ARAMA KURTARMA BİLGİSİ VE ETİK DEĞERLER - Deneme Sınavı - 3

Afete müdahale uygulamalarında etik bakımdan özellikle dikkate alınması gereken başlıca konulara şu örnekler verilebilir:

• Afetin boyutuna bakılmaksızın insan onuruna, haklarına, mahremiyetine saygı gösterilmesi,

• Afetzedelerin yasal haklarını öğrenmesi, kullanması için tam bilgiye erişiminin sağlanması,

• Yardım önceliklerinin yalnızca ihtiyaç temelinde belirlenmesi; daha fazla risk altında olan, en zarar görebilir durumdakilere öncelikle destek verilmesi,

• Aynı derecede zarar görenlere yardımda eşitlik; diğerinden daha fazla zarar görene, adil yaklaşım esas alınarak zararın ölçüsüne göre yardım sağlanması (proportionality),

• Toplumsal cinsiyet eşitliğine her koşulda özen gösterilmesi,

• Zorunlu yer değiştirmenin asgari düzeyde tutulması, afetzedeler için sosyal ve doğal çevrenin korunması; sosyal destek ağlarının ve dayanışmanın zayıflamasının önlenmesi,

• Acil yardım/insani yardım uygulamalarının orta ve uzun dönemdeki sonuçlarının ve yerel kalkınma süreçlerine etkilerinin planlama aşamasından başlayarak dikkate alınması,

• Tüm afetzedelere kolay erişebilecekleri şekilde psikososyal destek sağlanması,

• Hak ihlallerin önlenmesi için her düzeyde etkili denetim mekanizmalarının geliştirilmesi.

Yakın geçmişte, afete müdahalede etik ilkelerin şekillenmesinde önemli bir etken, Uluslararası Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin, kuruluşunu izleyen yaklaşık yüzyıllık tecrübesinin ışığında, süreç içerisinde sürekli geliştirilen ve 1965’te günümüzdeki
haliyle kabul ve ilan edilen Temel İlkeleri olmuştur. Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin yapısını ilgilendiren (gönüllülük, her ülkede tek ulusal dernek, ulusal dernekler arası eşitlik) ilkeleri dışında, Temel İlkeler arasında yer alan en önemli dört ilke –İnsanlık (insaniyet), Tarafsızlık, Ayrım Gözetmemek, Bağımsızlık-günümüzde insani yardımı yönlendiren etik temeli oluşturmaktadır.

Tarafsızlık (Neutrality): İnsani yardımda görev alanlar düşmanlıklarda taraf olmamalı;
siyasal, ırksal, dinsel ve ideolojik nitelikteki ihtilafların (anlaşmazlık) dışında kalmalıdır.

Yakın geçmişte, afete müdahalede etik ilkelerin şekillenmesinde önemli bir etken, Uluslararası Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin, kuruluşunu izleyen yaklaşık yüzyıllık tecrübesinin ışığında, süreç içerisinde sürekli geliştirilen ve 1965’te günümüzdeki haliyle kabul ve ilan edilen Temel İlkeleri olmuştur. Kızılhaç-Kızılay Hareketi’nin yapısını ilgilendiren (gönüllülük, her ülkede tek ulusal dernek, ulusal dernekler arası eşitlik) ilkeleri dışında, Temel İlkeler arasında yer alan en önemli dört ilke –İnsanlık (insaniyet), Tarafsızlık, Ayrım Gözetmemek, Bağımsızlık-günümüzde insani yardımı yönlendiren etik temeli oluşturmaktadır.

Ayrım Gözetmemek (Impartiality): İnsani yardım yalnızca ihtiyaç temelinde sağlanmalı; aciliyet bakımından en sıkıntılı durumdakilere öncelik verilmeli; milliyet, ırk, cinsiyet, dini inanç, sınıf veya siyasi düşünce farkı gözetilmemelidir.

On maddeden oluşan IFRC Davranış Kuralları’nın ilk dört maddesinde, temel insani yardım ilkelerine –insanlık, tarafsızlık, ayrım gözetmemek ve bağımsızlık- atıf yapılırken, sonraki altı maddede yardımın nasıl yapılması gerektiğine işaret edilmekte ve bu kapsamda yerel kültüre saygı, yerel katılımın ve kapasitenin geliştirilmesine
özen gösterme, hesap verebilirlik, ileriye dönük olarak zarar görebilirliğin azaltılmasını gözetme ve afetten etkilenen insanlarla ilgili bilgilendirmenin medyada nasıl yapılması gerektiği konularına yer verilmektedir.

INSARAG Yönergeleri arama ve kurtarmada Hafif, Orta ve Ağır olmak üzere üç kapasite seviyesine atıfta bulunmaktadır. Uluslararası USAR ekipleri yalnızca Orta ve Ağır kapasitedeki ekipleri kapsamaktadır.

NSARAG tarafından belirtilen etik değerlendirmeler çerçevesinde, USAR Ekiplerinin göz önünde bulundurması gereken hassas konular şu başlıklar altında toplanmıştır:
• Yerel topluluğun hayata verdiği değer
• Irk, din ve uyruk dahil olmak üzere kültürel farkındalık
• Diyalog kurarken güneş gözlüğü takılması (yakışıksız kabul edilebilir)
• Dil farklılıkları nedeniyle iletişim engelleri
• Çalışma ahlakı ve değerlerinde farklılıklar
• Farklı yerel kılık kıyafet
• Yiyecekler ve davranışlarla ilgili yerel adetler
• Yerel kolluk (polis) uygulamaları
• Silahlar hakkındaki yerel politika
• Yerel yaşam şartları
• Yerel araç kullanma alışkanlıkları ve adetleri
• Farklı ilaçların kullanılması hakkındaki yerel politika
• Alkol ve yasadışı ilaç (uyuşturucuların) kullanımı
• Hassas bilgilerin ele alınma tarzı (yönetimi)
• Arama köpeklerinin kullanılması                                                                           

• Hastaların ve/veya ölülerin bakımı ve taşınması
• Giyim kuralları veya standartları
• Toplumsal cinsiyet kısıtlamaları
• Rekreasyonla ilgili kısıtlamalar
• Yerel iletişim kısıtlamaları ve kabul edilen kullanım
• Afetzedelerin veya yapıların fotoğraflarının çekilmesi ve gösterilmesi
• Hatıra toplanması (bina parçaları, vb.)
• Mülkün görüntüsünü bozmak (yapı işaretleme sisteminin kullanılması sırasında olduğu gibi)
• Yasak bölgelere (askeri, dini ve diğer) erişim
• Ahlaki standartlar
• Diğer ekiplerin kabiliyetlerinin ve çalışma uygulamalarının dikkate alınması
• İşbirliğini teşvik etmek için bahşiş, hediye kullanımı
• Politik konular
• Stresli durumları alevlendirebilecek her türlü hareket ve davranış
• Gelişigüzel sigara içmek

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP, 2014) Arama ve Kurtarma Hizmet Grubu’nun görev ve sorumluluklarını şöyle tanımlamaktadır: Arama ve kurtarma türünü belirlemek, arama ve kurtarma çalışmalarını yürütmek için ihtiyaç duyulacak personel, ekipman, araç gereç ve malzeme tespitini yapmak, temin etmek; afetzedeler için arama ve kurtarma çalışmalarının yürütülmesini sağlamak; kurtarma çalışmalarına yönelik keşif hizmetlerini yapmak; ulusal ve uluslararası arama ve kurtarma ekiplerini afet bölgesine yönlendirmek ve koordinasyonu sağlamak; kurum/kuruluş hizmet binaları, enkaz haline gelen diğer binalar, tesisler vb. yerlerde arama ve kurtarma çalışmalarını belirlenecek öncelik sırasına göre yapmak.

Afetten etkilenen topluluğa karşı etik sorumluluklar: Afet bölgesinde, afetten etkilenen nüfusun arama ve kurtarma ekiplerinden en zor zamanlarında kendilerine güven verecek, insan haklarına saygılı, çözümleyici ve kucaklayıcı bir yaklaşım beklentisi olduğu dikkate alınmalıdır. Afetzedelerin ekipleri doğrudan kamu yönetimi yetkilisi olarak algıladığı koşullarda, ekibin afetzedelerin sorularına baştan savma karşılık vermemesi, durumla ilgili ne biliyorsa ve ne yapmayı planlıyorsa dikkatli ifadelerle anlatması, kişisel görüşlerin belirtilmemesi, tahminlerde bulunulmaması, söylentilere karşılık verilmemesi, konuşma tarzı ve beden diline özen gösterilmesi gerekecektir. Aynı doğrultuda afetten etkilenen nüfusla ilişkilerde yerel sosyal özelliklerin, dini ve kültürel hassasiyetlerin dikkate alınması gereklidir. Afetzedelerle ilişkilerde insani ve sosyal değerlere aykırı ya da herhangi bir şekilde onların korunmasızlığını maddi, manevi istismar amaçlı ya da o şekilde anlaşılabilecek hiçbir söylem ya da harekette bulunulmamalıdır.

Uluslararası Arama ve Kurtarma Danışma Grubu (International Search and Rescue Advisory Group-INSARAG) 1985 Meksika depremi ve 1988 Ermenistan depreminde birlikte faaliyet gösteren, alanında uzman uluslararası Kentsel Arama ve Kurtarma (Urban Search and Rescue-USAR) ekiplerinin girişimiyle 1991 yılında oluşturulmuştur. INSARAG, Birleşmiş Milletler (BM) çatısı altında faaliyet gösteren ve üye ülkelerin resmi afet müdahale kurumları ile arama kurtarma çalışmalarında yer alan sivil toplum kuruluşlarının ve USAR saha uygulayıcılarının yer aldığı, hükümetlerarası bir insani yardım ağıdır. INSARAG ağı, ihtiyaç olan bölgelere üyelerinin hızla ulaşmaları ve verimli bir çalışma gerçekleştirmeleri için gereken koordinasyonu sağlamaktadır; saha koordinasyon ve sekreterya desteği BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi’nin (UN OCHA) Cenevre’deki Acil Hizmetler Bölümü (Emergency Services Branch-ESB) tarafından sağlanmaktadır.

Uluslararası Arama ve Kurtarma Danışma Grubu’nun (INSARAG) “Değerler, İşleyiş Kuralları ve İnsani İlkeler” başlığı altında özetlenen yaklaşımı, afete müdahale ve arama kurtarma bakımından geliştirilen uluslararası insani yardım ve meslek etiği ilkelerine de örnek oluşturmaktadır. INSARAG Yönergeleri’nde (2015/Cilt 1) yer alan söz konusu yaklaşım şu başlıklar altında anlatılmaktadır:

• Ortak standartlara ve metodolojiye bağlılık

• Kapsayıcılık

• Profesyonellik

• Farklılıklara saygı

• Kültürel hassasiyet

• İhtiyaç odaklılık

• Koordinasyon

Etik değer ve ilkelere dayalı davranış ve faaliyet­lerde esas olarak, kişinin yapacağı işlerde, atacağı adımlarda neyin doğru olduğunu ayırt etmesi, doğ­ru olanı yapmakta kesin kararlı olması, bu kararın gereğini yerine getirmek için yeterli kapasiteye sa­hip bulunması ve kararının sonuçlarıyla ilgili so­rumluluk taşımasından söz edilebilir. Bu kapsam­da, etik ve sorumluluk ilişkisi önemlidir; kişi ya da kurumun kendine karşı, içe dönük sorumluluğu­nun (örneğin, farklı yükümlülükler ve davranışlar arasında etik değer ve ilkeler bakımdan doğru olanı seçmek) yanı sıra davranışının sonuçlarını denetle­meye yetkili üst makama karşı sorumluluğu da söz konusudur. Buna göre sorumluluk etik değer ve ilkelere dayalı davranma ile yakından ilişkilidir. Doğru cevap B’dir.

Kamu görevlileri, görevlerini yürütürken Yönetmelik’te belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu il­keler şöyle sıralanmaktadır:

Buna göre d seçeneğinde belirtilen “Büyük hediyeleri kabul etmeme” ifadesi kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik ilkelerden biri değildir. Doğru cevap D’dir.

Etik Komisyonlarının temel görevleri şu başlıklar altında tanımlanmıştır:

Günümüzde Birleşmiş Milletler (BM) İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (UN OCHA) tarafından İnsani Yardım İlkeleri (Humanitarian Principles) olarak, uygulamada doğa kaynaklı afetler, karmaşık acil durumlar dahil benimsenen, aynı temel ilkeler şu şekilde özetlenmektedir:

Buna göre nerede olursa olsun insan acısının dikkate alınması gerektiğini belirten insani yardım ilkesi “İnsanlık” ilkesidir. Doğru cevap A’dır.

On maddeden oluşan IFRC Davranış Kuralları’nın ilk dört maddesinde, temel insani yardım ilkelerine –insanlık, tarafsızlık, ayrım gözetmemek ve bağımsızlık- atıf yapılırken, sonra­ki altı maddede yardımın nasıl yapılması gerektiği­ne işaret edilmekte ve bu kapsamda yerel kültüre saygı, yerel katılımın ve kapasitenin geliştirilmesi­ne özen gösterme, hesap verebilirlik, ileriye dönük olarak zarar görebilirliğin azaltılmasını gözetme ve afetten etkilenen insanlarla ilgili bilgilendirmenin medyada nasıl yapılması gerektiği konularına yer verilmektedir. Doğru cevap C’dir.

İhtiyaç odaklılık: Uluslararası USAR ekiple­rinin seferber edilmesi ve alanda görevlen­dirilmesi yalnızca afetten etkilenen ülkedeki kapasitelerin yapı çökmelerine yol açan acil durumun etkisiyle başa çıkamadığı ve ulusal makamların uluslararası yardımı kabul et­meye hazır olduğu durumlarda desteklenir. Ayrıca, yapılan uluslararası yardımın türü, afetten etkilenen ülkenin ihtiyaçlarını temel alır ve kaynakların kullanılabilirliğine daya­lı değildir. Doğru cevap D’dir.

INSARAG tarafından belirtilen etik değer­lendirmeler çerçevesinde, USAR Ekiplerinin göz önünde bulundurması gereken hassas konulardan bazıları şu başlıklar altında toplanmıştır:

Buna göre ifadelerden I, II ve III doğru olur. Doğru cevap E’dir.

Afet halinde, hayat kurtarma ve koruma bakımından en kritik saatlerde ilk müdahaleyi yapanların, kendileri de afetzede olan, söz konusu yerleşimde yaşayan kişiler olduğu bilinmektedir. Doğru cevap C’dir.

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP, 2014) Arama ve Kurtarma Hizmet Grubu’nun görev ve sorumluluklarını şöyle tanımlamaktadır: Arama ve kurtarma türünü belirlemek, arama ve kurtar­ma çalışmalarını yürütmek için ihtiyaç duyulacak personel, ekipman, araç gereç ve malzeme tespiti­ni yapmak, temin etmek; afetzedeler için arama ve kurtarma çalışmalarının yürütülmesini sağlamak; kurtarma çalışmalarına yönelik keşif hizmetlerini yapmak; ulusal ve uluslararası arama ve kurtarma ekiplerini afet bölgesine yönlendirmek ve koordi­nasyonu sağlamak; kurum/kuruluş hizmet binala­rı, enkaz haline gelen diğer binalar, tesisler vb. yer­lerde arama ve kurtarma çalışmalarını belirlenecek öncelik sırasına göre yapmak. Buna göre ifade I ve II Arama ve Kurtarma Hizmet Grubu’nun görev ve sorumlulukları arasındadır. İfade III’de verilen “Afetzedelerin tedavilerini yapmak” ise Arama ve Kurtarma Hizmet Grubu’nun görev ve sorumlulukları arasında değildir. Doğru cevap C’dir.

Etik ve ahlak kavramları birbiriyle yakından ilişkilidir. Ahlakı konu alan bir felsefe disiplini (ahlak felsefesi) olarak da tanımlanan etik, insan davranışlarını ahlaki nitelik bakımından (iyi ve kötü, doğru ve yanlış) değerlendirmektedir. Ah­lak, genel yaklaşımla, toplumda neyin doğru veya yanlış olduğunu (onaylar ve yasaklar) şekillendi­ren, bireyin içine doğduğu, yaşayarak öğrendiği, çoğunlukla içselleştirdiği toplumsal değer yargıla­rını, davranış biçimleri ve kurallarını ifade etmek­tedir. Bir başka deyişle, birey açısından ahlak ve­rili (önceden belirli) bir toplumsal sistemdir; etik ise bir ahlaki duruş, davranış tercihi için bir ölçü, bir kılavuzdur. Buna göre hem etiğin hem de ahlakın genel olarak insan davranışları ile ilgili olduğu söylenebilir. Bu durumda ifade I etik ve ahlakın benzerlik gösterdiği bir durumdur. Belirli bir zamanda ya da belirli bir coğrafyada geçerli olan ahlak kuralları zaman içe­risinde değişebildiği gibi (örneğin, önceden onay­lanmayan davranışlar daha sonra benimsenerek desteklenebilmektedir), toplumdan topluma ya da aynı toplum içinde farklı kesimler bakımından da farklılık gösterebilmektedir. Etik değer ve ilke­ler ise genel olarak uluslararası düzeyde de kabul gören yaklaşımlara dayanmaktadır ve belirli bir sürekliliğe sahiptir. Buradan, ahlakın farklı topluluklar ve farklı zamanlar için değişiklik gösterebileceği, etiğin ise süreklilik taşıdığını ve uluslararası düzeyde kabul gördüğünden dolayı evrensel olduğu söylenebilir. Böylece ifade II ve III de verilen süreklilik ve evrensellik ahlak ve etik kavramlarının farklılık gösterdiği unsurlar olarak kabul edilebilir. Doğru cevap E’dir.