1921 ve 1924 Anayasaları

Osmanlı Devleti’nin ilk Anayasası olan Kânun- Esasi 23 Aralık 1876’da ilan edilmiştir.

Kurucu Meclis, yeni bir anayasa yapmak üzere halk temsilcilerinden oluşan özel bir meclistir.

1921 Anayasası’nın en önemli yeniliği ve en devrimci ilkesi, milli egemenlik ilkesidir.

Milli egemenlik, milletin kendi kaderini kendi eliyle çizmesi, kendisini yönetenleri, her türlü baskıdan ve etkiden uzak olarak seçmeleridir.

Kısa ve öz hükümlerden oluşan anayasaya çerçeve anayasa denir. 

Uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşan anayasaya düzenleyici anayasa denir.

1921 Anayasası’nın meclis hükümeti sistemini benimsediği tartışmasız kabul edilmektedir.

Yasama ve yürütme kuvvetlerinin bir mecliste birleştiği yönetim biçimine “konvansiyonel sistem” ya da daha yaygın adıyla “meclis hükümeti sistemi” denir.

Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yumuşak ve dengeli şekilde ayrıldığı sistemlere de “parlamenter sistem” denilmektedir.

Hilafet 3 Mart 1924'de kaldırılmıştır.

1924 Anayasası’nın en büyük eksikliği, çoğunluğun tahakkümünü önleyecek fren ve denge mekanizmalarına yer vermemiş olmasıdır.

1924 Anayasası'nın yapılmasını gerektiren nedenlerden ilki, 1921 Anayasası’nın kısa ve öz bir anayasa olması, dolayısıyla Yeni Türk Devletinin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olmasıdır. İkincisi ise, 1876 Anayasası’nın yürürlükten kaldırılmamış olması nedeniyle ortaya çıkan iki anayasalı sistemin ortadan kaldırılması zorunluluğudur.

Yasama ve yürütme kuvvetlerinin kesin ve sert biçimde ayrıldığı sistemlere “başkanlık sistemi” denilmektedir.

Yürütme organının birinci kanadını oluşturan Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim devresi için seçilir. 

1924 Anayasası'na göre Meclis; soru, gensoru ve meclis soruşturması
yollarıyla hükümeti denetleme imkanına sahipti.

1924 Anayasası’nın meclis hükümetine benzeyen iki yönü bulunmaktadır. İlki, yasama ve yürütme kuvvetlerinin Meclis’te toplanmış olmasıdır. İkincisi, Meclis’in
hükümeti her zaman denetleyebilme ve düşürebilme yetkisi bulunduğu halde, hükümetin meclisi feshetme yetkisinin bulunmamasıdır

1934’te yapılan değişiklikle kadınlara da milletvekili seçilme hakkı tanınmıştır.

Yürütme organının ikinci kanadı olan İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu), Başvekil (Başbakan) ve vekillerden (bakanlardan) oluşur.  Başbakan Cumhurbaşkanı tarafından Meclis üyeleri arasından atanır. Bakanlar ise Başbakan tarafından Meclis üyeleri arasından seçilir ve Bakanlar Kurulu listesi Cumhurbaşkanının onayından sonra Meclise sunulur. 

1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’ne göre, özgürlük, başkasına zarar vermeyecek her şeyi yapabilmektir

1924 Anayasası, hürriyetçi bir anlayışa dayansa da temel hak ve özgürlükler bakımından güvenceli bir statü yaratmamıştır. Hak ve özgürlüklerin sınırlarının belirlenmesi sadece kanuna, yani yasama organının iradesine bırakılmış, sınırlamanın sınırları gösterilmemiştir. Sınırlama konusunda
Meclise mutlak bir takdir yetkisi tanınmıştır.