ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 7

Gaziantep'te kale, çarşı ve mahalle dokusunu birbiriyle ilişkili biçimde restore ederek yeniden ortaya çıkaran Kültür Yolu projesi

Çevre ve Gelişim Hakkında Rio Deklarasyonu

Abu Simbel Tapınağı

Bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen üstün evrensel değere sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve çeşitli sebeplerle bozulan, yok olan bu değerlerin yaşatılması için gerekli iş birliğini sağlamak amacıyla UNESCO’nun Paris’te toplanan 17. Genel Konferansı kapsamında, 16 Kasım 1972 tarihinde “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” kabul edildi.

Dünya Miras Listesi’nde yer alma koşulları içinde en önemli koşul, söz konusu varlığın üstün evrensel değere sahip olduğunun belgelenmesidir. Ulusal değer sınırlarını aşan düzeyde özellikleri ve önemi olan doğal ve kültürel miras alanları, belirlenen on ölçütten en az birine uymak koşuluyla UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alır ve Dünya Mirası statüsü kazanırlar.

Eğer bir varlık aşağıdaki ölçütlerden bir veya daha fazlasını karşılıyor ise Komite bu varlığın üstün evrensel değere sahip olduğunu kabul eder. Aday gösterilen varlıklar:
(i) İnsanın yaratıcı dehasını üst düzeyde temsil eder;
(ii) Dünyanın belirli bir kültür bölgesinde veya belirli bir döneminde mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kent planlama veya peyzaj tasarımı alanlarında önemli ölçekteki insani değerler alışverişini örnekler;
(iii) Yaşayan veya yok olmuş bir kültürel geleneğin veya uygarlığın eşsiz veya olağanüstü ender bir temsilcisidir;
(iv) Bir yapı tipinin insanlık tarihinde önemli bir aşamasını veya aşamalarını gösteren, mimari veya teknolojik bütünün veya peyzajın seçkin örneğidir;
(v) Özellikle geri döndürülemez değişim karşısında hassas hâle gelen insançevre etkileşiminin veya kültürün (veya kültürlerin) bir temsilcisi olan geleneksel insani yerleşimin, kara veya deniz kullanımının kayda değer bir örneği olur;
(vi) Evrensel öneme sahip sanatsal ve edebî eserler, fikirler, inançlar, yaşayan gelenekler veya olaylar ile doğrudan veya somut bir biçimde ilişkili olur (Komite bu ölçütün tercihen diğer ölçütlerle birlikte kullanılması gerektiğini kabul etmektedir);
(vii) Olağan dışı doğal bir oluşum veya ender bir doğal güzelliği olan veya estetik önem taşıyan bir alandır;
(viii) Dünyanın oluşum aşamalarını temsil eden yaşam izleri, yer şekillerinin oluşumuyla ilgili devam eden önemli jeolojik süreçler, jeomorfik veya fizyografik özellikler gösteren bir seçkin örnektir;

(ix) Kara, tatlı su, kıyı ve deniz ekosistemleri, bitki ve hayvan topluluklarının evrim ve gelişimindeki süregiden önemli ekolojik ve biyolojik süreçleri temsil eden istisnai örneklerdir;
(x) Biyolojik çeşitliliğin (bilimsel veya koruma açısından evrensel değer taşıyan, tehdit altındaki türleri ihtiva edenler dahil olmak üzere) yerinde korunması için en önemli ve dikkat çeken doğal ortamları kapsar.

Dünya Mirası Komitesi’nin Danışma Organları ICCROM (Uluslararası Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Çalışmaları Uluslararası Merkezi), ICOMOS
(Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) ve IUCN (Dünya Koruma Birliği)’dir.
ICOMOS ve IUCN, Dünya Mirası Listesine kaydedilmek üzere aday gösterilen
varlıkların değerlendirilmesi ve Komiteye değerlendirme raporlarının sunulması
çalışmalarına katılır.

1948 yılında kuruldu ve millî idareleri, STÖ’lerini ve bilim adamlarını dünya çapında bir ortaklıkla bir araya getirdi. Misyonu doğanın bütünlüğü ve çeşitliliğini
korumak için tüm dünyada toplumları etkilemek, teşvik etmek ve yardım etmek
ve ayrıca doğal kaynakların her türlü kullanımının adil ve ekolojik açıdan sürdürülebilir olmasını sağlamaktır.

UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan; sekizi kültürel, ikisi hem kültürel hem doğal miras olarak listeye alınmıştır. 1983 yılında başvuru yapıldıktan sonra 1985 yılında ilk olarak İstanbul’un Tarihi Alanları, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) ile Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) listeye alınmıştır. 1986’da Hattuşaş (Boğazköy)-Hitit Başkenti (Çorum), 1987’de Nemrut Dağı (Adıyaman-Kahta)’nın ardından 1988’de Ksanthos-Letoon (Antalya-Muğla) ile Hierapolis-Pamukkale (Denizli), altı yıl aradan sonra Safranbolu (Karabük) 1994 tarihinde Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. 1998’de Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya Mirası Alanı olmasından sonra uzun bir süre sayısı dokuzda kalan üstün evrensel değeri olan varlıklarımızın arasına 2011 yılında Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne), 2012’de ise Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) katılmıştır.

İstanbul’un, UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kayıtlı olan Tarihî Alanlarında Hipodrom, Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camisi ve Topkapı Sarayı, Süleymaniye Camisi, Zeyrek Camisi ve Kara Surlarının yanı sıra daha küçük ölçekte çok sayıda anıtsal yapı ve sivil mimarlık örnekleri bulunmaktadır.

Kapadokya bölgesi, doğa ve insan yerleşimleri tarihinin bütünleştiği bir yerdir. Erciyes, Hasandağ ve Göllüdağ’ın 12 milyon yıl önceden başlayıp tarih çağlarına kadar süren volkanik faaliyetleri ile günümüzde de devam eden iklimsel etkenler Peribacaları’nı oluşturur. Tüf adı verilen kayalar kolayca oyularak oluşturulan mekânlar barınma için uygun ortam sağlamıştır. Bölgede insanların yaşam izleri Paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Kapadokya’nın yazılı tarihi Hititlerle başlar. Hititler’in yaşadığı topraklar daha sonraki dönemlerde Hristiyanlığın en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Kışın ılık, yazın serin olan ve dolayısıyla her mevsim için uygun iç iklim koşulları taşıyan kayaya oyma mekânların sağladığı olanaklar, bölgeyi Roma İmparatorluğu’nun baskısından kaçan Hristiyanlar için de devasa bir sığınak hâline getirmiştir. Özellikle 7-13. yüzyıllar arasında önemli bir merkez hâline gelen bölgedeki kaya oyma mekânların ve peribacalarının içleri barınma ve ibadet amaçlı olarak oyulmuş ve fresklerle süslenmiştir.

stanbul’un fethinden önce Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olan Edirne’nin en önemli anıtsal eseri olan ve şehrin siluetini taçlandıran Selimiye Camii ve Külliyesi, 16. yy.’da Sultan II. Selim adına yaptırılmıştır. Teknik mükemmelliği, boyutları ve estetik değerleriyle döneminin en önemli yapılarından biri olduğu gibi, bugün de dünya mimarlık tarihinin başyapıtlarından bir sayılır.

Dünya Miras Sözleşmesi’nin uygulama rehberi niteliğindeki “Dünya Mirası Sözleşmesi’nin Uygulanmasına Yönelik İşlevsel İlkeler Uygulama Rehberi”nde (Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention) “Her varlık uygun bir yönetim planına veya varlığın üstün evrensel değerinin katılımcı yollarla nasıl korunması gerektiğini belirten bir yönetim sistemine sahip olmalıdır. Bu yönetim sisteminin amacı, bugünkü ve gelecek nesiller için varlığın etkin korunmasını sağlamaktır” denmektedir. Dolayısıyla, Dünya Mirası olarak önerilen, ilan edilen ve Dünya Miras Listesi’ne alınan alanlar için yönetim planının var olmasını zorunlu görülmektedir

UNESCO’nun Paris’te toplanan 17. Genel Konferansı kapsamında, 16 Kasım 1972 tarihinde “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” kabul edildi.UNESCO, Dünya Mirası Sözleşmesi’nin kırkıncı yılını kutlamıştır..

“Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin kapsamı doğrultusunda bu statüdeki varlıklar iki alt başlıkta tanımlanır. Bunların ilki olan “kültürel miras”ın bileşenleri anıtlar, yapı grupları ve sitlerdir.

Dünya Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne göre oluşturulan ve
Dünya Mirası Merkezi (WHC) tarafından yönetilen Dünya Mirası Listesi’nde 2012
yılında 157 ülkeden Dünya Mirası Alanı olarak ilan edilen 962 doğal ve kültürel alan
yer almaktadır. Bunlardan 745’i kültürel, 188’i doğal ve 29’u karma (doğal ve kültürel) miraslardır.

Global strateji başlangıçta kültürel mirasa atıfla geliştirilmiştir ancak, Dünya Mirası Komitesinin isteği üzerine, daha sonra doğal mirası ve karma sitler olarak kültürel ve doğal mirası kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Günümüzde, Komitenin 26. oturumunda (Budapeşte, 2002) kabul ettiği dört stratejik hedef olan,
1. Dünya Mirası Listesi güvenilirliğinin güçlendirilmesi;
2. Dünya Mirası özelliklerinin korunmasında etkinlik sağlanması;
3. Ülkelerin etkin yönetim organları kapasitesinin gelişiminin teşvik edilmesi;
4. Dünya Mirası konusunda iletişim yoluyla halkın bilinçlendirilmesinin, katılımının ve desteğinin artırılması;
ile uyum içinde olan temsilci, dengeli ve güvenilir bir Dünya Mirası Listesi oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmek için en önemli koşul olan “üstün evrensel değer” kavramı, aday doğal ve kültürel miras alanlarının ulusal değer sınırlarını aşan düzeyde özellikleri ve önemi olduğunu tanımlamak üzere ortaya konulmuştur.

IUCN (Dünya Koruma Birliği)
1948 yılında kuruldu ve millî idareleri, STÖ’lerini ve bilim adamlarını dünya çapında bir ortaklıkla bir araya getirdi. Misyonu doğanın bütünlüğü ve çeşitliliğini korumak için tüm dünyada toplumları etkilemek, teşvik etmek ve yardım etmek ve ayrıca doğal kaynakların her türlü kullanımının adil ve ekolojik açıdan sürdürülebilir olmasını sağlamaktır. IUCN’nin genel merkezi İsviçre-Gland’dadır. Sözleşmeyle bağlantılı olarak Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmek üzere aday gösterilen doğal varlıkları değerlendirir ve korunma durumunu izler.

Genel merkezi Fransa-Paris’te olan ve 1965 yılında kurulmuş bir sivil toplum
kuruluşudur. ICOMOS’un kuruluşunun arka planında 1964’te Venedik’te yapılan 2.Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi’nin sonuç bildirgesi olan “Venedik Tüzüğü”nün, anıt ve yerleşmelerin korunması konusunda çalışacak uluslararası bir konseyin kurulmasını önermesi ve ilkeleri bulunmaktadır.