1982 Anayasası’nda Yargı Organı

Kuvvetler ayrılığı prensibinin etkili bir şekilde uygulanabilmesi yasama, yürütme ve yargı organlarının görev alanlarının anayasal düzeyde, bu erklerden birini diğerine üstün kılmayacak şekilde dengeli bir biçimde belirlenmesi ve bu dengenin bozulmasını önleyecek mekanizmaların oluşturulmasıyla mümkün olabilmektedir.

Yargı kavramı, ihtilaflı durumlarda gerek bireylere, gerekse yürütmeye karşı, objektif hukukun bağımsız hâkimler tarafından somut olaya uygulanmak suretiyle hakkın teslimi olarak tanımlanabilir.

Yargı bağımsızlığı, yargının hiçbir organ ve makama bağlı olmadan, emir ve talimat almadan görevlerini özgür biçimde yerine getirebilmesidir.

Modern anlamda yargı bağımsızlığı kavramı ilk defa Kanun-ı Esasi’de görülmektedir.

1961 Anayasası, hâkimlerin bütün özlük işleri hakkında karar verme yetkisini, yürütme organından bağımsız bir kurum olan Yüksek Hâkimler Kuruluna vermiştir.

Yargı bağımsızlığı, Mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı şeklinde birbirini tamamlayan iki unsurdan oluşur. Mahkemelerin bağımsızlığı ile objektif, hâkimlik teminatı ile de sübjektif bağımsızlık ifade edilmektedir.

Yargı bağımsızlığının yasamaya karşı korunması; parlamentonun, yasama faaliyetleri veya siyasî denetim yoluyla yargıya emir verilememesini, fonksiyonlarını ifada bağlayıcı ve hürriyetlerini kısıtlayıcı sonuçlara varılamamasını, hâkimlerin kararlarına hiçbir şekilde müdahale edememesini, bu kararları değiştirememesini, bozamamasını ve bunların infazına engel olamamasını içerir.

TBMM hâkimlerin kararlarına etki edemez ve verilen kararları değiştiremez ve hükümlerin infazına engel olmaz. Yasama organının genel veya özel af çıkarması bu yasağın istisnasını oluşturmaktadır. Böylece yasama organının af kanunları ile verilmiş veya verilecek yargı kararlarını dolaylı olarak etkilemesi mümkün olabilmektedir. 

Hâkimlerin görevlerini bağımsızca ve tarafsızca ifa edebilmesi için bunlara birtakım teminatların hukuken ve fiilen sağlanması gerekir. Bunlar özellikle özlük işlerine ilişkin teminatlar, azlonulamazlık teminatı, mali teminat ve re’sen emekliye sevk edilememe teminatlarıdır.

Türkiye’de hakimlerin coğrafi teminatı ve savcılık sınıfına atanmama teminatı yoktur.

Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK), adli ve idari yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapan bir yüksek kuruldur. Kurulun aynı zamanda Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlama, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirme görevleri vardır.

Hakimler ve Savcılar Kurulu'nun başkanı Adalet Bakanı’dır.

Türkiye’de yüksek yargı kurullarının anayasalarda düzenlenmesi ilk defa 1961 Anayasası ile gerçekleşmiştir.

Hâkim ve savcıların; her türlü yükselme ve birinci sınıfa ayırma işlemlerini yapmak, Hakimler ve Savcılar Kurulu ikinci dairesinin görevidir. 

Anayasa gereğince, kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamamaktadır.

2017 yılında yapılan Anayasa değişikliğinden önce Türk hukukunda askeri adli yargı ve askeri idari yargı kollarını ayırt etmek mümkündü. Fakat değişiklikle birlikte askeri yargı kolları kaldırılmış ve bu yargı kollarında faaliyet gösteren mahkemelere ilişkin Anayasa maddeleri ilga edilerek bu mahkemeler kapatılmıştır. Söz konusu mahkemeler Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesidir.

Türkiye’de dört yüksek mahkemeden söz etmek mümkündür. Bunlar adli yargı yüksek mahkemesi olan Yargıtay, idari yargı yüksek mahkemesi olan Danıştay, uyuşmazlık yargısı mahkemesi olan Uyuşmazlık Mahkemesi ve nihayet anayasa yargısı mahkemesi olan
Anayasa Mahkemesidir.

Yargı birliği sistemi; kişiler arasındaki uyuşmazlıklara da kişi ile devlet arasındaki
uyuşmazlıklara da aynı hukukun uygulandığı sistemlerdir. Örn. İngiltere, ABD.

Yargı ayrılığı sistemi; genel olarak kişiler arasındaki uyuşmazlıklara bakan adliye mahkemelerinin yanında devlet ile ilgili uyuşmazlıklara bakan idare mahkemelerinin de bulunduğu sistemlere denir.

Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi İç Tüzüğü’nün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu, Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından denetlemekle ve bireysel başvuruları karara bağlamakla görevli olan yüksek mahkemedir. Bunun dışında Anayasa Mahkemesine Anayasa ile verilmiş diğer birtakım görevler de bulunmaktadır.

Uyuşmazlık Mahkemesi'nin başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.