ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 2

Dünya Mirası Alanı olan arkeolojik sitlerde yapılacak bir yönetim planı “koruma ve bakım” ana stratejisi yanı sıra, arkeolojik araştırma ve kazı, restorasyon, çevre düzenleme, fiziksel altyapı, güvenlik, doğal çevre koruma ve yerleşim dokusunun korunması stratejilerini de içermelidir. Kültürel turizm ve yerel ekonomiyi geliştirici alt stratejiler de böyle bir planın hedefleri arasında olabilir. Yani "turizm için çalışmalar" seçeneği esas gerekli stratejiler arasında yer almaz.

Restorasyon çalışmalarının yapılması, yönetim planlamasının akış çizelgesindeki başlıklardan biri değildir.

“Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü” ya da kısaca UNESCO, Birleşmiş Milletler’in bir özel kurumu olarak, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1946 yılında kurulmuştur. UNESCO kelimesi, İngilizce United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization kelimelerinin baş harfleri alınarak oluşturulmuştur. UNESCO’nun kuruluş yasası 1945 yılı Kasım ayında Londra’da kabul edilmişti. Türkiye, bu yasayı imzalayan ilk yirmi devlet arasındadır.

Global strateji başlangıçta kültürel mirasa atıfla geliştirilmiştir ancak, Dünya Mirası Komitesinin isteği üzerine, daha sonra doğal mirası ve karma sitler olarak kültürel ve doğal mirası kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Günümüzde, Komitenin 26. oturumunda (Budapeşte, 2002) kabul ettiği dört stratejik hedef olan,
1. Dünya Mirası Listesi güvenilirliğinin güçlendirilmesi;
2. Dünya Mirası özelliklerinin korunmasında etkinlik sağlanması;
3. Ülkelerin etkin yönetim organları kapasitesinin gelişiminin teşvik edilmesi;
4. Dünya Mirası konusunda iletişim yoluyla halkın bilinçlendirilmesinin, katılımının ve desteğinin artırılması; ile uyum içinde olan temsilci, dengeli ve güvenilir bir Dünya Mirası Listesi oluşturulmaya çalışılmaktadır. Sözleşmenin, önem ve değere sahip tüm varlıkların korunmasını temin etmesi planlanmamakta, ancak yalnızca uluslararası bakımdan bunların en istisnai olanlarının seçildiği bir listesinin oluşturulması amaçlanmaktadır.

Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmek için en önemli koşul olan “üstün evrensel değer” kavramı, aday doğal ve kültürel miras alanlarının ulusal değer sınırlarını aşan düzeyde özellikleri ve önemi olduğunu tanımlamak üzere ortaya konulmuştur. Üstün evrensel değer, tüm insanlığın bugünkü ve gelecek nesilleri için ortak öneme sahip olağanüstü bir kültürel ve/veya doğal önemi ifade etmektedir.

Dünya Mirası Komitesi varlıkların Liste’ye kaydedilmesi için gerekli ölçütleri tanımlar. Önceleri kültürel varlıklar için altı, doğal varlıklar için dört ölçüt belirlenmişti. Daha sonra bu iki liste birleştirildi ve on ölçütlük bir liste oluşturuldu. Eğer bir varlık  aşağıdaki ölçütlerden bir veya daha fazlasını karşılıyor ise Komite bu varlığın üstün evrensel değere sahip olduğunu kabul eder. Aday gösterilen varlıklar:
(i) İnsanın yaratıcı dehasını üst düzeyde temsil eder;
(ii) Dünyanın belirli bir kültür bölgesinde veya belirli bir döneminde mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kent planlama veya peyzaj tasarımı alanlarında önemli ölçekteki insani değerler alışverişini örnekler;
(iii) Yaşayan veya yok olmuş bir kültürel geleneğin veya uygarlığın eşsiz veya olağanüstü ender bir temsilcisidir;
(iv) Bir yapı tipinin insanlık tarihinde önemli bir aşamasını veya aşamalarını gösteren, mimari veya teknolojik bütünün veya peyzajın seçkin örneğidir;
(v) Özellikle geri döndürülemez değişim karşısında hassas hâle gelen insan çevre etkileşiminin veya kültürün (veya kültürlerin) bir temsilcisi olan geleneksel insani yerleşimin, kara veya deniz kullanımının kayda değer bir örneği olur;
(vi) Evrensel öneme sahip sanatsal ve edebî eserler, fikirler, inançlar, yaşayan gelenekler veya olaylar ile doğrudan veya somut bir biçimde ilişkili olur (Komite bu ölçütün tercihen diğer ölçütlerle birlikte kullanılması gerektiğini kabul etmektedir);
(vii) Olağan dışı doğal bir oluşum veya ender bir doğal güzelliği olan veya estetik önem taşıyan bir alandır;
(viii) Dünyanın oluşum aşamalarını temsil eden yaşam izleri, yer şekillerinin oluşumuyla ilgili devam eden önemli jeolojik süreçler, jeomorfik veya fizyografik özellikler gösteren bir seçkin örnektir;
(ix) Kara, tatlı su, kıyı ve deniz ekosistemleri, bitki ve hayvan topluluklarının evrim ve gelişimindeki süregiden önemli ekolojik ve biyolojik süreçleri temsil eden istisnai örneklerdir;
(x) Biyolojik çeşitliliğin (bilimsel veya koruma açısından evrensel değer taşıyan, tehdit altındaki türleri ihtiva edenler dahil olmak üzere) yerinde korunması için en önemli ve dikkat çeken doğal ortamları kapsar.

Bütünlük, doğal ve/veya kültürel mirasın özniteliklerinin eksiksizliğinin bir ölçütüdür. Bu nedenle bütünlüğün koşullarının incelenmesi, varlığın:
a) Üstün evrensel değerini ifade etmek için gerekli tüm unsurları ne ölçüde kapsadığının;
b) Kültürel varlığın önemini gösteren özelliklerin ve süreçlerin tam temsil edilmesini sağlayacak yeterli büyüklükte olup olmadığının;
c) Gelişim ve/veya ihmalin olumsuz etkilerinden ne ölçüde etkilendiğinin; değerlendirilmesini gerektirir.

Dünya Mirası Komitesi 21 üyeden oluşur ve en az yılda bir kez buluşur.

ICCROM (Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Çalışmaları Merkezi): Genel merkezi İtalya-Roma’da yerleşik uluslararası ve hükûmetler arası bir kuruluştur. UNESCO tarafından 1956 yılında kurulan ICCROM, taşınabilir veya taşınmaz kültürel mirasın korunmasını güçlendirmek için araştırmalar, dokümantasyon yapar, teknik destek, eğitim ve kamu bilinçlendirme programları gerçekleştirir. Sözleşmeyle bağlantılı olarak ICCROM’un özel rolü kültürel miras konusunda eğitim için öncelikli ortak olmak, Dünya Mirası kültür varlıklarının korunma durumunu izlemek, ülkelerin yönelttiği uluslararası yardım isteklerini incelemek ve destek sağlamak olarak belirlenmiştir.

UNESCO’nun Paris’te toplanan 17. Genel Konferansı kapsamında, 16 Kasım 1972 tarihinde “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” kabul edildi.

“Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin kapsamı doğrultusunda bu statüdeki varlıklar iki alt başlıkta tanımlanır. Bunların ilki olan “kültürel miras”ın bileşenleri anıtlar, yapı grupları ve sitlerdir.

Türkiye, “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni 14 Nisan 1982 tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmiştir. Bu kapsamda ülkemizin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında, konuyla bağlantılı diğer kurumlar ve kuruluşların çabalarıyla bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan; sekizi kültürel, ikisi hem kültürel hem doğal miras olarak listeye alınmıştır. 1983 yılında başvuru yapıldıktan sonra 1985 yılında ilk olarak İstanbul’un Tarihi Alanları, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) ile Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) listeye alınmıştır. 1986’da Hattuşaş (Boğazköy)-Hitit Başkenti (Çorum), 1987’de Nemrut Dağı (Adıyaman-Kahta)’nın ardından 1988’de Ksanthos-Letoon (Antalya-Muğla) ile Hierapolis-Pamukkale (Denizli), altı yıl aradan sonra Safranbolu (Karabük) 1994 tarihinde Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. 1998’de Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya Mirası Alanı olmasından sonra uzun bir süre sayısı dokuzda kalan üstün evrensel değeri olan varlıklarımızın arasına 2011 yılında Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne), 2012’de ise Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) katılmıştır.

UNESCO bünyesinde oluşturulan 21 üyeli uluslarası “Dünya Mirası Komitesi” yapılan başvuruları ve izleme raporlarını değerlendirir.

Türkiye, “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni 14 Nisan 1982 tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmiştir. Bu kapsamda ülkemizin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında, konuyla bağlantılı diğer kurumlar ve kuruluşların çabalarıyla bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan; sekizi kültürel, ikisi hem kültürel hem doğal miras olarak listeye alınmıştır. 1983 yılında başvuru yapıldıktan sonra 1985 yılında ilk olarak İstanbul’un Tarihi Alanları, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) ile Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) listeye alınmıştır. 1986’da Hattuşaş (Boğazköy)-Hitit Başkenti (Çorum), 1987’de Nemrut Dağı (Adıyaman-Kahta)’nın ardından 1988’de Ksanthos-Letoon (Antalya-Muğla) ile Hierapolis-Pamukkale (Denizli), altı yıl aradan sonra Safranbolu (Karabük) 1994 tarihinde Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. 1998’de Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya Mirası Alanı olmasından sonra uzun bir süre sayısı dokuzda kalan üstün evrensel değeri olan varlıklarımızın arasına 2011 yılında Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne), 2012’de ise Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) katılmıştır.

Aday gösterilen varlıklar: (i) İnsanın yaratıcı dehasını üst düzeyde temsil eder; (ii) Dünyanın belirli bir kültür bölgesinde veya belirli bir döneminde mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kent planlama veya peyzaj tasarımı alanlarında önemli ölçekteki insani değerler alışverişini örnekler; (iii) Yaşayan veya yok olmuş bir kültürel geleneğin veya uygarlığın eşsiz veya olağanüstü ender bir temsilcisidir; (iv) Bir yapı tipinin insanlık tarihinde önemli bir aşamasını veya aşamalarını gösteren, mimari veya teknolojik bütünün veya peyzajın seçkin örneğidir; (v) Özellikle geri döndürülemez değişim karşısında hassas hâle gelen insançevre etkileşiminin veya kültürün (veya kültürlerin) bir temsilcisi olan geleneksel insani yerleşimin, kara veya deniz kullanımının kayda değer bir örneği olur; (vi) Evrensel öneme sahip sanatsal ve edebî eserler, fikirler, inançlar, yaşayan gelenekler veya olaylar ile doğrudan veya somut bir biçimde ilişkili olur (Komite bu ölçütün tercihen diğer ölçütlerle birlikte kullanılması gerektiğini kabul etmektedir); (vii) Olağan dışı doğal bir oluşum veya ender bir doğal güzelliği olan veya estetik önem taşıyan bir alandır; (viii) Dünyanın oluşum aşamalarını temsil eden yaşam izleri, yer şekillerinin oluşumuyla ilgili devam eden önemli jeolojik süreçler, jeomorfik veya fizyografik özellikler gösteren bir seçkin örnektir; (ix) Kara, tatlı su, kıyı ve deniz ekosistemleri, bitki ve hayvan topluluklarının evrim ve gelişimindeki süregiden önemli ekolojik ve biyolojik süreçleri temsil eden istisnai örneklerdir; (x) Biyolojik çeşitliliğin (bilimsel veya koruma açısından evrensel değer taşıyan, tehdit altındaki türleri ihtiva edenler dahil olmak üzere)

Türkiye, “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni 14 Nisan 1982 tarihinde kabul ederek Taraf Devlet konumuna gelmiştir. Bu kapsamda ülkemizin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında, konuyla bağlantılı diğer kurumlar ve kuruluşların çabalarıyla bugüne kadar UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 11 adet varlığımızın alınması sağlanmıştır. Bu varlıklardan; sekizi kültürel, ikisi hem kültürel hem doğal miras olarak listeye alınmıştır. 1983 yılında başvuru yapıldıktan sonra 1985 yılında ilk olarak İstanbul’un Tarihi Alanları, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) ile Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) listeye alınmıştır. 1986’da Hattuşaş (Boğazköy)-Hitit Başkenti (Çorum), 1987’de Nemrut Dağı (Adıyaman-Kahta)’nın ardından 1988’de Ksanthos-Letoon (Antalya-Muğla) ile Hierapolis-Pamukkale (Denizli), altı yıl aradan sonra Safranbolu (Karabük) 1994 tarihinde Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. 1998’de Truva Antik Kenti (Çanakkale)’nin Dünya Mirası Alanı olmasından sonra uzun bir süre sayısı dokuzda kalan üstün evrensel değeri olan varlıklarımızın arasına 2011 yılında Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne), 2012’de ise Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) katılmıştır.

Dünya Mirası Komitesi 21 üyeden oluşur ve en az yılda bir kez buluşur.

Genel merkezi İtalya-Roma’da yerleşik uluslararası ve hükûmetler arası bir kuruluştur.

Genel merkezi Fransa-Paris’te olan ve 1965 yılında kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur.

IUCN’nin genel merkezi İsviçre-Gland’dadır.