ANAYASA HUKUKU

Monist yürütmede yürütme yetkisinin tümü, tek bir organa aittir. Bu organ, tek bir kişi veya bir kurul olabilir. Monist yürütmenin birinci çeşidi, yürütme yetkisinin tümünün, halkça seçilmiş bir başkana ait olduğu Amerikan tipi başkanlık sistemidir.  İkinci çeşit ise ilk bakışta Amerikan başkanlık sisteminden çok farklı gibi görünen, İsviçre tipi meclis hükuümetidir. Bununla birlikte iki sistem, yürütmenin monist yapısı, diğer bir deyişle tüm yürütme yetkisinin tek bir organa verilmiş olması bakımından birbirlerine benzemektedir.

TBMM vekilleri Cumhurbaşkanının ataması ile değil, seçimle görev başına gelir; Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcısını ve bakanları atar ve görevlerine son verir.

2017 değişikliğinden önce mevcut olmayan Cumhurbaşkanı yardımcılığı makamı, bu değişiklikle yaratılmıştır. Bu, değişiklikle yürütme yetkisinin tümüyle Cumhurbaşkanına verilmiş olmasının sonucu olarak görülebilir. Yeni 106’ncı maddeye göre, “Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir... Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır…”

Anayasanın 108’inci maddesine göre, “İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Silahlı Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır.” Fakat 2017 yılında yapılan değişiklikle, Kurulun yetkilerine, “idarî soruşturma yapma” eklenmiş, silâhlı kuvvetler ise Kurulun görev alanına dahil edilmiştir.

Anayasanın 116’ncı maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.” Burada bahsedilen beşte üç çoğunluk, nitelikli çoğunluğa işaret etmektedir.

1982 Anayasanın 122’nci maddesine göre, Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilânını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması sebepleriyle Cumhurbaşkanı Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra, süresi altı ayı aşmamak üzere yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde sıkıyönetim ilân edebilir. Olağanüstü yönetim usulü olarak sıkıyönetim hali, 1982 Anayasası ile getirilmiştir.

2017 Anayasa değişikliği ile sıkıyönetim, olağanüstü yönetim usülleri arasından kaldırılmıştır. Olağanüstü hal, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından değil, Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilebilir. Olağanüstü halin gerekli kıldığı düzenlemeler, olağanüstü hal Kanun Hükmünde Kararnameleri ile değil, Cumhurbaşkanı kararnamesi ile yapılır. Savaş ve mücbir sebeplerle TBMM'nin toplanamaması hariç olmak üzere, olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri 1 ay içinde TBMM'de görüşülür ve karar bağlanır. Cumhurbaşkanının talebiyle TBMM her defasında 4 ayı geçmemek üzere olağanüstü hal süresini uzatabilir.

Olağanüstü hal ilanı kararı, verildiği gün Resmi gazetede yayımlanır ve aynı gün TBMM onayına sunulur.

21.1.2017 tarihli ve 6771 sayılı Anayasa değişikliği kanununa göre Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır.

2007 yılında Cumhurbaşkanı seçiminde aranacak Meclis çoğunluğunun ne olması gerektiği konusundaki ihtilâf üzerine, bir Anayasa değişikliğine gidilmiştir ve Cumhurbaşkanının halkça seçilmesi yöntemi benimsenmiştir.

Monist yürütmede (yürütme yetkisinin tek bir kişi veya bir kurulda toplandığıyürütme çeşididir), yürütme yetkisinin tümü, tek bir organa aittir. Bu organ, tek bir kişi veya bir kurul olabilir. Birinci durum, yürütme yetkisinin tümünün, halkça seçilmiş bir başkana ait olduğu Amerikan tipi başkanlık sistemidir. Monist yürütmenin ikinci çeşidi, ilk bakışta Amerikan başkanlık sisteminden çok farklı gibi görünen, İsviçre tipi meclis hükûmetidir. Bununla birlikte iki sistem, yürütmenin monist yapısı, diğer bir deyişle tüm yürütme yetkisinin tek bir organa verilmiş olmas bakımından birbirlerine benzemektedir. Doğru cevap B'dir.

2017 tarihli ve 6771 sayılı Anayasa değişikliği kanunu da, Cumhurbaşkanının statüsünde radikal değişikliklere yol açmıştır. Bunların en önemlilerinden biri, Cumhurbaşkanının –varsa- bir siyasi partiye üyeliğinin sona ereceği hükmünün ilga edilmiş yani kaldırılmış olmasıdır. Üstelik bu hüküm, halkoylamasının kesin sonuçlarının ilân edilmesiyle derhal yürürlüğe girecek hükümler arasındadır.

A, C, D ve E seçenekleri Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri arasında yer almaktadır. Ancak, Anayasanın temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile siyasi haklar ve ödevleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Doğru cevap B'dir.

1982 Anayasası, 105’inci maddeden açıkça anlaşılacağı gibi, karşı-imza kuralına tâbi olmayan, Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği bir işlem kategorisi yaratmış, üstelik 125’inci maddeyle bu işlemlere karşı yargıya başvuru yolunu kapatmıştır. Anayasa, Cumhurbaşkanının hangi işlemleri tek başına yapabileceğini de tasrih etmemiştir. O dönemde doktrinde hâkim olan kanaat, Cumhurbaşkanının devletin başı olma sıfatından doğan işlemlerinin yargı denetimine tâbi olmamasının doğal olduğu, ancak yürütme alanına ilişkin işlemlerde yargı yolunun açık olması gerektiğiydi. 2017 Anayasa değişikliği ile, yürütme yetkisi tümüyle Cumhurbaşkanına verildiğine ve yürütme organının TBMM’ne karşı siyasal sorumluluğu ortadan kaldırılmış olduğuna göre, karşı-imza kuralının da kalkmış olması doğaldır. Bundan böyle Cumhurbaşkanı, tüm işlemlerini tek başına yapacaktır. Dolayısıyla, 125’inci maddede yapılan değişiklikle bu işlemlere karşı yargı yoluna başvurulamayacağı hükmünün de kaldırılmış olması, doğal bir sonuçtur. Çünkü aksi halde idarî yargı, çok büyük ölçüde işlevsiz kalmış olacaktı. Doğru cevap B'dir.

Yeni 106. maddeye göre “Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, kırk beş (45) gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Doğru cevap C'dir.

2017 Anayasa değişikliği ile Millî Güvenlik Kuruluna ilişkin değişikliklerden biri de: “Millî Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından kurulur. Gündemin özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir. Doğru cevap E'dir.

Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz. Doğru cevap C'dir.

Olağanüstü halin gerekli kıldığı düzenlemeler, OHAL KHK’leri ile değil, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılmaktadır. Ancak bu kararnamelerde “kanun hükmünde”dir; dolayısıyla yürürlükteki kanun hükümlerini değiştirebilmekte ve kaldırabilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Olağanüstü halin konusu temel hak ve hürriyetlerin, normal zamanlardaki ölçülerin ötesinde sınırlanması veya durdurulmasıdır. Olağanüstü halde kanunun öngördüğü olağanüstü kolluk yetkileri sivil otoriteler tarafından kullanılmakta ve yargı yetkisi, tabiî hâkim ilkesine uygun olarak, kanunen görevli olan olağan mahkemelere ait bulunmaktadır. Bu nitelikleri itibariyle olağanüstü hal rejiminin, temel hak ve hürriyetler açısından, sıkıyönetim kadar radikal bir sınırlama oluşturmadığı söylenebilir. Doğru cevap D'dir.

A, B, C ve D seçenekleri, 2017 Anayasa değişikliğinin yasama denetimi ile hükümlerini ifade etmektedir. Bu kapsamda, Parlâmenter sistemin terk edilmiş olmasının sonucu olarak gensoru yolunun kaldırılmış olması doğal olmakla birlikte, TBMM’nin elinde kalan denetim araçları (yazılı soru, genel görüşme ve meclis araştırması) doğaları gereği olarak, etkin bir denetim sağlama kabiliyetinden yoksundur. Doğru cevap E'dir.