ANAYASA II

Sorunun 2017 değişiklikleri kapsamında sıkıyönetimin kaldırılmasıyla artık olağanüstü yönetim usullerinden sadece olağanüstü hâl rejimi uygulanabilmektedir. Bu durumda doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Sorunun yanıtı için kılavuz kitaba bakıldığında şu görüşe yer verilmektedir. Yürürlükteki Anayasaya göre Cumhurbaşkanın olağanüstü hâlin ilanına ilişkin kararı idari bir işlemdir. Bu bağlamda 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca bu kararın yetki, şekil, sebep, konu ve maksat bakımlarından hukuka aykırı olmaması gerekir. Bu durumda doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Olağanüstü hâl kararının, içinde yer alacağı hukuki kalıp ya da form itibarıyla Cumhurbaşkanı kararı şeklinde yapılması gerekir. Cumhurbaşkanının söz konusu kararı tek başına vermesi işlemin hukuk dünyasında gerçekleşmesi ve vücut bulması bakımından yeterli kabul edilecektir. Olağanüstü hâl ilanı kararının daha sonra TBMM onayına sunulmasının anayasal gerekliliği bu durumu etkilemez. Meclisin, duruma göre, sonradan olağanüstü hâlin süresini kısaltması, uzatması veya olağanüstü hâli tamamen kaldırmasının geriye yönelik bir etkisi olmayacaktır. Bu görüşlere bağlı olarak yürürlükteki anayasal hükümlere göre “Cumhurbaşkanının söz konusu kararı tek başına vermesi” durumu olağanüstü hâl ilanının şekli unsurunu oluşturmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Sorunun yanıtı için kılavuz kitapta sayfa 213 dikkatlice gözden geçirildiğinde, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri normlar hiyerarşisinde kanun altı bir pozisyonda olmasına karşın olağanüstü hâl Cumhurbaşkanlığı kararnameleri kanun hükmünde olduğu görülür. Ayrıca literatürde Kelsen’in “hukuk düzeni piramidi” teorisinde olağan dönem Cumhurbaşkanı kararnameleri kanunların altında, yönetmeliklerin üstünde yer alırken Cumhurbaşkanlığı kararnameleri kanunlarla aynı hiyerarşik seviyede bulunduğu görülmektedir. Buna göre doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Sorunun yanıtı için kılavuz kitapta sayfa 213 dikkatlice gözden geçirildiğinde şu görüşe yer verilmektedir. Cumhurbaşkanının olağanüstü hâl ilan etmesi işlemi Cumhurbaşkanı kararı şeklinde yapılır ve bu nedenle ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’ın denetimine tabidir. Bu nedenle doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Sorunun çözümü için Anayasanın yapılması ve değiştirilmesi ile yargısal denetim konusuna kılavuz kitaptan bakıldığında şu bilgilere yer verilmektedir. Anayasanın yapılması ve değiştirilmesi konusu özünde bir kurucu iktidar meselesidir. Yürürlükteki anayasanın yerine bütünüyle yeni bir anayasa yapma iktidarına asli kurucu iktidar; mevcut anayasanın yine anayasada öngörülen usul ve esaslar çerçevesinde değiştirilmesine ise tali kurucu yetkisi denir Yukarıda da kısaca değinildiği üzere, asli kurucu iktidar genellikle savaş, darbe, ihtilal, yeni bir devletin kurulması gibi olağanüstü birtakım olayların ve durumların gerçekleştiği geçiş ortamlarında ortaya çıkar. Bu bağlamda soru kökündeki “(II) Anayasanın yapılması ve değiştirilmesi konusu özünde bir kurucu iktidar meselesidir (IV) Bütünüyle yeni bir anayasa yapma iktidarına asli kurucu iktidar denilir ile (V)  Mevcut anayasanın mevcut usullere göre değiştirilmesine tali kurucu yetkisi denir” maddelerinin doğru olduğu görülmektedir. Bu durumda soruda “E” şıkkının doğru olduğu belirmektedir.

Sorunun yanıtı için 1982 Anayasası ile bu konudaki kılavuz kitap bilgilerimize bakıldığında, şu görüş öne çıkmaktadır. Teklifin ilk üç maddenin değiştirilmesine yönelik olmaması gerekir. Çünkü Anayasa’mızın “değiştirilemeyecek hükümler” başlıklı 4. maddesine göre, “Anayasanın 1. maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2. nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3. maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.” Bu durumda doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Sorunun yanıtı için Anayasa ve kılavuz kitaba bakıldığında, şu hüküm bulunmaktadır. Anayasa Değişikliğinin Görüşülmesi 6771 sayılı Kanun’la değişik şekliyle Anayasa, Anayasa’nın değiştirilmesine ilişkin tekliflerin Genel Kurulda iki defa görüşüleceğini emretmektedir (m. 175/1). Bu durumda doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Yürürlükteki Anayasaya göre, anayasa değişiklik teklifi TBMM üye tamsayısının 1/3'ü tarafından yapılabilir.

Yürürlükteki Anayasa hukukuna göre, Anayasa değişikliklerinin esas bakımından denetimi ile kastedilen söz konusu değişikliklerin içerdiği hükümlerin anayasaya uygunluğudur. Şekil bakımından denetim ise değişiklikler için izlenen yolun ve prosedürel süreçlerin anayasallık kontrolünün yapılması anlamına gelir. Bu bilgilere göre doğru yanıt “E” şıkkıdır.

2017 Anayasa değişikliklerinden önce olağanüstü hâlin ilanını, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu yapıyordu.

Anayasa’mızın 119. maddesinin ikinci fıkrasına
göre, “olağanüstü hâl ilanı kararı, verildiği gün
Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye
Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.” Yani
Cumhurbaşkanının olağanüstü hâl ilanı kararı aynı
zamanda TBMM’nin onayına tabi bir idari işlemdir.

“Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik,
ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli
ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet
hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya
temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde
bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık
ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde … olağanüstü hal ilan edebilir.”.