Yasama

TBMM’nin yasama yetkisinin, genellik, aslilik ve devredilmezlik olmak üzere üç temel özelliği vardır.

Yasama organı düzenleme yetkisini doğrudan Anayasa’dan alır. Şu hâlde, yasamanın genelliği düzenleme yetkisinin alan yönünden sınırsız oluşunu ve mutlaklığını vurgular.

Meclis İçtüzüğünün, Anayasa’nın tamamlayıcısı bir metin olarak etki ve sonuçları sadece parlamenter hayatla da sınırlı değildir. Ülkenin siyasi sisteminin işlerliğini doğrudan etkilediği için parlamento dışı siyasi yansımalara yol açan kritik roller üstlenmektedir.

Anayasa değişikliği tekliflerinin görüşülme yönteminin de anayasal düzeydeki özel kayıtlar dışında, İçtüzükte düzenlendiği gerçeği karşısında, klasikleşen bir niteleme hâline gelen “sessiz anayasa” şeklindeki çarpıcı nitelemenin doğruluğu ortadadır (Tunaya, 1975).

Temsilci ile temsil edilen seçmen arasında kurgulanan bağın siyasi ve hukuki niteliğini açıklamaya çalışan emredici vekalet ve temsili vekalet şeklinde iki farklı vekalet anlayışı söz konusudur.

Milletvekilliğinin Sona Ermesi Milletvekilliği sıfatının sona ermesi, ayrıca bir hukuki işleme gerek kalmaksızın üyeliğinin kendiliğinden son bulmasıdır (Onar, 1997). Milletvekilliğini sona erdiren çeşitli nedenler vardır. Yasama organı üyeliğinin kaybedilmesi bakımından “sona erme” ve “düşme” ayrımı yapılabilir. Bu kavramsal ayrım Anayasa’dan kaynaklanmaz. Çünkü, Anayasa’nın 84. maddesi sadece düşmeyi açıkça düzenlemiştir. Bu maddeye göre; sona erme hâlleri şunlardır: • Seçimlerin yenilenmesi, • Cumhurbaşkanı seçilme, • Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan atanma, • Ölüm.

Kabaca, yasama işlemi, TBMM Genel Kurulunun yasama ve denetim gibi yetkilerini kullanırken hukuk düzeninde sonuç doğurmaya yönelik olarak yaptığı nihai irade açıklamalarının tümüdür.

Hukuk normlarının kalitesi, hukuk devleti ilkesinin bileşenlerinden biridir. Yürürlükteki mevzuatı, Anayasa yargısı başta olmak üzere mahkeme kararlarını, uluslararası hukuku göz önüne alarak norm koymanın yöntemlerine uygun kural yazma ve teklif hazırlama sadece bilgi değil, aynı zamanda birikim ve beceri gerektirir. Öte yandan, hazırlanacak düzenlemenin genel amaçları ile hukuk düzeninde doğuracağı etki ve sonuçların örtüşmemesi hâlinde, kanun koyucunun istemediği ya da beklemediği olumsuz durumlar ortaya çıkabilir. Kanunların yürürlüğe girmesinden sonra meydana gelecek toplumsal etkileri ölçmek; sosyoloji, ekonomi, siyaset bilimi gibi başka bilim dalları yönünden de donanımlı olmayı gerektirmektedir.

Şekli-Maddi Kanun Maddi anlamda kanun, genel ve soyut bir düzenlemedir. Şekli kanun anlayışında ise kanunların ayırıcı nitelikleri olan genellik, soyutluk, objektiflik nitelikleri yoktur. Şekli kanun, daha çok bir kişiyi veya belli bir durumu ilgilendiren kanunlardır. Bu bağlamda şekli kanunlar; kişisel, somut, öznel durumları kapsamakla birlikte, yetkili organ tarafından bu ad altında çıkarılır.

Kanun teklifi hazırlamada, maddelerde genel kural ve istisna ilişkisi, maddenin fıkra, bent, alt bent, cümle, ibare biçimindeki zincirleme örgüsü ve yapısal dizilişi, konunun genelden ayrıntıya doğru giden maddelerle yazılması, madde numara ve kenar başlıkları, maddelerin birbiriyle bağlantısı ve uyumu, maddelerin üç veya dört fıkradan uzun yazılmaması, kanun tekniği açısından altı çizilebilecek noktalardır.

Kod-Çerçeve (Taşıyıcı) Kanun Kendi başına bir alanı düzenleyen, mevcut herhangi bir kanunda değişiklik yapmayan kanunlara “kod kanun” adı verilmektedir. Örnek olarak Türk Medeni Kanunu ve Türk Ceza Kanunu gösterilebilir. Kod kanunda sırasıyla amaç, kapsam, tanımlar, kuruluş, organlar, nitelikler, görev, yetki, sorumluluklar, cezai hükümlerle tüzük, yönetmelik, ek maddeler, kaldırılan hükümler, geçici hükümler, yürürlük ve yürütme maddesi hükümleri yer alır.

Madde; kanun, tüzük ve yönetmeliklerin ardışık olarak sıralanan ayrı hükümlerini belirtmek üzere kullanılan temel bölüm işaretidir. Madde, bütün yazılı hukuk normları için temel bir bölümlendirme aracıdır. Madde; fıkra, cümle veya bentlerden oluşur. Maddeye, içeriğini kısaca anlatan bir kenar başlığı (matlap) konulur.

Çerçeve (Taşıyıcı) Madde Başka kanunda değişiklik yapan gönderme hükümleri taşıyan maddedir. Bu yüzden bazen “taşıyıcı madde” adı da verilmektedir. İlgili çerçeve maddede, değiştirilecek kanunun tarihi, sayısı, adı ve değiştirilecek maddesinin açıkça belirtilmesi gerekir.

Öncelikle Görüşme Öncelikle görüşmenin, yasama dilinde özgün bir anlamı vardır. Öncelikle görüşme, belirli bir yasa önerisinin Meclis gündeminde kendisinden önce yer alan öteki yasa önerilerinden daha önce görüşülmesidir.

İvedilikle Görüşme İvedilikle görüşme (müstaceliyet), yasa önerisinin Genel Kurulda bir kez görüşülmesidir.

YASAMA BAĞIŞIKLIKLARI “Yasama dokunulmazlığı” başlığını taşıyan Anayasa’nın 83. maddesi, aslında hem sorumsuzluk hem de dokunulmazlık konusunu düzenlemektedir. Doktrinde, yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığının her ikisini birden kapsar biçimde kullanılan kavram “yasama bağışıklığı”dır. Yasama bağışıklığı, milletvekillerine eşitlik ilkesine aykırı ayrıcalıklı bir konum sağlamak üzere değil, yasama görevinin gereği gibi yerine getirilebilmesine bağlı kamu yararını korumayı amaçlayan bir anayasal güvencedir. Parlamenterlere tanınan ayrıcalıkların amacı, onların görevlerini güven içinde yapmalarını garanti altına almaya yöneliktir.

Yasama Uyumsuzluğu (Bağdaşmazlık) Milletvekilliği, hizmet gereği ayrıcalıklı bir statüdür. Ancak, bazı kısıtlamalar da söz konusudur. Milletvekilliği ile anayasa ve kanunlarda belirtilen bazı görevler arasında bağdaşmazlık vardır. Yasama organı üyeliği ile bu tür görevler arasında uyumsuzluk olduğunu ifade etmek üzere “yasama uyumsuzluğu (teşrii imtizaçsızlık)” kavramı kullanılır.

Yasama dilinde oylamaların kendine özgü tür ve yöntemleri vardır. TBMM’de oylama türleri şunlardır: • İşaretle oylama, • Açık oylama, • Gizli oylama

İşaretle Oylama: Kâtip üyeler, kendi oylarını Genel Kuruldaki oyların sayımı bittikten sonra Başkana bildirirler. Oylama sonucu, Başkan tarafından Genel Kurula “kabul edilmiştir” veya “kabul edilmemiştir” biçiminde duyurulmalıdır.

Açık Oylama: Dolayısıyla da açık oylama işlemine başlamadan önce, bu yollardan hangisiyle açık oylama yapılacağı Genel Kurulca kararlaştırılır.

Gizli Oylama: Bu durumlar dışında gizli oylama yapılabilmesi için yirmi milletvekilinin bir önergeyle gizli oylama yapılmasını istemesi ve bu istemin Genel Kurulca kabul edilmesi gerekmektedir.

Yasama dokunulmazlığı ilke olarak Meclis kararıyla kaldırılabilir. Bunun iki istisnası vardır (m.83/2): • Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli, • Seçimden önce soruşturulmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki eylemlere ilişkin durumlar.

Toplantı Yetersayısı Genel Kurul toplantı yeter sayısına ilişkin düzenleme doğrudan doğruya Anayasa’da yer almıştır. 1961 Anayasası’nın 86. maddesine göre, her iki meclis için toplantı yeter sayısı üye tam sayılarının salt çoğunluğuydu. 1982 Anayasası’nın 96. maddesi ise Meclisin toplantı yeter sayısını, üye tam sayısının en az üçte biri (200) olarak düzenleyerek TBMM’nin toplanmasını kolaylaştırıcı bir yaklaşımı benimsemiştir.

Karar Yeter Sayısı Karar alabilmek için gerekli en az sayıyı belirten bir kavramdır. 1982 Anayasası’nın 96. maddesi uyarınca karar yeter sayısı üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olmamak kaydıyla toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. TBMM İçtüzüğünün 146. maddesine göre, oya sunulan tüm konular, Anayasa, kanunlar ve İçtüzük’te özel bir düzenleme yoksa toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğuyla karara bağlanır.