ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 10

20. yüzyıl başında gelişmeye başlayan anıt eserin çevresiyle birlikte korunması anlayışı yüzyılın ikinci yarısında yerini sivil yapıların da korunması anlayışına bırakmıştır. Bu konuda 1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu için ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler ve Güzel Sanatlar Yüksek Kurulunun oluşturduğu 11 maddelik Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura) öncü bir belgedir (Ahunbay, 1996). Karta’nın 6. maddesi kültür mirası anlayışının kentsel ölçeğe doğru genişlediğinin ilk habercisidir: “Anıta ve geçirdiği dönemlere olduğu kadar çevresine de saygılı olunmalıdır. Anıtın çevresindeki yapılar yıkılarak uygunsuz bir biçimde yalnız bırakılmasına veya çevresinin niteliği, kütlesi, rengi, üslubu ile rahatsız edici yapılarla sarılmasına engel olunmalıdır”.

Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı tarihî anıt eserlerin korunması konusundaki ilk kurumlardan biri ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir. O dönemin çalışmaları, sadece önemli tarihî binaların listelenmesi ve yeni oluşturulan koruma yasaları aracılığıyla bu binaların korunmasına temellenmektedir.

22-25 Ekim 1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçekleştirdiği Arkeoloji ve Planlama toplantısı sonunda ise “Arkeoloji ve Planlama Toplantısı Sonuçları” (Conclusions of the Colluquy on Archaeology and Planning) (URL5) başlıklı bir metin kabul edilmiştir.

Arkeologların insanın geçmişinin fiziksel kalıntılarını konu alan meslek alanını; plancıların ise gelecekteki sosyal, kültürel ve ekonomik gereksinimleri öngörerek çevreyi ve yaşam kalitesini korumayı ve geliştirmeyi esas alan meslek alanını temsil ettiği göz önünde tutularak çatışan bu durumun uzlaşması için aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir.

• Plancılarla iş birliği yapılarak önemli koruma alanlarının etkin olarak korunması
• Arkeoloji ve planlama çalışmalarının uyumlu olarak sürdürülmesi ve böylece arkeolojik kanıtların tahrip olmasının engellenmesi
• Kazı yapılması gereken durumlarda, kazıların uygun koşullarda gerçekleştirilmesi
• Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) gerçek ortamında korunması
• Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile uyumlaştırılmasının sağlanması.

Avrupa Komisyonu 5. Çerçeve-Enerji, Çevre ve Sürdürülebilir Gelişim Projesi kapsamında 2003-2005 yılları arasında “APPEAR: Accessibility Projects - sustainable Preservation and Enhancement of urban subsoil Archaeological Remains” - Erişilebilirlik Projeleri: Toprak Altındaki Kentsel Arkeolojik Kalıntıların Sürdürülebilir Korunması ve Geliştirilmesi başlıklı proje gerçekleştirilmiştir. Proje ile geliştirilen “The APPEAR Method” kentin sürdürülebilir kalkınmasını dikkate alan ve kentsel kazılar sırasında bulunan arkeolojik kalıntıları geliştirmek için yapılan tüm eylemlerin ortak adı olarak kabul edilmiştir. Bu metotla arkeolojik mirasın korunması, mümkün olduğunca çok kişi tarafından ziyaret edilmesi ve modern kentin gelişimi arasında denge kurulması amaçlanmaktadır.

“English Heritage”ın diğer projesi olan “Ulusal Haritalama Programı” (National Mapping Programme - NMP) tarihî mirasın belgelenmesi sistemi desteklemekte ve bu kapsamda hava fotoğrafları ya da diğer uzaktan algılama verilerini kullanarak tüm arkeolojik alanlar için bilgi sağlamaktadır.

Kentsel Sit: Mimari, yerel, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulundukları için tek başına taşıdıkları kıymetten daha değerli olan kültürel
ve doğal çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları,
duvarlar) bulundukları alanlardır.

Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da Tarihi Anıtlar Teşkilatı kurulmuştur

İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments
Protection Act) ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir

Sözleşme arkeolojik miraslarının korunması için ülkelerin kendi sistemleri içinde bir yasal düzenleme yapmasını öngörmektedir.

Avrupa Konseyinin “Geçmişimiz için Bir Gelecek” sloganı ile kabul ettiği ve 21-25 Ekim 1975 tarihleri arasında Amsterdam’da düzenlenen Avrupa Mimari Mirası Kongresi’nde resmî olarak ilan edilen “Avrupa Mimari Miras Tüzüğü” (European Charter of the Architectural Heritage) kentsel korumada önemli bir dönüm noktası olmuştur.

Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) gerçek ortamında korunması

Avrupa Konseyinin Kültürel Miras Komitesi tarafından hazırlanan ve 2000 yılında kabul ettiği Avrupa İyi Uygulama Kodu / Prensipleri...

Kentsel geçmişin özgün belgesi: Plancıların kararları arkeolojik mirası geri döndürülemez biçimde etkileyebilir. Arkeolojik kalıntılar bir kere zarar görürlerse bir daha yerleri doldurulamaz

Tüm hak sahipleriyle istişare edilmesi

Mirasın yenilenemeyen bir kaynak olduğunu kabul etmek

Kapasitelerin geliştirilmesi

19. yüzyıldan itibaren Londra’da, Oslo’da yapılan kazı çalışmalarında Orta Çağ yerleşimlerinin izlerinin ortaya çıkarılması ve belgelenmesi, modern kentsel arkeolojinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

1950’li yıllardan itibaren kentlerin yeniden düzenlenmesinde yer altındaki kültür varlıklarının korunması için arkeologlar, klasik arkeolojiden farklı çözümleri, metotları gerektiren yeni bir çalışma alanı oluşturmuşlardır. Belirli bir alanda sınırlı zaman ve olanaklar ölçütünde gerçekleşen ve imar etkinliğinin getireceği tahrip öncesinde mümkün olan en çok veriyi toplamayı amaçlayan bu çalışmalara “kurtarma arkeolojisi” (Rescue-salvage archaeology ) adı verilmiştir.

19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da ulusal bir endişe konusu olmaya başlayan tarihî anıt eserlerin korunması 20. yüzyılın başlarında, koruma sorumluluğunu devlet kurumlarının üstlenmesiyle sonuçlanmıştır. Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı bu konudaki ilk kurumlardan biri ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir.

1964 yılında Venedik’te yapılan Tarihi Anıtların Korunması ile İlgili Mimar ve Teknisyenleri II. Uluslararası Kongresi’nde (IInd International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments) kabul edilen Venedik Tüzüğü’nün korumanın kentsel ölçeğe gelişmesinde getirdiği anlayış önemlidir. Tüzük’ün 1. maddesinde dile getirilen; “Tarihi Anıt kavramı sadece bir mimari eseri içine almaz, bunun yanında belli bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan, kentsel ya da kırsal bir yerleşmeyi de kapsar. Bu kavram yalnız büyük sanat eserlerini değil, ayrıca zamanla kültürel anlam kazanmış daha basit eserleri de kapsar” kararı ve madde 2’de kabul edilen anıt eserleri bir sanat yapıtı olduğu kadar, bir tarihsel belge olarak da korumak anlayışının geliştirilmesi gerektiği yönündeki ilke günümüzün koruma anlayışının habercisi niteliğindedir.