ANAYASA II

Siyasi parti kurma ve parti üyeliğine ilişkin özgürlükler ise Anayasa’nın 68. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Anayasal hükümler ile 22.4.1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun istediği şartlar yerine getirilerek bildirim usulüyle siyasi parti kurulabilmektedir. Yeni kurulan bir siyasi partinin tüzel kişilik kazanabilmesi için herhangi bir makamın iznine ihtiyaç yoktur. Kuruluş bildiri ve belgelerinin İçişleri Bakanlığına sunulmasıyla tüzel kişilik kazanılmış olmaktadır. Ön bildirim niteliğindeki bu bildirimin bütün kurucular tarafından imzalanmış olması ve kurucuların ad, soyadı, meslek, sanatlarıyla ikametgâhları ve siyasi partinin adı, genel merkez adresinin belirtilmesi ve partinin tüzüğü ile programının 5 adet örneğinin bildiriye ekli olarak sunulması gerekmektedir. Parti genel merkezinin Ankara’da olması şarttır. İlke olarak siyasi partilerin kurulmasında serbestlik ilkesi geçerlidir. Bununla birlikte, siyasi parti kuruluşunu gerçekleştirebilmek için, siyasi partilere üye olma yeterliliğine sahip en az 30 Türk vatandaşının ortak girişimi gerekmektedir (İba, 2019) Buna göre, kurucu olabilmek için siyasi partilere üye olma yeterliliğine sahip olmak şarttır.

Siyasi Partiler Kanunu’nun “siyasi partilere üye olma” başlıklı 11. maddesinde üyelikle ilgili kısıtlayıcı nitelikteki düzenlemede,

Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel örgüt kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması veya TBMM’de grubu bulunması şarttır.

İl yönetim kurulu, parti tüzüğünde belirtilen sayıda, en az 7 üyeden oluşur.

Genel başkanlığın herhangi bir sebeple boşalması hâlinde Büyük Kongre toplanıncaya kadar, merkez karar ve yönetim kurulu, partiyi temsil yetkisini kendi içinden seçeceği bir üyeye tevdi eder ve en geç 45 gün içerisinde Büyük Kongreyi toplantıya çağırır.

Siyasi Partiler Kanunu’nun 19. maddesi uyarınca, il teşkilatı; il kongresi, il başkanı, il yönetim kurulu ve il disiplin kurulundan oluşur. İl yönetiminin en üst organı olan il kongresi, 600’den fazla olmamak kaydıyla ilçe kongrelerinde seçilen delegelerden oluşur. Ayrıca, o ilin milletvekilleri, il başkanı, yönetim ve disiplin kurulu üyeleri tabii delege statüsüne sahiptirler. İl yönetim kurulu, parti tüzüğünde belirtilen sayıda, en az 7 üyeden oluşur. İl kongresinde seçilen il başkanı, il teşkilatını temsil eder.

Anayasa ve İçtüzük gereği en az 20 üye ile Meclis grubu kurabilen siyasi partiler, İçtüzüğün 18. maddesi gereğince, ilk kuruluşunda grup iç yönetmeliği ile her yasama dönemi başında, üyelerinin adı, soyadı ve seçim çevrelerini gösteren bir listeyi TBMM Başkanlığına sunmakla yükümlüdür.

Siyasi partilerin disiplin iş ve işlemlerinde en üst organ konumunda yer alan merkez disiplin kurulunun üye sayısı 7’den az olamaz. Merkez disiplin kurulu üyeleri büyük kongre tarafından gizli oyla seçilir.

YSK, yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir.

Siyasi partilere üyelik bağlamında ise Anayasa’nın 68. maddesi gereği vatandaş olma şartına ek olarak yaş şartı da aranmaktadır. Buna göre üyelik için 18 yaşını doldurma şartını sağlamış olmak gerekmektedir. Ayrıca, 2820 sayılı Kanun’un 11. maddesi, 18 yaşını dolduran ve medeni ve siyasi hakları kullanma ehliyetine sahip olan Türk vatandaşlarının üyelik hakkını düzenlemiştir.

Yükseköğretim kurumlarının öğretim elemanları, siyasi partilere üye olabilirler; yükseköğretim kurumlarındaki görevlerini aksatmamak ve bir ay içinde kurumlarına bildirmek kaydıyla, siyasi partilerin merkez organları ile onlara bağlı araştırma ve danışma birimlerinde görev alabilirler. Şu kadar ki bu durumdaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu ve Yükseköğretim Denetleme Kurulu üyesi, rektör, dekan, enstitü ve yüksekokul müdürü
ve bölüm başkanı olamazlar, onların yardımcılıklarına seçilemezler.

Siyasi Partiler Kanunu’nun 36. maddesi şöyledir: “Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel örgüt kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması veya TBMM’de grubu bulunması şarttır.”

Merkez Teşkilatı
a. Büyük Kongre
b. Genel Başkan
c. Merkez Karar ve Yönetim Kurulu
d. Merkez Disiplin Kurulu

Siyasi parti teşkilatlanmasında ana kademe dışında, kadın ve gençlik kolu gibi yan kuruluşlar ile TBMM, il genel meclisi ve belediye meclisi parti grupları da teşkilat omurgasında yer alan önemli birimlerdendir.

Büyük Kongrenin başlıca görevleri şunlardır:
• Genel başkanı, merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu üyelerini gizli oyla seçmek,
• Parti tüzüğünde ve programında değişiklik yapmak,
• Partinin gelir-gider kesin hesabını kabul ve merkez karar yönetim kurulu üyelerini ibra etmek,
• Toplumu ve devleti ilgilendiren konularla kamu faaliyetleri ve parti politikaları hakkında genel nitelikte temenni kararları ve bağlayıcı kararlar almak,
• Kanun ve parti tüzüğünün gösterdiği diğer konuları karara bağlamak,
• Partinin kapanması veya başka bir partiyle birleşmesi ile hukuki varlığını sona erdirme ve parti mallarının tasfiye veya intikal şekline karar vermek

Bazı konularda siyasi parti grubunun ortak tutum sergilemesi, doğrudan
doğruya Anayasa tarafından yasaklanmıştır.
Buna göre;
• TBMM Başkanı için aday gösterme (94/2)
• Yasama dokunulmazlığı (83/5)
• Meclis soruşturması görüşmeleri (100/5)

Anayasa’nın 69. maddesinin 1, 2 ve 3. fıkraları siyasi partilerin faaliyetlerine ilişkin çerçeveyi detaylı düzenlemiştir. Buna göre;
• Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkesine aykırı olamaz.
• Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamaz.
• Siyasi partilerin gelir-giderleri amaçlarına uygun olmak zorundadır.
• Mali denetim Anayasa Mahkemesince yapılır. Denetim sonucu verilen kararlar kesin niteliktedir.

Parti içi çalışmaların demokratik esaslara uygun olması, üniforma giydirme ve güvenlik güçlerinin görevlerini üstlendirme yasağı, kullanılamayacak parti isimleri ve işaretler, kapatılan partiler ve mensuplarına ilişkin yasaklamalar belirtilmiştir.

Bölgecilik ve ırkçılık yasağına ve eşitlik ilkesinin korunmasına dönük yasaklamalar düzenlenmiştir.

2010 yılında gerçekleştirilen Anayasa değişikliklerinde Anayasa’nın 146. ve 149. maddeleri de yeniden düzenlendiği için 17 üyeden oluşan ve iki daire hâlinde çalışan Anayasa Mahkemesi parti kapatma davalarında, toplantıya katılanların 2/3 çoğunluğu yani, en az 12 en fazla 17 üye ile karar alabilmekteydi. 16.4.2017 tarihli ve 6771 sayılı Anayasa değişikliği kanunuyla, Anayasa Mahkemesinin üye sayısı 15’e indirilmiştir.

Siyasi partilerin kuruluşunda serbestlik ilkesi, siyasi partinin kendini feshetmesi ve başka bir partiyle birleşmesi de kuruluş özgürlüğü kapsamındadır. Anayasal hükümler ile 22.4.1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun istediği şartlar yerine getirilerek bildirim usulüyle siyasi parti kurulabilmektedir.

Siyasi partilerin kapanmaları veya kapatılmaları sicillerine işlenir. Bu sicil kaydı açıktır. Siyasi Partiler Kanunu uyarınca bir siyasi partinin kapatılması, başka bir ifadeyle tüzel kişiliğinin son bulması dört şekilde olabilmektedir;
• Fesih (Büyük Kongrenin gizli oyla kapanma kararı alması)
• Başka partiyle birleşme
• Kendiliğinden dağılmış sayılma
• Anayasa Mahkemesince kapatılma