ANAYASA II

Hürriyet insan fiilinin bir niteliğidir ve “serbest insan fiili” anlamına gelmektedir. Hürriyet, kişinin davranışlarının kısıtlanmamasını, insanın, insan olması sebebiyle sahip olduğu serbest hareket etme gücünü, daha doğru bir ifadeyle bağımsızlı­ğını ifade eder. Bu anlamda da hürriyet (özgürlük) ahlaki özerkliğin, yani kişinin davranışlarının ken­di tercihinin ürünü olmasının temelidir. Kişinin toplum içerisinde sahip olduğu bağımsızlık alanı­dır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hukuki anlamda hakkın üç temel unsurunun bulunduğu belirtilmektedir ki bunlar; yetki, talep ve saygı göste­rilme zorunluluğudur. Hakkın birinci unsuru ise yetkidir. Gerçekten hak­kın özü, bir şeyi yapabilme yetkisini içerir ve bu çerçevede hak sahibi, o şeyi yapıp yapmamakta serbesttir; hak sahibi hakkını kullanmaya zorlana­maz. Doğru cevap B seçeneğidir.

Anayasalarda düzenlenen temel hak ve hürri­yetlerin önemli bir kısmı vatandaş olan-olmayan kadın-erkek veya etnik köken ayrımı yapılmaksızın bütün insanlara sırf insan olmaları sebebiyle tanın­mıştır. Anayasamız bazı hak ve hürriyetleri herhan­gi bir ayrım gözetmeksizin tüm insanlara tanıdığını ifade etmek üzere “herkes”, “kimse” veya “hiç kimse” şeklinde olumlu ve olumsuz ifadeler kullanmıştır. Bu hak ve hürriyetlerden yararlanmak için sadece insan olmak yeterlidir.  Anayasamızda sadece vatandaşlara tanınan ve vatandaş olmayan yabancıların kullanamayaca­ğı temel hak ve hürriyetlere birkaç örnek verecek olursak, • “Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir.” (m. 68) • “Her Türk, kamu hizmetlerine girme hak­kına sahiptir.” (m. 70). Doğru cevap A seçeneğidir.

Temel hak ve hürriyetler konusundaki en malum ve meşhur sınıflandırma ünlü Alman hukukçu Georg Jellinek tarafından yapılan üçlü sınıflandırmadır. Jellinek’in bu sınıflandırması başta bizim Anayasamız olmak üzere birçok devlet anayasası ve uluslararası insan hakları belgeleri tarafından esas alınmıştır. Jel­linek, devlet ile birey arasındaki ilişkinin durumuna göre, temel hak ve hürriyetleri; negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü hakları olmak üzere üçe ayırmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Jel­linek, devlet ile birey arasındaki ilişkinin durumuna göre, temel hak ve hürriyetleri; negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü hakları olmak üzere üçe ayırmaktadır. Negatif Statü Hakları: Koruyucu haklar adı da verilen negatif statü hakları, kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulama­yacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve özgürlüklerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Koruyucu haklar adı da verilen negatif statü hakları, kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulama­yacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve özgürlüklerdir. Kişi doku­nulmazlığı, kişi güvenliği, konut dokunulmazlığı, düşünce özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, özel hayatın gizliliği gibi hak ve özgürlükleri içeren negatif statü hakları, kişiyi devlete ve topluma karşı koruyan hak ve özgürlüklerdir. Siyasi parti özgürlüğü ise aktif statü haklarındandır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması­nın sınırı olarak şu şartların bir arada gerçekleşmiş olması gerekmektedir:  • Sınırlama kanunla olmalıdır.  • Sınırlama Anayasa’nın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olmalıdır. • Sınırlama temel hak ve hürriyetin özüne dokunmamalıdır.  • Anayasa’nın sözüne ve ruhuna aykırı olma­malıdır. • Demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmamalıdır. • Lâik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olma­malıdır. • Ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Hak kelimesi, gerek günlük dilde gerekse siyasi, hukuki, felsefi ve ahlaki terminolojide iki temel anlamda kullanılmaktadır: Birinci
anlamda hak, bir şeyin doğru ve yerinde olduğuna vurgu yaparken ikinci anlamda ise bir şeyi talep edebilme veya yapmaya yetkili olmayı ifade eder.

Özgürlükler bütün hakların ortak kökenidir; haklar ise özgürlükleri sağlamak amacıyla kişiye hukuk tarafından tanınmış meşru yetkilerdir.

Kendisine tanınmış özgürlükleri kullanmak kişinin iradesine bağlıdır, fakat kişinin bu özgürlüğünü kullanmasının önüne engeller konulduğunda ortaya hak çıkar ve özgürlük hakkı, kişinin özgürlüğüne yönelik ihlalleri ortadan kaldırmanın aracı işlevini görür.

İnsan hakları, temel hak ve hürriyetler alanında kullanılan en geniş ve kapsamlı kavramdır. İnsan hakları ırk, dil, din, cinsiyet, vatandaş olan, olmayan vb. ayrımlar gözetilmeksizin insanların sırf insan olmaları sebebiyle sahip olduğu hak ve hürriyetleri ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır.

Kamu hürriyetleri, insan haklarının devlet tarafından tanınmış ve pozitif hukuka girmiş olan bölümünü ifade eder. Buna göre kamu hürriyetleri, anayasa ve kanunlar tarafından tanınarak düzenlenen hak ve hürriyetleri ifade etmektedir.

Jellinek’in sınıflandırmasına göre koruyucu haklar adı da verilen negatif statü hakları, kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve özgürlüklerdir.

Georg Jellinek’e göre pozitif statü hakları, kişilere devletten olumlu bir davranış, bir hizmet ve yardım isteme imkânını tanıyan ve buna karşılık da devlete sosyal alanda belirli görevler yükleyen yani devletin olumlu bir edimde bulunmasına bağlı olan haklardır. Sağlık hakkı, çalışma hakkı, konut hakkı, öğrenim hakkı, sosyal güvenlik hakkı gibi hak ve özgürlükleri içeren pozitif statü hakları, bu tür haklar arasındadır.

Temel hak ve hürriyetler konusunda tarihi gelişim sürecine göre yapılan sınıflandırmaya göre üçüncü kuşak haklar; tarihsel süreç içerisinde en son ortaya çıkan ve “yeni haklar” veya “dayanışma hakları” olarak adlandırılan haklardır.

Temel hak ve hürriyetlere yönelik sınırlandırmaların ancak kanunla yapılabilecek olması ilkesi, hak ve hürriyetler bakımından organik ve şekli bakımdan önemli bir güvence teşkil etmektedir. Bu durum 1982 Anayasası'nın hangi maddesinin 13. maddesi ile hükme bağlanmıştır.

Ölçülülük ilkesi, sınırlamada başvurulan aracın sınırlama amacını gerçekleştirmeye elverişli olmasını; bu aracın, sınırlama amacı açısından gerekli olmasını ve araçla amacın ölçüsüz bir oran içinde bulunmamasını ifade eder.” Ölçülülük ilkesi elverişlilik, gereklilik ve oranlılık olmak üzere üç alt ilkeden oluşur.