ANTROPOLOJİ

Antropolojinin kurucularından Edward Burnett Tylor (1832-1917), 1871 yılında yaptığı ünlü tanımında bu olguyu “Kültür ya da uygarlık bir toplumun üyesi olarak insanoğlunun öğrendiği bilgi, sanat, gelenek görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür.” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanımda değişimden bahsedilmemiştir.

“Kültür” sözcüğünün kökeni, Latincedeki ekip-biçmek, sürmek, ürün almak, işlemek anlamına gelen “colere” sözcüğünden türetilmiştir.

Kültürün normatif tanımları idealler, değerler, normlar ya da yaşam standartlarına ilişkindir.

İnsanların ekolojik koşullar karşısında hayatta kalmak için geliştirdikleri yol ve yöntemlere “uyarlanma stratejisi” denir.

Antropolojide “kültürlenme” olarak adlandırılan süreç, sosyolojide benzer bir vurguyla “sosyalizasyon” olarak adlandırılmaktadır.

Kültürel antropolog Clifford Geertz kültürün bir “örgütlenmiş simgeler bütünü” olduğunu vurgulamaktadır (2010).

“Kültürel tikel” ise yalnızca belirli kültürlerde bulunan, kültürleri diğer kültürlerden farklılaştıran ve ayıran kültürel özellikler veya kültür örüntülerine işaret etmektedir.

Ekip biçmenin ilk gerçekleştirildiği yer Orta Doğu’daki “verimli hilal” olarak bilinen bölgedir.

Evcilleştirmenin bir dizi olumsuz sonucu da olmuştur. Bunlar ise şöyle sıralanabilir: Toplumsal eşitsizlikler ve hiyerarşiler artmış ve toplumsal tabakalaşma ortaya çıkmıştır.

Kültürün ikinci temel özelliği toplumsal oluşudur. Kültür tek tek bireyler değil, gruplar, topluluklar, toplumlar hâlinde bir araya gelmiş olan insanların oluşturduğu bir özelliktir. Kültürel özelliklerin
ortaya çıkması için en az iki kişi gerekir; aynı şeyi
toplumsal ilişkiler için de söyleyebiliriz. Toplumlar da kültüreldir. Toplumsal ilişkilerin bulunduğu
yerlerde kültürel ilişkiler de ortaya çıkmaktadır.

Kültür üretildiği, geliştirildiği ve yeniden üretildiği gibi, öğrenilen bir şeydir. Kültürün en önemli
özelliklerinden biri budur. Doğumdan ölüme değin kültürün özelliklerini öğrenerek içselleştiririz.
İçselleştirdiğimiz kültürel özellikler benliğimizin
aksi mümkün olmayan bir parçası hâline gelir.
Kültürün öğrenilerek içselleştirildiği bu sürece
“kültürlenme” (enculturation) adı verilmektedir.
Kültürlenme, doğumdan başlayarak yaşam boyu
devam eden doğrudan ve dolaylı yollarla gerçekleşen öğrenme süreçlerine işaret eder. Kültürün
aktarımı hem kuşaktan kuşağa, hem de akrandan
akrana farklı aktörlerin yer aldığı ilişkilerde gerçekleşmektedir. Bizler kültürel normları, değerleri,
tutumları ya da alışkanlıkları ebeveynlerimiz ya da
büyüklerimiz kadar akranlarımızdan da öğreniriz.
Bu süreçte simge sistemlerinin ve özellikle de dilin
çok önemli bir rolü bulunmaktadır.

Avcı-toplayıcılık besin üreticiliği yapılmayan
bir uyarlanma stratejisidir. İnsanlar bitki, meyve
ve yemişleri toplamak ve avlanmakla geçimlerini
sürdürdükleri için bu ismi almıştır. Geçimleri balıkçılığa dayanan topluluklar da avcı-toplayıcılar
arasında değerlendirilmektedir.

Besin üreticiliğine dayalı en basit uyarlanma
stratejisi bahçeciliktir (horticulture). Bahçecilik,
taş, sopa, değnek gibi basit aletlerle ekip-biçme yapılmasına dayanır. Bu topluluklar arasında sıklıkla
görülen bir örüntü şöyledir. Bir ormanlık alandaki
ağaçlar ekip biçme yapmak için kesilir. Arazi tarıma
açılır. Toprağın verimi azalıncaya kadar ekip biçme
yapılır. Sonra ekinlerden kalanlar yakılıp toprak
nadasa bırakılır. Ekip biçme yapmak için başka bir
yere gidilir. Bu döngü sürekli devam eder.

İnsanı diğer canlılardan ayıran özellikler olarak
“kültürel evrenseller”, kültürün “kültürel genel”
ve “kültürel tikel” düzeylerindeki çok sayıda özellikle karşılaştırıldığında oldukça azdır. Brown’a göre
dilsel, toplumsal, teknolojik ve inanca ilişkin
evrenseller olmak üzere dört tip kültürel evrensel
bulunmaktadır. (Brown, 2000). Dilsel (linguistik)
evrenseller, tüm kültürlerin bir tür iletişim kullanmasıyla ilgilidir. Simgesel ifadeler, mecazi deyişler,
renklere isim verilmesi, eş anlamlı sözcükler dilsel
evrenseller arasında yer alır. Diğer yandan toplumsal evrenseller tüm kültürlerde bulunan toplumsal
özelliklerdir. Ensest tabusu, kişisel isimler, bir tür
aile ve akrabalık kurumu, çocuk bakımı,toplumsal evrenseller arasındadır.

Dilsel (linguistik)
evrenseller, tüm kültürlerin bir tür iletişim kullanmasıyla ilgilidir. Simgesel ifadeler, mecazi deyişler,
renklere isim verilmesi, eş anlamlı sözcükler dilsel
evrenseller arasında yer alır

“Kültürel tikeller” genellikle başka kültürlerde
bulunmayan, bir kültürü diğer kültürlerden ayıran, farklılaştıran özellik ve örüntülerdir. Kültürel
tikeller düşünceler, âdetler, gelenekler, nesneler, belirli şeyleri yapma biçimleri ve inançlardır. Küçük
ölçekli toplulukların ritüel amaçlarla kullandıkları
maskeler, danslar, bedenlerine sürdükleri boyalar,
çizdikleri desenler kültürel tikel olarak değerlendirilebilir.

Evcilleştirmenin bir dizi olumlu sonucu olmuştur. Bunlar şöyle sıralanabilir:
• Ekip biçme ve hayvan yetiştirme, tarıma ve
hayvancılığa dayalı yeni bir yaşam biçiminin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
• Ekip biçme yapılan yerlerde yerleşik yaşam
başlamıştır. İnsanlar süreç içinde giderek
artan bir biçimde göçebe yaşamı terk edip
yerleşik yaşama yönelmişlerdir.
• Besin üretiminde süreklilik sağlanmıştır.
• Açlık ve kıtlık riski azalmıştır.
• Nüfus artışı yaşanmıştır.
• İlk köyler, kasabalar ve şehirler ortaya çıkmıştır.
• Dünyanın farklı yerlerinde antik uygarlıklar ortaya çıkmıştır.

• İlk devletlerle beraber yurttaşlık fikri ortaya
çıkmıştır.
• Yazı ortaya çıkmıştır.
• Ticaret başlamıştır.
• İlk pazar yerleri ortaya çıkmıştır.
• Dokuma, çömlekçilik, tuğla ve metalurji gibi yeni bilimsel, teknolojik ve yaratıcı
formlar ortaya çıkmıştır.
• Nicelikleri ölçmek için matematik geliştirilmiştir.
• Ekip biçmenin ve gelgitlerin zamanlarını
ölçebilmek ve uzayın gizemlerini öğrenebilmek için astronomi ortaya çıkmıştır.
• Semavi inanışlar, çok tanrılı dinler ve daha
sonra da tek tanrılı dinlere inanış başlamıştır.
• Anıtsal yapılar, duvarcılık ve heykeltıraşlık
başlamıştır.

C şıkkı olumsuz etkilerindendir.

Kültürel süreçlerin ilki kültürün öğrenilmesine
ilişkindir. Bir kültürün üyesi olan bireylerin doğumdan itibaren kültürün özelliklerini öğrenerek
içselleştirmesine “kültürlenme” denir. Kültürlenme insan yaşamı boyunca devam eden bir öğrenme
sürecidir. Genellikle kültürlenmenin bebeğin anne
rahmine düşmesiyle başladığı ve ölene kadar devam ettiği kabul edilir

“Kültürel asimilasyon” bir kültürün hakim kültür içinde kültürel olarak erimesi ve kendi kültürel özelliklerini yitirmesi anlamına gelir. Kültürel asimilasyon kendiliğinden olabildiği gibi, devlet eliyle ve zorla da olabilir. 1980’lerde Bulgaristan’ın Müslüman ve Türk nüfusa yönelik olarak uyguladığı “Bulgarlaştırma” devlet eliyle ve zorla gerçekleştirilen kültürel asimilasyona verilebilecek bir örnektir.