ANNE BABA EĞİTİMİ

Travmatik yaşantı çoğunlukla yoğun korku, dehşet, çaresizlik gibi duygusal tepkiler ve hızlı kalp çarpıntısı, irkilmeler, mide salgılarında artış, sakarlık gibi fiziksel stres tepkilerinin ortaya çıkmasına neden olur. Sakarlık fiziksel tepkilerden biridir.

İnsan eliyle oluşturulan travmatik yaşantılar bilerek amaçlı olarak veya makine ve sistemlerin hatası sonucunda kaza ile oluşan felaketlerdir. Kazayla oluşan travmalara örnek olarak, trafik, tren ve uçak kazaları, yangınlar, tüp ve doğalgaz patlamaları, grizu patlamaları, bina veya duvar çökmesi, göçükler, nükleer kazalar verilebilir. Buna karşın savaşlar, soykırımlar, kitle katliamları, işkence tecavüz ve terör eylemleri gibi olaylar ise insan eliyle bilerek ve amaçlı bir şekilde geniş anlamda travmaya yol açan örneklerdir.

Eğer travmatik olay öncesinde çocuk stres verici olaylarla başa çıkma gücüne sahipse afet sırasında bu başa çıkma gücünü kullanabilmekte ve travmatik olaylardan daha az etkilenmektedir. Belirtilen durumda çocuğun depremi önceden tecrübe etmesi ve okul ve aile ortamında eğitim almış olması başa çıkma gücünü geliştirici etkenler olarak gösterilebilir.

Kaçınma tepkileri çocuğun travmatik olayla ilgili olan düşüncelerden, duygulardan, etkinliklerden ve mekanlardan kaçınmasına işaret eder. Çocuk açısından olup bitenler o kadar acı vericidir ki çocuk, kendisine travmatik olayı hatırlatıcı olan her şeyden örneğin otomobilden, sesten sarsıntıdan, sobadan, belirli giyimli kişilerden uzak durarak âdeta olup bitenleri tümüyle unutmaya çalışmaktadır. Bu yaşantılar çok acı verici olduğu için çocuk, bu anılardan ve bunlara yol açan her uyarıcıdan kaçınmaya çalışır. Bu durum yaşamla ilgili etkinliklere ilgi duymamaya, kendini başkalarından uzak hissetmeye, duygusal küntlüğe veya duyguların sınırlanmasına yol açabilir.

0-2 yaş arasındaki çocuklarda travmaya ilişkin güçlü bir zihinsel anının kalması olası görülmemekle birlikte, fiziksel pozisyonuna ilişkin bir anı kalabilir.

Reddetme tepkisinde çocuk, kaybettiği yakınını bir daha göremeyeceğini aklına getirmek istemez; o kişi ile yeniden bir araya geleceğinin hayalini kurar ve bu yönde oyunlar oynar ya da öyküler anlatır.

Çocukların travma sonrası ortaya koydukları bu tür belirtiler travmatik olaydan sonraki dört hafta içinde ortaya çıkar. Bu belirtiler olaydan hemen sonra dört haftadan kısa sürecek şekilde ortaya çıkarsa akut; dört haftadan daha fazla sürdüğü durumlarda da kronik bir hâl alabilir. Bu durum travma sonrası stres bozukluğu olarak isimlendirilebilir. Bazı durumlarda da travmatik olaydan hemen sonra çocuk herhangi bir tepki göstermeyip olayın üzerinden en az altı ay geçtikten sonra travmatik olaya bağlı belirtiler göstermeye başlayabilir bu duruma gecikmeli başlangıç denir. Çocuğun bu konuda bir yardım almaması durumunda yaşadıkları travmanın türüne, şiddetine ve çocuk ile ebeveynlerin özelliklerine göre travma sonrası stres bozuklukları, kaygı tepkileri, şiddetli üzüntü, yas, depresyon ve diğer duygu durum bozuklukları gibi rahatsızlıklara sahip olabilir. Duygu durum bozukluğu tedavi edilmeyen belirtiler sonrası ortaya çıkan bir rahatsızlık durumudur.

Öğretmenin atacağı ilk adım, çocuğun yaşantıları ve bu yaşantılara ait duyguları hakkında bilgi toplamaktır. Saldırgan ve grubun huzurunu bozan çocukların olumlu davranışlarını ödüllendirirken, olumsuz davranışlar konusunda da tedbir alabilir, örneğin bir süre bir başka öğretmenin nezaretinde çocuk dışarıya çıkarılabilir. Tek bir öğretmen tek bu çocukla ilgilenebilir. Ceza adı altında çocuk tek başına sınıfın bir köşesinde yalnız bırakılmamalı veya tek başına sınıftan çıkarılmamalıdır. Kendine güveni az olan çocuklar daha fazla ilgi görmek isteyebilirler. Bu çocukların konuşmaya ve rahatlamaya ihtiyaçları vardır. Ancak çocuk konuşmak istemiyorsa da konuşmaya zorlanmamalıdır. Travmaya uğramış çocuğa kendisini ifade etme şansı tanınmalıdır. Bunun için ve resim çizme, yazı yazma gibi etkinliklerle sınıfta sıcak ve kabul edici bir ortam hazırlayarak çocukların duygu ve düşüncelerini ifade etmelerini sağlamak gerekir. şiddetli travma geçiren çocuklara, sınırlı bir süre için, onlardan daha az şey bekleyen değişik bir hafifletilmiş eğitim programı uygulanması yararlı olabilir. Bu tür öğrencilerle çalışırken, öğrencilerin, sınıf içi etkinlik dolayısıyla, örneğin doğum günü nedeniyle, kendilerini özel bir konumda hissetmelerine fırsat verilmelidir. Bu tür özel günlerde, bir yandan sınıfça kutlama yaparken, çocuğun uğradığı kayıplara ve yitirdikleri aile üyelerine duydukları özleme duyarlı davranmak önem taşır. Burada amaç okulu çekici hale getirerek çocuğun normalleşmesine katkıda bulunmaktır.

Oyunun çocukların kendilerini ifade etmelerinin doğal bir yolu olması nedeniyle, öğretmenler bu çocuklarla oyun aracılığıyla iletişim kurabilirler ve çocukların kendilerini ifade etmelerini sağlayabilirler. Oyunlar aracılığı ile çocuk kendisini zor duruma sokmuş olan dış dünyaya karşı yeniden güven duygusu kazanmaya başlayabilir; kendi yaşıtlarından oluşmuş uygun grubuyla kurduğu olumlu bağları arttırarak ve güçlendirerek yalıtılmışlık ve yalnızlık duygularını azaltabilir. Dayanıklılık, direnç ve oto-kontrol duygularını güçlendirebilir.