ARAMA KURTARMA BİLGİSİ VE ETİK DEĞERLER

Etik hayatın her alanıyla ilgili olan, çeşitli disiplinleri ilgilendiren, çok boyutlu (normatif, analitik, uygulamalı) bir bilgi ve çalışma alanıdır. Etik, uygulamaya dönük genel tanımlamayla, birey ya da toplulukların değerlendirme ve davranışlarında doğru ile yanlışı, iyi ile kötüyü ayırt etmelerine rehberlik eden değerler, ilkeler ve standartlardır. Bireysel özelliklere bakılmaksızın uyulması gereken ve genel kabul gören bir çerçeve sunan etik  değerler, ilkeler ve standartlar birey ya da topluluklara doğru ve nitelikli davranışı işaret eder; hangi yöne gideceklerine, nasıl davranacaklarına ise kişiler kendileri karar verir.

Birey açısından ahlak verili (önceden belirli) bir toplumsal sistemdir; etik ise bir ahlaki duruş, davranış tercihi için bir ölçü, bir kılavuzdur.

I. ve III. ifadeler ahlak kavramını tanımlamaktadır.

Kamu görevlileri, görevlerini yürütürken Yönetmelik’te belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu ilkeler şöyle sıralanmaktadır:    

• Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci
• Halka hizmet bilinci
• Hizmet standartlarına uyma
• Amaç ve misyona bağlılık
• Dürüstlük ve tarafsızlık
• Saygınlık ve güvenlik
• Nezaket ve saygı
• Yetkili makamlara bildirim
• Çıkar çatışmasından kaçınma
• Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması
• Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı
• Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı (amaç dahilinde kullanım)
• Savurganlıktan kaçınma
• Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyandan kaçınma
• Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık
• Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu
• Eski kamu görevlileriyle ilişkiler (ayrıcalık tanımama)
• Mal bildiriminde bulunma

Etik Komisyonları kurumlarında etik davranış ilkelerinin personele tanıtılması ve benimsetilmesine yönelik bilgilendirme, bilinçlendirme ve değerlendirme toplantılarının yapılması, Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile işbirliği içerisinde kurumsal mesleki etik ilkelerin tespit edilmesi, hizmet içi eğitim programlarına ve görevde yükselme eğitim ve sınav konularına etik ilkelerin eklenmesi ve uygulamanın gözetilmesi, kurumsal etik eğitimi stratejisinin hazırlanması ve uygulanması, kurumlarınca verilen hizmetler açısından etik sorun alanlarının tespit edilmesine yönelik çalıştaylar düzenlenmesi, etik çalışmalar hakkında üst yöneticiye rapor sunulması faaliyetlerinde bulunmaktadır.

Etik Platform ile kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, meslek kuruluşları ve sendikaların etik kültürün geliştirilmesi kapsamında işbirliği yaptığı bir mekanizma kurulmuştur. Etik Platform üyesi kurum ve kuruluşlar dönemsel olarak bir araya gelerek, etik kültürün geliştirilmesi doğrultusunda yapılan çalışmaları değerlendirmektedir. 2017 yılı itibarıyla, Etik Platform’da 13 kamu kurumu ile 24 sendika, meslek ve sivil toplum kuruluşu olmak üzere toplam 37 kuruluş temsil edilmektedir.

Bir başka deyişle, birey açısından ahlak verili (önceden belirli) bir toplumsal sistemdir; etik ise bir ahlaki duruş, davranış tercihi için bir ölçü, bir kılavuzdur. Belirli bir zamanda ya da belirli bir coğrafyada geçerli olan ahlak kuralları zaman içerisinde değişebildiği gibi (örneğin, önceden onaylanmayan davranışlar daha sonra benimsenerek desteklene bilmektedir), toplumdan topluma ya da aynı toplum içinde farklı kesimler bakımından
da farklılık gösterebilmektedir. Etik değer ve ilkeler ise genel olarak uluslararası düzeyde de kabul gören yaklaşımlara dayanmaktadır ve belirli bir sürekliliğe sahiptir.

Kamu görevlileri, görevlerini yürütürken Yönetmelik’te belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu ilkeler şöyle sıralanmaktadır:

• Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci
• Halka hizmet bilinci
• Hizmet standartlarına uyma
• Amaç ve misyona bağlılık
• Dürüstlük ve tarafsızlık
• Saygınlık ve güvenlik
• Nezaket ve saygı
• Yetkili makamlara bildirim
• Çıkar çatışmasından kaçınma
• Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması
• Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı
• Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı
(amaç dahilinde kullanım)
• Savurganlıktan kaçınma
• Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyandan kaçınma
• Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık
• Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu
• Eski kamu görevlileriyle ilişkiler (ayrıcalık tanımama)
• Mal bildiriminde bulunma

Etik komisyonları ve yetkili disiplin kurullarıdır. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (R.G. 13.04.2005/25785) gereğince Bakanlıklar, Bağlı ve İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Valilikler, Kaymakamlıklar,
Büyükşehir, İl, İlçe Belediye Başkanlıkları ve İl Özel İdarelerinde Etik Komisyonları oluşturulmuştur. Etik Komisyonlarının temel görevleri şu başlıklar altında tanımlanmıştır:
• Kurumlarında etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek,
• Personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmede bulunmak,
• Kurumlarındaki etik uygulamaları değerlendirmek.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından yayınlanan Etik Rehberi’nde (2017) kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri etik ikilemler başlıca dört grupta ele alınmaktadır:
1. Kamu görevlilerinin önlerindeki seçeneklerin hiç birisinin tam manasıyla tatmin edici olmadığı, ancak diğerlerine göre daha iyi olan seçeneğin belirlenmesi durumu,
2. Seçeneklerin birden fazlasının ya da tamamının kendi başına iyi olduğu ve birisinin seçilmesi halinde diğerinden vazgeçilmesinin gerektiği durum (“en iyi”ler arasında bir seçim yapmak),3. Farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etki ve sonuçlar doğurması muhtemel bir kararın verilmesi durumu,
4. Kamu görevlilerinin verecekleri kararın muhtemel sonucundan, kendilerinin ya da yakınlarının olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız etkilenmeleri (“çıkar çatışması”) durumudur. Böyle durumlarda, ilke olarak, karardan olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız olarak etkilenebilecek kamu görevlilerinin, karar verme sürecine katılmamaları gerekmektedir.

Meslek etiği, genel tanımla, mesleklerde uyulması gereken değerlere dayalı ilkeler ve davranış kurallarıdır. Aynı meslekte çalışan bireyler için meslek etiği ve davranış kuralları evrensel nitelik taşıyabilmektedir.

IFRC Davranış Kuralları şöyledir:

1. İnsani zorunluluklar önceliklidir (İnsani yardım alma ve sağlama hakkı temel bir insan hakkıdır).

2. Yardımlar, bu yardımı alanların ırkı, dini ya da uyruklarına bakılmaksızın ve hiçbir ayrım gözetilmeksizin sağlanır. Yardım öncelikleri yalnızca ihtiyaç temelinde belirlenir.

3. Yardımlar belli bir siyasal ya da dini görüşü desteklemek için kullanılmayacaktır. 

4. Hükümetlerin dış politika aracı olarak hareket etmemeye çalışmalıyız.

5. Kültürlere ve geleneklere saygılı olacağız.

6. Afet müdahalesini yerel kapasite üzerine kurmaya çalışacağız.

7. İnsani yardım çalışmalarının yönetimine, bu yardımı alan kişilerin katılımını sağlayacak yollar bulacağız.

8. İnsani yardım, temel ihtiyaçları karşılamaya olduğu kadar, gelecekteki zarar görebilirlikleri de azaltmaya yönelik olmalıdır.

9. Kendimizi hem yardım etmeye çalıştıklarımıza hem de bağışçılarımıza karşı sorumlu tutuyoruz.

10. Bilgilendirme, tanıtım ve duyuru faaliyetlerimizde, afetten etkilenen kişileri umutsuz, acınacak varlıklar olarak değil, gerçekte oldukları gibi onurlu insanlar olarak göstereceğiz.

Afete müdahale uygulamalarında etik bakımdan özellikle dikkate alınması gereken başlıca konulara şu örnekler verilebilir:

• Afetin boyutuna bakılmaksızın insan onuruna, haklarına, mahremiyetine saygı gösterilmesi,

• Afetzedelerin yasal haklarını öğrenmesi, kullanması için tam bilgiye erişiminin sağlanması,

• Yardım önceliklerinin yalnızca ihtiyaç temelinde belirlenmesi; daha fazla risk altında olan, en zarar görebilir durumdakilere öncelikle destek verilmesi,

• Aynı derecede zarar görenlere yardımda eşitlik; diğerinden daha fazla zarar görene, adil yaklaşım esas alınarak zararın ölçüsüne göre yardım sağlanması (proportionality),

• Toplumsal cinsiyet eşitliğine her koşulda özen gösterilmesi,

• Zorunlu yer değiştirmenin asgari düzeyde tutulması, afetzedeler için sosyal ve doğal çevrenin korunması; sosyal destek ağlarının ve dayanışmanın zayıflamasının önlenmesi,

• Acil yardım/insani yardım uygulamalarının orta ve uzun dönemdeki sonuçlarının ve yerel kalkınma süreçlerine etkilerinin planlama aşamasından başlayarak dikkate alınması,

• Tüm afetzedelere kolay erişebilecekleri şekilde psikososyal destek sağlanması,

• Hak ihlallerin önlenmesi için her düzeyde etkili denetim mekanizmalarının geliştirilmesi.

Yakın geçmişte, afete müdahalede etik ilkelerin şekillenmesinde önemli bir etken, Uluslararası Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin, kuruluşunu izleyen yaklaşık yüzyıllık tecrübesinin ışığında, süreç içerisinde sürekli geliştirilen ve 1965’te günümüzdeki
haliyle kabul ve ilan edilen Temel İlkeleri olmuştur. Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin yapısını ilgilendiren (gönüllülük, her ülkede tek ulusal dernek, ulusal dernekler arası eşitlik) ilkeleri dışında, Temel İlkeler arasında yer alan en önemli dört ilke –İnsanlık (insaniyet), Tarafsızlık, Ayrım Gözetmemek, Bağımsızlık-günümüzde insani yardımı yönlendiren etik temeli oluşturmaktadır.

Tarafsızlık (Neutrality): İnsani yardımda görev alanlar düşmanlıklarda taraf olmamalı;
siyasal, ırksal, dinsel ve ideolojik nitelikteki ihtilafların (anlaşmazlık) dışında kalmalıdır.

Yakın geçmişte, afete müdahalede etik ilkelerin şekillenmesinde önemli bir etken, Uluslararası Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin, kuruluşunu izleyen yaklaşık yüzyıllık tecrübesinin ışığında, süreç içerisinde sürekli geliştirilen ve 1965’te günümüzdeki haliyle kabul ve ilan edilen Temel İlkeleri olmuştur. Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin yapısını ilgilendiren (gönüllülük, her ülkede tek ulusal dernek, ulusal dernekler arası eşitlik) ilkeleri dışında, Temel İlkeler arasında yer alan en önemli dört ilke –İnsanlık (insaniyet), Tarafsızlık, Ayrım Gözetmemek, Bağımsızlık-günümüzde insani yardımı yönlendiren etik temeli oluşturmaktadır.

Ayrım Gözetmemek (Impartiality): İnsani yardım yalnızca ihtiyaç temelinde sağlanmalı; aciliyet bakımından en sıkıntılı durumdakilere öncelik verilmeli; milliyet, ırk, cinsiyet, dini inanç, sınıf veya siyasi düşünce farkı gözetilmemelidir.

On maddeden oluşan IFRC Davranış Kuralları’nın ilk dört maddesinde, temel insani yardım ilkelerine –insanlık, tarafsızlık, ayrım gözetmemek ve bağımsızlık- atıf yapılırken, sonraki altı maddede yardımın nasıl yapılması gerektiğine işaret edilmekte ve bu kapsamda yerel kültüre saygı, yerel katılımın ve kapasitenin geliştirilmesine
özen gösterme, hesap verebilirlik, ileriye dönük olarak zarar görebilirliğin azaltılmasını gözetme ve afetten etkilenen insanlarla ilgili bilgilendirmenin medyada nasıl yapılması gerektiği konularına yer verilmektedir.

INSARAG Yönergeleri arama ve kurtarmada Hafif, Orta ve Ağır olmak üzere üç kapasite seviyesine atıfta bulunmaktadır. Uluslararası USAR ekipleri yalnızca Orta ve Ağır kapasitedeki ekipleri kapsamaktadır.

NSARAG tarafından belirtilen etik değerlendirmeler çerçevesinde, USAR Ekiplerinin göz önünde bulundurması gereken hassas konular şu başlıklar altında toplanmıştır:
• Yerel topluluğun hayata verdiği değer
• Irk, din ve uyruk dahil olmak üzere kültürel farkındalık
• Diyalog kurarken güneş gözlüğü takılması (yakışıksız kabul edilebilir)
• Dil farklılıkları nedeniyle iletişim engelleri
• Çalışma ahlakı ve değerlerinde farklılıklar
• Farklı yerel kılık kıyafet
• Yiyecekler ve davranışlarla ilgili yerel adetler
• Yerel kolluk (polis) uygulamaları
• Silahlar hakkındaki yerel politika
• Yerel yaşam şartları
• Yerel araç kullanma alışkanlıkları ve adetleri
• Farklı ilaçların kullanılması hakkındaki yerel politika
• Alkol ve yasadışı ilaç (uyuşturucuların) kullanımı
• Hassas bilgilerin ele alınma tarzı (yönetimi)
• Arama köpeklerinin kullanılması                                                                           

• Hastaların ve/veya ölülerin bakımı ve taşınması
• Giyim kuralları veya standartları
• Toplumsal cinsiyet kısıtlamaları
• Rekreasyonla ilgili kısıtlamalar
• Yerel iletişim kısıtlamaları ve kabul edilen kullanım
• Afetzedelerin veya yapıların fotoğraflarının çekilmesi ve gösterilmesi
• Hatıra toplanması (bina parçaları, vb.)
• Mülkün görüntüsünü bozmak (yapı işaretleme sisteminin kullanılması sırasında olduğu gibi)
• Yasak bölgelere (askeri, dini ve diğer) erişim
• Ahlaki standartlar
• Diğer ekiplerin kabiliyetlerinin ve çalışma uygulamalarının dikkate alınması
• İşbirliğini teşvik etmek için bahşiş, hediye kullanımı
• Politik konular
• Stresli durumları alevlendirebilecek her türlü hareket ve davranış
• Gelişigüzel sigara içmek

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP, 2014) Arama ve Kurtarma Hizmet Grubu’nun görev ve sorumluluklarını şöyle tanımlamaktadır: Arama ve kurtarma türünü belirlemek, arama ve kurtarma çalışmalarını yürütmek için ihtiyaç duyulacak personel, ekipman, araç gereç ve malzeme tespitini yapmak, temin etmek; afetzedeler için arama ve kurtarma çalışmalarının yürütülmesini sağlamak; kurtarma çalışmalarına yönelik keşif hizmetlerini yapmak; ulusal ve uluslararası arama ve kurtarma ekiplerini afet bölgesine yönlendirmek ve koordinasyonu sağlamak; kurum/kuruluş hizmet binaları, enkaz haline gelen diğer binalar, tesisler vb. yerlerde arama ve kurtarma çalışmalarını belirlenecek öncelik sırasına göre yapmak.

Afetten etkilenen topluluğa karşı etik sorumluluklar: Afet bölgesinde, afetten etkilenen nüfusun arama ve kurtarma ekiplerinden en zor zamanlarında kendilerine güven verecek, insan haklarına saygılı, çözümleyici ve kucaklayıcı bir yaklaşım beklentisi olduğu dikkate alınmalıdır. Afetzedelerin ekipleri doğrudan kamu yönetimi yetkilisi olarak algıladığı koşullarda, ekibin afetzedelerin sorularına baştan savma karşılık vermemesi, durumla ilgili ne biliyorsa ve ne yapmayı planlıyorsa dikkatli ifadelerle anlatması, kişisel görüşlerin belirtilmemesi, tahminlerde bulunulmaması, söylentilere karşılık verilmemesi, konuşma tarzı ve beden diline özen gösterilmesi gerekecektir. Aynı doğrultuda afetten etkilenen nüfusla ilişkilerde yerel sosyal özelliklerin, dini ve kültürel hassasiyetlerin dikkate alınması gereklidir. Afetzedelerle ilişkilerde insani ve sosyal değerlere aykırı ya da herhangi bir şekilde onların korunmasızlığını maddi, manevi istismar amaçlı ya da o şekilde anlaşılabilecek hiçbir söylem ya da harekette bulunulmamalıdır.

Uluslararası Arama ve Kurtarma Danışma Grubu (International Search and Rescue Advisory Group-INSARAG) 1985 Meksika depremi ve 1988 Ermenistan depreminde birlikte faaliyet gösteren, alanında uzman uluslararası Kentsel Arama ve Kurtarma (Urban Search and Rescue-USAR) ekiplerinin girişimiyle 1991 yılında oluşturulmuştur. INSARAG, Birleşmiş Milletler (BM) çatısı altında faaliyet gösteren ve üye ülkelerin resmi afet müdahale kurumları ile arama kurtarma çalışmalarında yer alan sivil toplum kuruluşlarının ve USAR saha uygulayıcılarının yer aldığı, hükümetlerarası bir insani yardım ağıdır. INSARAG ağı, ihtiyaç olan bölgelere üyelerinin hızla ulaşmaları ve verimli bir çalışma gerçekleştirmeleri için gereken koordinasyonu sağlamaktadır; saha koordinasyon ve sekreterya desteği BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi’nin (UN OCHA) Cenevre’deki Acil Hizmetler Bölümü (Emergency Services Branch-ESB) tarafından sağlanmaktadır.

Uluslararası Arama ve Kurtarma Danışma Grubu’nun (INSARAG) “Değerler, İşleyiş Kuralları ve İnsani İlkeler” başlığı altında özetlenen yaklaşımı, afete müdahale ve arama kurtarma bakımından geliştirilen uluslararası insani yardım ve meslek etiği ilkelerine de örnek oluşturmaktadır. INSARAG Yönergeleri’nde (2015/Cilt 1) yer alan söz konusu yaklaşım şu başlıklar altında anlatılmaktadır:

• Ortak standartlara ve metodolojiye bağlılık

• Kapsayıcılık

• Profesyonellik

• Farklılıklara saygı

• Kültürel hassasiyet

• İhtiyaç odaklılık

• Koordinasyon