ANAYASA HUKUKU

1982 Anayasa’sında 17.5.1987 tarihli ve 3361 sayılı Kanun’la yapılan değişiklik anayasanın değiştirilmesi usulünü büyük çapta tâdil etmiş bulunmaktadır. Anılan değişiklikle, Anayasa’nın 175. maddesi şu şekli almıştır: “Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklişer Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirilme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür…”

Anayasanın 3361 sayılı Kanun’la değişik 175. maddesi, Anayasa’nın ilk metninde olduğu gibi, anayasa değişikliklerini onaylama yetkisini Cumhurbaşkanı ile halk arasında paylaştırmaktadır. Ancak karar çoğunluğunun beşte üç veya üçte iki oluşuna göre izlenecek yollar farklıdır. Anayasa değişikliği teklifi, beşte üç veya daha fazla fakat üçte ikiden az oyla kabul edildiği takdirde, Cumhurbaşkanı’nın kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclis’e iade etmesi veya kanunun halkoyuna sunulması gibi iki ihtimal ortaya çıkar. Bu durumda Cumhurbaşkanı, kanunu halkoyuna sunabilir veya onaylayarak kesinleştirebilir. Cumhurbaşkanı beşte üçle üçte iki arasındaki oyla kabul edilmiş bir anayasa değişikliğini iade etmezse söz konusu kanunun halkoyuna sunulması zorunludur.

Anayasa değişikliklerinin denetlenmesi, Cumhurbaşkanı ve TBMM üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir.

Devletin fonksiyonlarını ve bu fonksiyonların ifa aracı olan hukukî işlemleri, yapan organa ve yapılış şekillerine göre tasnif eden görüşün en güçlü savunuculuğunu yapan kişi Fransız hukukçusu Carré de Malberg'dir.

Yasama ve yürütme fonksiyonlarının ayrılığı konusunda 1924 ve 1961 Anayasası’nın kabul etmiş oldukları sistemden önemli bir sapma, 1971 Anayasa değişikliği ile Bakanlar Kurulu’na KHK çıkarma yetkisinin verilmiş olmasıdır. KHK’lerin, Anayasa’da belirtilen sınırlar içinde de olsa, Bakanlar Kurulu’na yürürlükteki kanunlarda değişiklik yapma yetkisini vermesi, hayli önemli bir yenilik ve 1924-1961 sistemlerinin kanuncu özelliğinden ciddi bir sapmadır.

Yasama yetkisinin ilkelliği yasama organının bir konuyu doğrudan doğruya, yani araya başka bir işlem girmeksizin düzenleyebilmesidir.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yürütme yetkisine ilişkin bütün konularda çıkabilir. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yetki kanununa ihtiyaç göstermez; TBMM'nin onayına sunulmaz; Anayasa Mahkemesi'nin denetimine tabidir. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri  kanun gücünde oldukları halde kanunun altında yer alan düzenleyici işlemlerdir ve aynı konuda TBMM'nin kanun çıkarması, Cumhurbaşkanlığı kararnamesini hükümsüz hale gelir.

1982 Anayasası’nda yapılan 2017 değişikliği ile olağanüstü hal rejimi 119’uncu maddeyle yeniden düzenlenmiştir. Değişik 119’uncu maddeye göre, “Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cum- hurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.”

Cumhurbaşkanı bütçe kanunu teklifini mali yılbaşından en az yetmişbeş gün önce TBMM'ye sunar.

Anayasa, KHK ile düzenlenemeyecek konular olarak, Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevleri belirtmiştir. Buna göre ikinci kısmın üçüncü bölümünde yer alan sosyal ve ekonomik haklar ve ödevlerin, kural olarak, KHK ile düzenlenebilmesi gerekir.

Kendisini bağlayan hiçbir pozitif hukuk kuralı olmaksızın sınırsız bir biçimde o ülke devletinin  temel siyasi yapısını belirleyen iktidara asli kurucu iktidar denir.

1921 Anayasası, anayasayı değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm taşımamaktadır. Ancak bilindiği gibi olağanüstü yetkileri haiz olan, dolayısıyla bir kurucu meclis niteliği taşıyan I. TBMM (1920-1923) bu asli kurucu iktidarını, sadece 1921 Anayasası’nı değil, aynı zamanda devletin temel yapısına ilişkin daha birçok anayasal nitelikte kanunları yapmak ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığına karar vermek suretiyle, herhangi bir hukuki sınırlamaya bağlı olmaksızın kullanmıştır.

Anayasa değişikliğine ilişkin kanun Meclis’teki ilk oylamada üçte iki veya daha büyük bir çoğunlukla kabul edildiği takdirde ise üç ihtimal ortaya çıkmaktadır: Cumhurbaşkanı, bu kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclis’e iade etmek, doğrudan doğruya halkoyuna sunmak veya onaylayarak kesinleştirmek seçeneklerine sahiptir.

Anayasa Mahkemesi, bu konudaki ilk kararını, 16.6.1970 tarihinde vermiştir. Bu kararla Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’nın 68. maddesinde milletvekili seçilme yeterliliği ile ilgili olarak 1188 sayılı Kanunla yapılan değişikliği şekil yönünden iptal etmiş, ancak kararın gerekçesinde Mahkeme’nin, esas yönünden denetim yapmaya da yetkili olduğu görüşünü belirtmiştir.

1982 Anayasası’nın, böylece bir yandan Anayasa Mahkemesi’nin anayasa değişiklikleri üzerindeki denetim yetkisini sınırlandırırken, bir yandan da Anayasa’nın değiştirilemeyecek hükümlerinin kapsamını genişletmiş ve buna Cumhuriyet’in niteliklerini de dâhil etmiş olması ilginçtir. Ne var ki 1982 Anayasası, anayasayı değiştirme yasağının kapsamını genişletirken, Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda bir denetim yapması imkânını da ortadan kaldırmıştır. Bu durumda, değiştirme yasağının gerçek bir hukuki müeyyideden yoksun olduğu, bunun ancak TBMM’ye hitap eden manevi bir müeyyidesinin bulunduğu sonucuna varılabilir.

Yasama ve yürütme fonksiyonlarının ayrılığı konusunda 1924 ve 1961 Anayasası’nın kabul etmiş oldukları sistemden önemli bir sapma, 1971 Anayasa değişikliği ile Bakanlar Kurulu’na KHK çıkarma yetkisinin verilmiş olmasıdır. KHK’lerin, Anayasa’da belirtilen sınırlar içinde de olsa, Bakanlar Kurulu’na yürürlükteki kanunlarda değişiklik yapma yetkisini vermesi, hayli önemli bir yenilik ve 1924-1961 sistemlerinin kanuncu özelliğinden ciddi bir sapmadır.

Anayasaya aykırı olmamak kaydıyla her konunun yasama organınca dilenilen ölçüde ayrıntılı olarak düzenlenmesini ifade eden kavram yasama yetkisinin genelliğidir.

1982 Anayasası döneminde, Anayasa Mahkemesi’nin konuya ilişkin kararları da, KHK’lerin ve yetki kanununun hukukî mahiyeti üzerinde birtakım tereddütlerin var olduğunu göstermektedir. Anayasa Mahkemesi, 1985 yılında verdiği bir kararda, bu kitapta savunulan görüşlere paralel olarak, Bakanlar Kurulu’na KHK çıkarma yetkisinin verilmesini, yasama yetkisinin devri niteliğinde görmüştür.

Buna karşılık Anayasa Mahkemesi, daha sonraki kararlarında, KHK çıkarma yetkisini yasama yetkisinin devri niteliğinde görmemiştir. Anayasa Mahkemesi kararlarına göre yetki devri, ancak Anayasa'nın 73 ve 167. maddelerinde düzenlenen istisnaî durumlarda söz konusu olacaktır.

Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile ilga edilen KHK’ler arasındaki farklar ve benzerlikle şöyle özetlenebilir:

(a) KHK çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna ait olduğu halde, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi münhasıran Cumhurbaşkanına aittir. Bu, 2017 Anayasa değişikliğinin Bakanlar Kurulunu kaldırmış olmasının doğal sonucudur.

(b)Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, KHK’lerin aksine, yetki kanununa ihtiyaç göstermez.

(c) Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, KHK’lerin aksine, TBMM’nin onayına sunulmaz.

(d)  KHK’ler yürürlükteki kanun hükümlerini değiştirebildikleri ve kaldırabildikleri, dolayısıyla tamamen kanun gücünde oldukları halde, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, kanunun altında yer alan düzenleyici işlemlerdir. Nitekim Anayasada münhasıran kanunla düzenleneceği öngörülen, ya da kanunda açıkça düzenlenen alanlarda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kanun hükümlerinin aykırılığı halinde kanun hükümleri uygulanır. TBMM’nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.

(e)  KHK’ler ancak yetki kanununun belirlediği belli konularda çıkarılabildiği halde, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, “yürütme yetkisine ilişkin” bütün konularda çıkarılabilir. Bu ibarenin, sınırları belirsiz, çok geniş bir alanı kapsadığı açıktır.

(f)  Buna karşılık iki işlem türü, temel hakları, kişi haklarını ve siyasi hakları düzenleyememeleri ve Anayasa Mahkemesinin denetimine tâbi olmaları bakımından benzer niteliktedir. Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Anayasa Mahkemesinin denetimine tâbi olduğu, Anayasanın 148’inci maddesinde belirtilmiştir.

Türk Anayasaları, 1876 Kanun-i Esasi'sinden bu yana Sert Anayasa Sistemini benimsemişlerdir. Kanun-i Esasi'ye göre Anayasa değişikliklerini teklif yetkisi ya Bakanlar Kurulu'na ve Ayan ya da Mebusan Meclisleri'nden birine aittir. Bu teklif önce Heyet-i Mebusan'ın sonra Heyet-i Ayan'ın üye tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla kabul edildikten sonra padişahın onayıyla kesinleşiyordu. 1921 Anayasası, Anayasayı değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm taşımamaktaydı. 1921 Anayasa'sının kabulünde farklı bir çoğunluk aramamış daha sonra bu Anayasa'da yapılan değişikliklerde normal kanunlardaki usüllere göre gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle 1921 Anayasası Osmanlı Türk Anayasa tarihinin tek yumuşak Anayasası'dır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.