ANAYASA HUKUKU

Türk anayasa hukukunda, 1876 Kânûn-i Esâsısi, sert anayasa sistemini benimsemiş olmakla beraber, yargısal denetime yer vermemiştir. 1924 Anayasası’nda, kanunların anayasaya uygunluğunun mahkemelerce denetlenip denetlenemeyeceği hakkında herhangi bir hüküm yoktu 1961 Anayasası, kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine geniş kapsamlı biçimde yer vermiştir. Bu konudaki yetkiyi esas itibarıyla Anayasa Mahkemesi’ne bırakmıştır.

Genel korunma davası, Cumhurbaşkanı, iktidar ve ana muhalefet partisi Meclis grupları ile TBMM üye tam sayısının en az beşte biri tutarındaki üyeler tarafından açılabilir.

1961 Anayasası'nda iptali istenen normun Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak doksan gün olan dava açma süresi 1982 Anayasası ile altmış güne indirilmiştir.

Bireysel başvuru, Anayasa'nın 148. maddeye eklenen fıkralarla şöyle düzenlenmiştir:
“Herkes, Anayasada güvence altına alınmış hak ve özgürlüklerinden, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Maddede zikredilen “kamu gücü” deyiminin, hem idari makamları, hem yargı organlarını kapsadığı açıktır. İhlali kamu hukuk tüzel kişileri yaptığı için başvuru yapamayacaktır.

Şekil bozukluğuna dayanan iptal davası, iptali istenen kanunun (veya anayasa değişikliğinin) yayınlandığı tarihten itibaren ancak on gün içinde açılabilir (m. 148/2). Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ve TBMM İçtüzüğü, bu kısıtlayıcı özel hükme tâbi değildir. Bunlar hakkında, genel kural (m. 151) uyarınca, altmış gün içinde iptal davası açılabilir.

2017 Anayasa değişikliği ile, “iktidar ve anamuhalefet partileri Meclis grupları” ifadesinin yerine, “TBMM’de en çok üyeye sahip iki partinin Meclis grupları” ibaresi kabul edilmiştir. Cumhurbaşkanı, iptal davası açabilmek için, Başbakan ve ilgili bakanların karşı-imzasına muhtaç değildir; bu, niteliği gereği olarak, Cumhurbaşkanı’nın tek başına kullanabileceği bir yetkidir.

1982 Anayasası’na göre m.153/1; aynı mahiyette 1961 Anayasası, m.152/1) “Anayasa Mahkemesi’nin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz”. “Anayasa Mahkemesi kararları Resmi Gazete’de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar 1961 (m.152/3) ve 1982 (m.153/5) Anayasası, iptal kararının geriye yürümezliği ilkesini kabul etmişlerdir. Ancak mecliste onaylanması söz konusu değildir.

Anayasa’ya göre (m. 148/1) Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler." 2017 değişikliği ile bu hükümden “kanun hükmünde kararnameler” ibaresi çıkarılmış, “Cumhurbaşkanlığı kararnameleri” eklenmiştir.

Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul hâlinde çalışır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır, bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanır.

1924 Anayasası döneminde sözü geçen ilkenin gereklerinin yerine getirilmiş
olduğu söylenemez. Anayasa’nın 55. maddesi “Yargıçlar kanunda gösterilen
usuller ve hâller dışında görevlerinden çıkarılamaz.” demek suretiyle, yargı bağımsızlığının temel unsurunu oluşturan hâkimlerin azlolunamazlığı ilkesine kanunla
istisnalar getirilebilmesini kabul etmiş ve bu istisnaların kapsamının belirlenmesini
de tamamen yasama organının takdirine bırakmıştır.

Hâkimlik teminatının, amaçlarına uygun şekilde gerçekleştirilmesi açısından en
önemli pratik sorun, hâkimlerin tayin, terfi, nakil, denetim ve disiplin gibi özlük işlerinin, ne tür bir organ veya kurul tarafından yapılacağıdır.

Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun ve diğer mevzuata (hâkimler için idarî
nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme; görevlerinden
dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin
sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında
inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu
Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılır.

Yargıtay:Adliye mahkemelerinden verilen karar ve hükümlerin son inceleme makamı olup, yasa ile belirlenen bazı davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar;
çeşitli hukuk ve ceza dairelerinden oluşur.

1961 Anayasası, istisnai bir durumda genel mahkemelere de bir kanunun anayasaya
uygunluğu hakkında hüküm verme yetkisini tanımış olmakla beraber, bu konudaki
yetkiyi esas itibarıyla Anayasa Mahkemesi’ne bırakmıştır. 1982 Anayasası söz
konusu istisnai durumu da ortadan kaldırarak, Anayasa Mahkemesi’ni denetim konusunda tek yetkili kılmıştır.

2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa’nın 146. maddesi, Anayasa Mahkemesi’nin oluşum tarzını şu şekilde değiştirmiştir:
“Anayasa Mahkemesi onyedi üyeden kurulur.

Anayasa Mahkemesi’nin temel görevi, şüphesiz, kanunların ve anayasada belirtilen
diğer normların anayasaya uygunluğunu denetlemektir. Ancak, Anayasa,
Anayasa Mahkemesi’ne norm denetimi ile ilgili olmayan başka birtakım görevler
de vermiştir. Bu görevler şöyle sıralanabilir:
(a) Cumhurbaşkanı’nı, TBMM Başkanı’nı Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, AY‹M Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, HSYK ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı’nı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma
Genel Komutanı’nı görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak. 2010 değişikliği ile bu listeye TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı; Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı eklenmiş; 2017 değişikliği ile de Bakanlar Kurulu üyeleri, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Jandarma Genel Komutanı çıkarılmış, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar eklenmiştir.
(b)Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak 
(c) Siyasi partilerin malî denetimini yapmak 
(d)Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya üyeliklerinin
düştüğüne TBMM’ce karar verilmesi hâllerinde, ilgililerin iptal istemlerini
karara bağlamak
(e) Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından
görevlendirmek

Anayasa’n›n 174. maddesinde say›lan ‹nk›lâp kanunlar› ile Anayasa’n›n geçici 15. maddesinde de¤inilen Millî Güvenlik Konseyi döneminde ç›kar›lm›fl olan kanunlard›r.

Soyut Norm Denetimi: Anayasada belirtilen bazı kişi ya da organların bir kanuna karşı Anayasa Mahkemesi’nde dava açmalarıyla gerçekleştirilen denetim türüdür.

Anayasa yargısında, özellikle iptal davaları dolayısıyla, geçici bir tedbir niteliğinde
olarak, anayasaya aykırılığı iddia edilen kanunun yürürlüğünün durdurulmasına
karar verilip verilemeyeceği tartışmalıdır.

1924 Anayasası'nda yasama ve yürütme kuvvetlerinin birliğine karşı, yargının bağımsız olduğunu ifade eden birçok hükme yer verilmiştir.