1982 Anayasası Düzeninde Siyasi Partiler

Siyasi parti kurma ve üyelik konusunda siyasi par­ti kurma ya da üye olma özgürlüğüne Pozitif par­ti özgürlüğü denilmektedir. Buna karşılık siyasi partilerden uzak durma, üye olmama ya da üyelikten ayrılma özgür­lüğüne negatif parti özgürlüğü adı verilmektedir. 

İktidar amacı, teşkilatlı topluluk, görüş veya çıkar birlikteliği ve süreklilik siyasi parti

kavramının tanımlayıcı unsurlarıdır.

Yükseköğre­tim kurumlarının öğretim elemanları, siyasi partilere üye olabilirler; yükseköğretim ku­rumlarındaki görevlerini aksatmamak ve bir ay içinde kurumlarına bildirmek kaydıyla, siyasi partilerin merkez organları ile onla­ra bağlı araştırma ve danışma birimlerinde görev alabilirler. Bununla birlikte kimi öğretim elamanları görevleri gereği siyasal partilere üye olamazlar. Yükseköğretim Kurulu ve Yükseköğretim Denetleme Kurulu üyesi, rektör, dekan, enstitü ve yüksekokul müdürü ve bölüm başkanı olamazlar, onların yar­dımcılıklarına seçilemezler demek bu görevleri olan öğretim elemanlarının siyasal parti üyesi olamayacaklarını gösterir.

Gereken evraklar kuruluş bildirisi ve ekleri, merkez organları ile teşkilatlanması tamamlanmış il, ilçe ve beldeleri ile buralarda görev alanların adres ve kimlik bilgileri, parti faaliyetlerini düzenleyen yönetmelik ve yayınları, partiye kayıtlı üyelerin adres ve kimlik bilgileri bulunur.

Gösterebilirler. Çünkü örneğin %5 ve üzeri oy alan partiler cumhurbaşkanlığına aday gösterebilirler.

Bir siyasal partinin seçime katılabilmesi için Siyasi Partiler Kanunu’nun 36. Maddesinde şu biçimde belirtilmiştir: Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel örgüt kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması veya TBMM’de grubu bulunması şarttır.

Bir partinin il teşkilatı en az 7 üyeden oluşur. Partinin il kongresi ise 600’den fazla olmamak kaydıyla ilçe kongrelerinde seçilen delegelerden oluşur.

Siyasi parti grubunun ortak tutum sergilemesi, doğ­rudan doğruya Anayasa tarafından yasaklanan durumlar, TBMM başkanı için aday gösterme, yasama dokunulmazlığı, meclis soruşturması görüşmeleridir.

Türk siyasal sisteminde partilerin finansmanında Siyasi Partiler Kanunu’nun 61. Maddesine göre parti­lerin gelir kaynakları şu biçimde açıklanmıştır. Milletvekili aidatı, Milletvekili, belediye başkanı, belediye meclis üyeliği, il genel meclisi üyeliği aday adaylarından alınacak özel aidat, Parti bayrağı, flaması, rozeti benzeri rumuz­ların satışından sağlanacak gelirler, Parti yayınlarının satış bedelleri, Üye kimlik kartı, parti defter, makbuz ve kağıtları karşılığında alınacak paralar, Parti tarafından düzenlenen balo, eğlence ve konserlerden sağlanacak gelirler, Parti mal varlığından sağlanacak gelirler, Bağışlar ve Hazine yardımından oluşur.

Ulusal açıdan demokrasi ile siyasi partilerde parti içi demokrasinin gelişmişlik düzeyi yakından ilgili olmakla birlikte, biri diğerinin olmazsa ol­maz koşulu niteliğinde görülmemelidir. Başka bir deyişle, siyasi partilerde parti içi demokrasiyi ülke ölçeğindeki demokrasiyle özdeşleştirmek isabetli değildir. Bu çerçevede, siyasi partilerin, genel kabul görmüş standartlarda parti içi demokrasiyi oligar­şiyle yozlaştıran, kendi iç işleyişinde hukuka saygılı olmayan ama ironik biçimde topluma demokrasi, refah ve hukuk reformu vadeden çifte standartlı kuruluşlara dönüştüğü yorumunu yapan kimi sert görüşlerin haklı ama abartılı olduğunu düşünmek gerekir.

Duverger’in görüşü bu noktada şu şekildedir. Milletvekilleri seçmenler tarafından seçilmeden önce, parti tarafından seçilmekte; seçmenler ise bu seçimi onaylamaktan başka bir şey yapmamaktadırlar. Bu bir bakıma günümüz gerçeğini çarpı­cı biçimde yansıtmaktadır.

Ön seçim sistemi ilk olarak ABD’de ortaya çık­mış ve 20. yüzyılın başından itibaren yaygınlık ka­zanmıştır. Aday tespit yöntemi olarak ‘ön seçim’ mekanizması, ilk kez 1961 Anayasası dö­neminde 648 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 29. maddesiyle hukuk sistemine girmiştir. Ön seçim yöntemi, aday listelerinin hazırlanmasını oligarşik heyetlere bırakmak yerine, partinin seçmen kütü­ğüne kayıtlı üyelerinin katılımına açmış ve irade­sine bırakmıştır.

Geniş bir serbestisinin bulunması demek aday belirleme konusunda çok farklı seçeneklerin bulunmasıdır. Türkiye’ de hâlen yürürlükte olan Siyasi Partiler Kanunu’nun 37. maddesindeki; “siyasi partiler, milletvekili genel veya ara seçimlerinde, adaylık için müracaat eden ve adaylığı uygun bulunanlar arasından adayların tespitini; serbest, eşit, gizli oy, açık tasnif esasları çerçevesinde, tüzüklerinde be­lirleyecekleri usul ve esaslardan herhangi biri veya birkaçı ile yapabilirler.” hükmünden dolayı parti­lere aday belirleme konusunda geniş bir serbesti olarak yorumlanmaktadır.

Kontenjan adayı gösterilmesi yöntemiyle, parti teşkilatlarınca yeterince tanınmamış ve dolayısıyla da ön seçimde başarı elde etme şansı olmayan ancak sahip oldukları ihti­sas ve birikim sebebiyle milletvekili yapılacak kişi­lerin seçilmesine ve partilerin program, uzman elaman bakımından güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Türkiye’de seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi için oluşturulan anayasal organ Yüksek Seçim Kuruludur.

Bir siyasi partinin kapatılması, başka bir ifadeyle tüzel kişiliğinin son bulması şekilleri dört grupta toplanmaktadır. Bunlar, fesih (büyük kongrenin gizli oyla kapan­ma kararı alması), başka partiyle birleşme, kendiliğinden dağılmış sayılma, anayasa mahkemesince kapatılma şeklindedir.

Genel bağlayıcı bir karar olmamakla birlikte genel olarak şiddete başvurma şiddeti övme veya kışkırtma, ırkçılığı ve yabancı düşmanlığını ve hoşgö­rüsüzlüğünü savunma, ırk, din ve mezhep temelli nefret savunucu­luğu yapma, kendi amaçlarına hizmet için paramili­ter teşkilat yapısı oluşturma parti kapatma yaptırımına bağlanmış zorunlu durumlar kapsamında yer aldığı görülmektedir.

2010 yılında gerçekleştirilen Anayasa değişik­liklerinde Anayasa’nın 146. ve 149. maddeleri de yeniden düzenlendiği için 17 üyeden oluşan ve iki daire hâlinde çalışan Anayasa Mahkemesi parti kapatma davalarında, toplantıya katılanların 2/3 çoğunluğu yani, en az 12 en fazla 17 üye ile ka­rar alabilmekteydi. 16.4.2017 tarihli ve 6771 sayılı Anayasa değişikliği kanunuyla, Anayasa Mahkeme­sinin üye sayısı 15’e indirildiği için yeni durumda, parti kapatma davalarında 2/3 çoğunluk kuralı, en az 10 üyenin kapatma yönünde olumlu oy vermesi şeklinde uygulanması durumu oluşmuştur.

Türkiye’de siyasal partilerin kapatılması ile ilgili olarak 2001 yılında yapılan değişiklik temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre, ilgili siyasi partinin devlet yardımından kısmen veya tama­men yoksun bırakılmasına karar verilebilme ce­zası, daha hafif bir yaptırım olarak getirilmiştir.