ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 12

Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan bir tapınak yapısının aynı bölgedeki diğer yapılarla birlikte değerlendirilmesi

Silahlı Bir Çatışma Halinde Kültür Mallarının Korunmasına Dair Sözleşme

Antik Roma Dönemi yerleşmesinde gerçekleştirilen bir kazıda gün yüzüne çıkarılan bir Roma garnizonu ahır kompleksinin Tarihi Anıt kapsamında değerlendirilmesi

Arkeolojik Mirasın Korunmasına Yönelik Avrupa Sözleşmesi

UNESCO

Kentlilerin sivil koruma hareketleri başlatarak kentlerine sahip çıkmalarıyla

1970’li yıllara doğru gelindiğinde kent merkezlerinde gerçekleştirilmekte olan kentsel yenileme projelerinin uygulanmasındaki kurtarma kazıları daha sistemli hâle gelmeye başlamıştır. Fakat bu konudaki asıl gelişme çevresel kaygıların artması ve 1972 yılında Meadows vd. tarafından “Büyümenin Sınırları” başta olmak üzere çeşitli raporların yayımlanmasıyla olmuş ve “sürdürülebilirlik” kavramının gelişmesi ile daha da derinlik kazanmıştır. Büyümenin sadece doğal değil, kültürel kaynakları da tehlike altına aldığı, dikkatli bir yönetim gerektiği kabul edildi. Bu gelişmeler, modern anlamda arkeolojik kaynak yönetimi veya arkeolojik mirasın yönetimi kavramlarının doğmasında temel oldu.

Hepsi

19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da ulusal bir endişe konusu olmaya başlayan tarihî anıt eserlerin korunması 20. yüzyılın başlarında, koruma sorumluluğunu devlet kurumlarının üstlenmesiyle sonuçlanmıştır (De Boer, 2006, Rodwell, 2007 ve Stubbs, 2009). Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı bu konudaki ilk kurumlardan biri (Longuet & Vincent, 2001 ve Okyay, 2001) ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir (Delafons, 2005).

Bu kapsamda CIAM’ın eski kentlerin “ne denli yetersiz ve sağlıksız koşullarda olduğu” yönündeki vurgusu öne çıkmış; Le Corbusier’in Paris’in merkezinde önerdiği “Plan Voisin” projesi ise kentsel yenileme ve kentsel koruma düşüncelerinin karşı karşıya geldiği simgesel örneği oluşturmuştur (Okyay, 2001). Özellikle Hollanda’da Rotterdam, İngiltere’de Plymouth, Doğu Almanya’da Dresden kentlerinin savaş sırasında tahrip olan kent merkezlerinin yeniden inşa edilmesi “modern mimarlık” hareketini geliştirmiş, bu yaklaşım savaştan etkilenmemiş olan kentleri de kapsayacak şekilde yaygınlaşmıştır (Rodwell, 2007).

I, II, III, IV

22-25 Ekim 1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçekleştirdiği Arkeoloji ve Planlama toplantısı sonunda ise “Arkeoloji ve Planlama Toplantısı Sonuçları” (Conclusions of the Colluquy on Archaeology and Planning) (URL5) başlıklı bir metin kabul edilmiştir.

Kültür mirasının korunmasının 1990’lardan sonraki gelişim sürecinde ise çevre ve arkeolojik alanlar hakkında geliştirilen yeni tüzükler ve yorumlar belirleyici olmuştur. Kentleşme ve endüstrileşme tehditleri karşısında çevrenin korunması için 1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Çevre ve Gelişim Hakkında Rio Deklarasyonu (Rio Declaration on Environment and Development) (URL6) sürdürülebilir kalkınma kavramının evrensel ölçeğe taşındığı önemli bir belgedir.

Bu dokümanın kabulünün ardından Avrupa Komisyonu 5. Çerçeve-Enerji, Çevre ve Sürdürülebilir Gelişim Projesi kapsamında 2003-2005 yılları arasında “APPEAR: Accessibility Projects - sustainable Preservation and Enhancement of urban subsoil Archaeological Remains” - Erişilebilirlik Projeleri: Toprak Altındaki Kentsel Arkeolojik Kalıntıların Sürdürülebilir Korunması ve Geliştirilmesi başlıklı proje gerçekleştirilmiştir (URL9). Proje ile geliştirilen “The APPEAR Method” (URL10) kentin sürdürülebilir kalkınmasını dikkate alan ve kentsel kazılar sırasında bulunan arkeolojik kalıntıları geliştirmek için yapılan tüm eylemlerin ortak adı olarak kabul edilmiştir.

Dünya Miras Sözleşmesi’nin Uygulama Yönetmeliği’nin temel ilkelerinin her ülke tarafından kendi ulusal koruma ve planlama sistemine uyarlanması önem taşımaktadır. Bu konuda İngiltere’de “English Heritage” kurumu hazırladığı ulusal uygulama rehberinde Başarılı bir Dünya Miras Alanı Yönetim Planı için şu soruları sormak ve cevabını almak gerekir şeklinde genel bir çerçeve çizmektedir (URL13).

UNESCO’nun 1972 yılında kabul ettiği Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme (Dünya Miras Sözleşmesi) miras alanlarının yönetim planı anlayışıyla korunması uygulamasının uluslararası ölçekte yaygınlaşmasında önemli rol üstlenmiştir.

19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da ulusal bir endişe konusu olmaya başlayan tarihî anıt eserlerin korunması 20. yüzyılın başlarında, koruma sorumluluğunu devlet kurumlarının üstlenmesiyle sonuçlanmıştır. Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı bu konudaki ilk kurumlardan biri ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası  ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir.

Arkeolojik Mirasın Korunmasına Yönelik Avrupa Sözleşmesi kentsel arkeoloji alanları için getirdiği ilk kurallarda ise arkeologlar, şehirciler ve inşaatçılar arasında sistemli bir danışma mekanizmasının oluşturulması ön şart olarak koşulmaktadır. Bu kapsamda; Arkeolojik mirası tahrip etme riski taşıyan planların, projelerin değiştirilmesini;Arkeolojik alanın bilimsel incelemesinin yapılabilmesi ve sonuçların yayımlanabilmesi için yeterli zamanın ve olanakların verilmesini; Bu çalışmalar sırasında bulunan arkeolojik miras ögelerinin, mümkün olan hâllerde, yerinde korunmasını;Arkeolojik sitlerin halka açılmasını öngörmekte, bu alanların arkeolojik
ve bilimsel niteliğine zarar verilmemesi konusunda devletleri sorumlu tutmaktadır.

Arkeologların insanın geçmişinin fiziksel kalıntılarını konu alan meslek alanını; plancıların ise gelecekteki sosyal, kültürel ve ekonomik gereksinimleri öngörerek çevreyi ve yaşam kalitesini korumayı ve geliştirmeyi esas alan meslek alanını temsil ettiği göz önünde tutularak çatışan bu durumun uzlaşması için aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir. Plancılarla iş birliği yapılarak önemli koruma alanlarının etkin olarak korunması.Arkeoloji ve planlama çalışmalarının uyumlu olarak sürdürülmesi ve böylece arkeolojik kanıtların tahrip olmasının engellenmesi.Kazı yapılması gereken durumlarda, kazıların uygun koşullarda gerçekleştirilmesi. Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) gerçek ortamında korunması. Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile uyumlaştırılmasının sağlanması.

Kamu yetkililerinin ve plancıların rolü: Kentsel arkeolojik mirasın toplum için değeri, 
Koruma için temel kabul, Kentsel kimlik, Kentsel topografya, Kentsel geçmişin özgün belgesi vb. olarak sınıflandırılabilir.