu kurgu üzerine yönetim planlarının hazırlanması aşamasında ilk olarak bu kurguyu hazırlayacak, uygulayacak ve denetleyecek organizasyon şemasının belirlenmesi gerekmektedir.

Plan çerçevesinde belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmak adına belirlenen stratejilerin gerçekleştirilmesi için yapılan tüm çalışmalarda halkın katılımının sağlanması önemli bir unsurdur. Süreçte yer alacak her paydaşın alan yönetiminde bir rolünün olması, katılımcılığın sağlanması, kent bireylerinin kentin yönetiminde söz sahibi olduklarını görmeleri, bu yeni görevleriyle ilgili sorumlulukların farkında olmaları vb. bir çok girdi planın uygulanabilirliğini kolaylaştıracaktır.

Kültür Varlıklarının Güçlü Yönleri: •Değerleri, •İşlevsellikleri, •Hayret ve hayranlık duygusu uyandırmaları, •Enderlikten kaynaklanan yüksek ekonomik değerleri, •İstihdam ve ekonomik değer yaratan yönleri olmaları, •Toplumun geçmişi ile ilişkisini kuran kuvvetli bir moral değerler bütünü olmaları. Kültür Varlıklarının Zayıf Yönleri: •Kırılgan olmaları, •Yok olduklarında yerlerine yenisinin konamayacak olmaları, •Taklit edilebilmeleri, •Sonsuz bir kaynak olarak görülmeleri ve bu yönde kullanılmaları, •Kalkınmayı engelleyen bir faktör olarak görülmeleri, •Bazı çağdaş işlevler için uygun olmamaları. Kültür Varlıklarını Tehdit Eden Tehlikeler: •İnsan kaynaklı erozyon, vandalism vb., •Dış hava koşulları, •Yanlış kullanımlara konu olmaları, •Sorumsuzca ve rant uğruna gerçekleştirilen imar hareketleri, •Bilgisizlik, bilinçsizlik,  koruma kültürü eksikliği. Kültür Varlıklarının Potansiyelleri: •Kültür turizminin temel aracı olması, •Toplumun eğitilmesinde kullanılacak en somut araçlardan biri olması, •Ekonomik ve sosyal istihdam yaratabilmesi, •Toplumsal ve kentsel kimliğin oluşum ve gelişimine katkıda bulunması, •Çağdaş işlevlerle kullanılabilmeleri.

1. Ender rastlanan üst düzey değerlere sahip olmak: •Uluslararası düzeydeki değer taşımak, •Önemli bir yapı gurubunun en iyi örnekleri arasında olmak, •Önemli sosyal ve kültürel olayların sıra dışı temsilcisi olmak, •Bölgesel ya da yerel ölçekte çok önem verilen yapı ya da alanlardan biri olmak. 2. Dikkate değer ölçüde önemli olmak: •Önemli bir yapı türünün tekil olarak kayda değer bir örneği olmak, •Benzer yapı türlerinin bir arada olmasından kaynaklanan gurup değerine sahip olmak, •Tüm yönetim alanının önemine önemli ölçüde katkıda bulunmak. 3. Orta derecede önemli olmak: •Alanın niteliğinin anlaşılmasına katkıda bulunmak, •Daha önemli değerlerin belirlenmesi için gerekli tarihsel ve kültürel ortamın parçası olmak, •Tekil olarak önemli olmamakla beraber alanın genel değerine katkıda bulunmak.