Demokrasi, Seçim ve Siyasi Partiler

18. yüzyıl düşünürlerince kavramlaştırılan ve burjuvanın mutlak monarşilerde krallara karşı başlattıkları mücadelenin ürünü olan, köklü bir siyaset ve hukuk geleneğine dayalı demokrasi anlayışına klasik demokrasi adı verilmektedir.

Seçimlerin demokrasi bakımından en önemli yönü, iktidarın barışçıl yolla yani seçim yapılması suretiyle gürültüsüz bir şekilde ve kargaşaya yer vermeden el değiştirmesidir.

Kuvvetler ayrılığı yasama, yürütme ve yargının birbirinden ayrı olması ve tek bir elde toplanmamak suretiyle kuvvetlerin birbirini sınırlaması ve dengelemesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle kuvvetler ayrılığı sınırlı devlet anlayışının gerçekleştirilmesini sağlayan vasıtalardan birisidir.

Çoğunlukçu demokraside siyasi kararlar alınırken çoğunluğun iradesine üstünlük tanınmaktadır. Çoğunlukçu demokrasiye göre seçimi kazanan çoğunluğun iradesi yanılmaz ve devletin genel siyaseti, çoğunluğun kararına göre belirlenir. Ayrıca çoğunluğun bu iradesi denetlenemez. Rousseau’nun genel irade görüşüne dayanan bu anlayışa göre çoğunluğun yani genelin iradesi tartışılmaz, sınırlanmaz, bölünmez ve devredilemez. Çoğunluğun iradesinin denetlenmesi demokrasi ile bağdaştırılmadığından kuvvetler ayrılığı, çift meclis ve yasamanın yargısal denetimine bu demokrasi anlayışında yer verilmez. 

298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’un 8. maddesine göre kısıtlı olanlara seçmen olma hakkı tanınmamaktadır. İlgili maddeye göre kısıtlı olanlar ve kamu hizmetinden yasaklı olanlar seçmen olamazlar.

Seçim işlemlerine dair usulsüzlük iddialarının tarafsız yargı organlarınca karara bağlanmasındaki amaç seçimlerin serbestliği ve dürüstlüğünü tesis etmektir. Aksi halde serbestlik ve dürüstlük yönünden seçimlere her zaman şüpheyle yaklaşılabilir. 

D’Hondt usulü sistemin en önemli özelliği milletvekilliklerini artık oy bırakmadan dağıtmasıdır.

Aynı ya da birbirine benzeyen düşünce, felsefe ve çıkarlara sahip olanların, düşünce ve programlarını iktidara taşımak, ortak olmak ya da iktidarı etkilemek amacıyla meydana getirdikleri belli bir sürekliliğe sahip teşkilatlı topluluklara siyasi parti denilmektedir.

Siyasi partilerin temel işlevi, yönetim kadrolarının belirlenmesidir. Bununla birlikte siyasi partiler, yönetimin siyaseten yanlışlarını ortaya koyup kamuoyu oluşturarak yönetimi siyaseten denetim ve gözetim altında tutarlar.

Siyasi partilerin fonksiyonlarının bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür; toplumdaki dağınık görüş, düşünce ve eğilimlere netlik kazandırmak, iktidarı kullanacak, sorumluluğu üstlenecek kadrolarla muhalefet kadrolarının seçmenlere tanıtılmalarında yardımcı olmak, çoğunluğu oluşturanların iktidarın kullanılmasına katılmaları ve siyasi sosyalleşmeyi sağlamak.

Günümüzde referandum uygulamasının artmasının en önemli nedenlerinden birisi olarak, toplumsal sorunların giderek artması ve yönetimlerin bu sorunları halk ile birlikte çözmek istemeleri yer almaktadır. Yine alınacak kararların meşruiyetinin sağlanması da referanduma gidilmesinin bir diğer gerekçesi olarak ifade edilebilir.

İki partinin tek başına iktidar olamadığı ve ancak bir üçüncü küçük partinin desteğine ihtiyaç duyulduğu durumlarda, hükümet, üçüncü bir küçük partinin desteği ile kurulmaktadır. Bu durumda sistem “saf iki parti” sisteminden çıkıp “iki buçuk partili sistemi” olarak adlandırılmaktadır.

Çoğunluk sisteminin ortaya çıkarttığı artı temsil ya da eksik temsil gibi adil olmayan bir neticenin önlenmesi ve siyasi partilerin aldıkları oy oranında mecliste temsil edilebilmelerini sağlamak amacıyla nispi temsil sistemi ortaya konulmuştur.

Ülkemizdeki anayasal düzenleme gereğince, seçimlerin idaresinin de yargı organlarına verilmesi, seçimlerin güvenilirliği bakımından ek bir güvence sağlamaktadır.

Oyların sayımı ve dökümü kamuya açık olarak yapılır. Bu yolla seçmenin iradesinin sonradan değiştirilmesinin önüne geçilmiş olmaktadır. Bu amaçla oyların kullanılması, dökümü ve sayımı bir kurulun önünde yapılmaktadır.

İki dereceli seçimlerin temelinde yatan düşünce, seçmen kitlesini filtre ederek daha bilgili, yetenekli ve tecrübeli kişilerin ikinci seçmen olarak seçilmesidir. Bu sayede daha nitelikli olan ikinci seçmenler, daha iyi temsilciler seçebilme fırsatı elde edebilmektedirler. 

Sistemin en önemli siyasi sonucu, iki partili bir siyasal hayata yol açmasıdır. İktidarın iki büyük parti arasında değiştiği bir sistemde diğer partilerin ise iktidar yarışında iddialı olabilmeleri mümkün görünmemektedir.

Sistemin iki turlu olması, tek turlu sisteme göre farklı bir siyasi netice doğurarak çok partili siyasi yaşamın oluşmasına imkân vermektedir. Seçimin iki turlu olması, ikinci turda seçim ittifaklarını ortaya çıkartmaktadır. Bu nedenle siyasi partilerin bağımlı ve disiplinsiz oluşları yine sistemin bir özelliği olarak değerlendirilmektedir. Zira ikinci turda anlaşmaya varan partiler arasında ister istemez bir bağımlılık ortaya çıkmaktadır.

Günümüzde demokrasi; çoğulculuk, hukuk devleti ve muhalefet temeline dayalı olarak çoğunluğun yönetimi şeklinde tanımlanmaktadır.

Kitle partileri, doğuşunda sosyalist akımların etkili olduğu yeni parti tipleridir. Üye sayılarını fazla tutmak isterler. Yine bu tür partilerde servet sahibi olma ölçütünden ziyade ideolojik aidiyet ön plana çıkmaktadır. Üyeleri seçim dışında da faaliyette bulunmak üzere örgütlenmişlerdir. Daha çok emekçi kesimlerin ve geniş bir tabanın örgütlenmesi amacı taşımaktadırlar. Ayrıca kitle partileri, üye sayılarını artırmayı hedeflediğinden sürekli siyasi faaliyet halindedirler.