ANNE BABA EĞİTİMİ

Pek çok duygusal sorunun kişiler arası iletişim sorunlarından kaynaklandığı, özellikle Freud’dan sonraki psikiyatristler tarafından daha fazla vurgulanmaya başlanmıştır. İnsanların sadece tek düzeyde iletişim kurmaları, ayrıca kurdukları iletişimle ilgili konuşmamaları anlaşmazlık ve tutarsızlıklara neden olmaktadır Ayrıca, insanların yakın ilişkilerinde yaşadıkları sorunların çoğunun etkili olmayan iletişimden kaynaklandığının düşünülmesi hâlinde bu tip becerilerin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Sağlıklı ilişkilerin kurulamaması kişilerde anlaşılmamışlık, yalnızlık duygularına hatta daha derin duygusal sorunlara yol açabilmektedir.

Yapılan araştırmalar zayıf iletişim becerilerine sahip olmanın, yeme bozukluklarına, şiddet ve saldırganlık eğilimine madde kullanımına zemin hazırlaması nedeniyle bir risk etmeni olarak göstermektedir.

İletişim ile enformasyon (bilgi) kavramlarını birbirleriyle karıştırmamak gerekir. İletişimde karşılıklı bilgi alış verişi söz konusu iken enformasyonda tek yönlü bilgi iletimi vardır ve dolayısıyla enformasyon bilgilendirme anlamında kullanılmaktadır.

Verdener (1999) özellikle çift yönlü iletişimlerin en az altı ilke tarafından yönlendirildiğini savunmaktadır: Buna göre; iletişimler amaçlıdır, devamlıdır. İletişimdeki mesajlar, bilinçli kodlama derecesine göre değişir. Bu mesajlar, kendiliğinden, senaryolaştırılmış ya da yapılandırılmış olabilir. İletişimler ilişkiseldir, insanlar arasındaki güç ve sevgiyi tanımlarlar. İletişimlerin bazı etik doğruları vardır. En önemlisi, iletişim öğrenilir ve geliştirilebilir.

İletişim kurarken, örneğin yazarken ya da konuşurken, birilerini ikna etmeye çalışırken, birilerine açıklama yaparken, birilerini eğitirken Stanton’a (1990) göre, daima dört temel konu vardır. Bunlar mesajı verenin karşısında alıcının olması, anlamaya çalışması, kabul etmesi ve tepki vermesidir. Herhangi birinin eksik olması iletişimde eksikliğe yol açmaktadır.

Etkili bir dinleyici; söz kesmez, bunu karşıdakinin hatalarını düzeltmek ya da bir hataya dikkat çekmek için yapmaz, yargılamaz, karşılık vermeden önce düşünür, sözel olmayan mesajları gözler, işittiklerini farklı yorumlamasına yol açabilecek yanlılıklarını bilir, ne dendiğine odaklaşır, dinlerken ne diyeceğinin provalarını yapmaz, son sözü söyleme çabasına girmez.

Etkili tepki verebilme iletişimin sağlıklı olmasında önemli olan becerilerdendir. İçinde bir dizi beceriyi barındırır. Konuşmaya teşvik edici tepkiler vermek, soru sormak, duyguları kişiselleştirecek tepkiler vermek, etkin dinleme tepkileri vermek, özetlemek, ben dili kullanmak ve geri bildirim vermek bunlardan bazılarıdır.

Soru sormanın tipleri vardır. Bunları açık ve kapalı uçlu sorular biçiminde özetleyebiliriz. Açık uçlu soru, yönlendirici olmayan, konuşmanın devam etmesine yarayan soru tipidir. Daha fazla bilgi almayı sağlar, konuşanın keşif yapmasına yarar, dinleyenin dikkatli dinlediğini gösterir. Nasıl, ne, hangi gibi soru sözcükleri uzun açıklamalar yapmayı sağlayabilir. Kapalı uçlu sorular ise; evet ya da hayır, sevdim ya da sevmedim gibi kısaca yanıtlanır. Soru soranın belli gerçekleri elde etmesine yarar ve konuşmayı istenen belli bir alana yönlendirir. Bu durumda yanıtlayıcı az düşünür.

Özellikle olumsuz duygular yaşandığımız durumlarda, bu duyguları hissettiğimiz kişiye onun davranışını veya var olan durum hakkında bilgi verdiğimiz, bu davranış veya durumdan nasıl etkilenildiğimizi, neler hissettiğimizi içeren mesajlardan oluşur. Ben dilinin kullanılması da etkili sözel tepki vermede son derece önemlidir. Burada sözü edilen, ben zamiri ile başlayan cümleler kullanmak değildir. Ben dili, olaydan kişinin nasıl etkilendiğini anlatmaya dayalı bir dildir.

Özellikle olumsuz duygular yaşandığımız durumlarda, bu duyguları hissettiğimiz kişiyi suçlayıcı, yargılayıcı hatta çatışmaya davet edici mesajlardan oluşur. sen dili karşıdaki kişiyi suçlayıcıdır ve davranıştan çok kişiliğe yöneliktir. Karşıdaki kişi kendini suçlanmış ve anlaşılmamış hissettiği için yeniden konuşmayı istemeyebilir. Neye kızıldığının anlaşılmamasına neden olarak kişiyi gücendirebilir ve direnmesine neden olabilir

İletişim kurarken, örneğin yazarken ya da konuşurken, birilerini ikna etmeye çalışırken, birilerine açıklama yaparken, birilerini eğitirken Stanton’a (1990) göre, daima dört temel konu vardır. Bunlar mesajı  verenin karşısında alıcının olması, anlamaya çalışması, kabul etmesi ve tepki vermesidir.

Doğrusal iletişim modeli, 5 ögeden oluşur. Mesajı verenin, mesajı vermesi ve karşıdakinin almasıyla ilgili olan bu modelde karşılıklı etkileşim yoktur. Radyo dinlemek, TV izlemek, bir konferans izlemek, bir kitap okumak, karşıdakinin tepki vermesine izin vermeden konuşma yapmak bu modele giren iletişimlerdir.

Egan (2002) özellikle etkili iletişimlerde önemli olan ve dikkate alınması gereken sözel olmayan mesajları şu şekilde gruplamaktadır:

• Beden duruşu, beden hareketleri ve jestler gibi bedensel davranışlar,

• Göz iletişimi, bakma ve göz hareketleri gibi göz hareketleri,

• Gülümseme, kaş çatma, kaş kaldırma, dudak bükme gibi yüz ifadeleri,

• Sesin tonu, sesin yüksekliği, yoğunluğu, sözcükler arasındaki boşluklar, ses tonundaki değişmeler, vurgulamalar, duraklamalar, sessizlikler ve akıcılık gibi sesle ilgili davranışlar,

• Nefesin artması, kızarma, solma, göz bebeklerinin boyutlarının değişmesi gibi gözlenebilir otonomik fizyolojik tepkiler,

• Boy, kilo, ten ve sağlıkla ilgili görünüm gibi fiziksel özellikler,

• Konuşma boyunca kişinin tercih ettiği mesafe,

• Kıyafet ve üzerine çeki düzen verilmesi gibi genel görünüş.

Etkili bir dinleyici; söz kesmez, bunu karşıdakinin hatalarını düzeltmek ya da bir hataya dikkat çekmek için yapmaz, yargılamaz, karşılık vermeden önce düşünür, sözel olmayan mesajları gözler, işittiklerini farklı yorumlamasına yol açabilecek yanlılıklarını bilir, ne dendiğine odaklaşır, dinlerken ne diyeceğinin provalarını yapmaz, son sözü söyleme çabasına girmez.

Asgari düzeyde teşvik: Dinlerken ve dinledikten sonra çok az başka deyişle asgari düzeyde teşvik edici sözcükler kullanılarak da etkili sözel tepki verilebilir. Bu teşvik, konuşanın anlattıklarında yer alan anahtar sözcüklerin tekrarlanması ile (..dün,..gördün.), tek sözcüklü devam ettiricilerle, (hıhı, eee, sonra, başka), konuşmanın sürdürebilecek kısa soruların sorulması ile (nasıl oldu?) gerçekleştirilebilir.

Açık uçlu soru, yönlendirici olmayan, konuşmanın devam etmesine yarayan soru tipidir. Daha fazla bilgi almayı sağlar, konuşanın keşif yapmasına yarar, dinleyenin dikkatli dinlediğini gösterir. Nasıl, ne, hangi gibi soru sözcükleri uzun açıklamalar yapmayı sağlayabilir.

Kapalı uçlu sorular ise; evet ya da hayır, sevdim ya da sevmedim gibi kısaca yanıtlanır. Soru soranın belli gerçekleri elde etmesine yarar ve konuşmayı istenen belli bir alana yönlendirir. Bu durumda yanıtlayıcı az düşünür.

Etkili geribildirim vermek etkili sözel tepki verme becerilerinden biridir. Bu beceri konuşulanların anlaşılıp anlaşılmadığından emin olmak ve izlenimleri dile getirmek istendiğinde kullanılır. Başkalarının yaptıklarıyla, becerileriyle, performansları ile ilgili bilgi verme süreci olan geribildirim yapıcı olduğunda son derece geliştirici bir tepki verme biçimidir. Öğrenilen bir beceri olan yapıcı geribildirim, karşıdaki kişinin daha az etkili olan davranışını değiştirmesinde büyük katkı sağlayıcıdır. Yapıcı olabilmesi için o kişiye bunun iletilmesi gerekmektedir.

İletişimin niteliğini artırmak için dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Karşıdaki kişiyi değerlendirmek yerine dediklerini anlamaya çalışmak,

• Durumu kontrol etmek yerine sorunu çözmeye yönelik olmak,

• Belli taktikler izlemek yerine doğal olmak,

• Tepkisiz olmak yerine konuşanın durumunu kavramaya çalışmak,

• Ast-üst ilişkisi yerine eşit insanlar ilişkisi biçiminde davranmak,

• Katı olmak yerine yeni bakış açılarına ve farklı görüşlere açıklıkla yaklaşmak, vb.

"Bence sen yeterinde istemediğin için tembellik ediyorsun.": Yorumlamak, analiz etmek.

"Bak Betül ne güzel ders çalışıyor.": Kıyaslamak

"Sen anca tavuk gibi yat!": Ad takmak, alay etmek

"Neyse babanın gelmesine kaç saat kaldı?": Konuyu saptırmak

Geri çekilme, isteklerimizden ve ilişkimizden vazgeçme ile ilgilidir. Çatışma ve ilişki adeta yok sayılır. İki taraf da böylece çatışmada kaybetmiş olur (kaybet-kaybet taktiği).