ANAYASA HUKUKU

1961 Anayasası’nın Kurucu Meclis’te görüşülmesi sırasında “milliyetçilik” deyimi uzun tartışmalara yol açmış sonunda, ortalama bir formül olarak 2. maddede “millî devlet” deyiminin kullanılması, buna karşılık Başlangıç bölümünde Türk Milliyetçiliği’nin uzun ve ayrıntılı bir tanımının verilmesi kabul edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

A, B, C ve E seçeneklerindeki ifadeler doğru bilgi içermektedir. Anayasa Mahkemesi, semavi dinlerin (Müslümanlık, Hristiyanlık ve Yahudilik) mensuplarına diğer dinlerin mensuplarına oranla daha geniş bir hukuki koruma tanıyan 3255 sayılı Kanunun ilgili hükümlerini, Anayasa’nın hem laiklik, hem eşitlik ilkelerine aykırı bularak iptal etmiştir. Doğru cevap D’ dir.

Türkiye’de I. ve II. Meşrutiyet dönemlerinde, servete bağlı oy ilkesi uygulanmıştır. 1924 yılında seçim kanununda yapılan değişiklikle, erkekler için genel oy hakkı kabul edilmiş; 1934’te ise bu hak, kadınlara da tanınmıştır. Böylece, 1934’ten bu yana Türkiye’de genel ve eşit oy sistemi mevcut olmuştur. Doğru cevap C’dir.

Tek parti döneminde yaşanan 1923, 1927, 1931, 1935 seçimlerinde iki dereceli seçim sistemi uygulanmıştır. 1946 seçimleri, tek dereceli sisteme göre yapılan ilk seçimler olmuştur. Doğru cevap E’dir.

Kanunî düzenlemelerle devlet yardımı tüm partilere eşit olarak dağıtılmayıp, sadece bir kısım partiler (milletvekili genel seçimlerindeki yüzde 10’luk genel barajı aşmış ve barajı aşmamış olmakla birlikte milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların yüzde 7’sinden fazlasını almış bulunan partiler) yararlandırılmaktadır. Doğru cevap B’ dir.

Anayasa ile korunan temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında sınırlandırmanın sınırları kanuni sınırlama, hakkın özü güvencesi, objektif sınırlama ve ölçülülük ilkesi gibi kavramlarla açıklanmıştır. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında; sınırlama aracının amacı gerçekleştirmeye elverişli olması ve araç ile amaç arasında ölçülü bir oranın bulunmasını ifade eden kavram “ ölçülülük ilkesi” dir. Doğru cevap D’ dir.

Kamu Denetçiliği Kurumu, bir yargı organı olmaması nedeniyle bir idarî merciin hukuka veya hakkaniyete aykırı bulduğu bir işlemini hükümsüz kılamaz; ancak bu konudaki önerisini ilgili mercie bildirir. Doğru cevap C’ dir.

Laik devlet, gerek dine bağlı devlet, gerekse devlete bağlı din sistemlerini reddeden, din ve devlet işlerini bütünüyle birbirinden ayıran yönetim sistemidir. Sosyal devlet, devletin sosyal ve ekonomik hayata müdahalesiyle, sınıf çatışmalarını yumuşatan ve millî bütünleşmeyi sağlamaya çalışan bir devlet anlayışıdır. Hukuk devleti; vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu bir sistemi anlatır.  Monarşik devlet ise devlet başkanının verasete dayandığı bir devlet anlayışıdır. Jandarma devlet, devletin görevlerini iç ve dış güvenliği sağlamakla sınırlayan ve sosyo - ekonomik yaşama müdahalesini zararlı sayan devlet anlayışıdır. Doğru cevap B’ dir.

Eşitlik; herkesin, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olması, hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınmamasıdır. Pozitif ayrımcılık; toplumda sosyal, ekonomik ve fiziksel nedenlerle dezavantajlı durumda olan birey ve gruplar lehine ayrımcılık yapılmasıdır. Şekli hukuki eşitlik, kanunların genel ve soyut nitelik taşıması, yani kapsadığı herkese eşit olarak uygulanmasıdır. Maddi hukuki eşitlik, aynı durumda bulunanlar için haklarda ve ödevlerde, yararlarda ve yükümlülüklerde, yetkilerde ve sorumluluklarda, fırsatlarda ve hizmetlerde eşit davranma zorunluluğunu içeren kavramdır. Doğru cevap D’dir.

Devlet şekli olarak cumhuriyet, egemenliğin bir kişiye veya zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu bir devleti ifade eder.

1982 Anayasası’nın başlangıç bölümünde, şu ilkeler yer almaktadır:
a) 12 Eylül 1980 harekâtının meşruluğu (para. 1,2) (23.7.1995 tarihli Anayasa
değişikliği ile çıkarılmıştır);
b) Atatürk inkılâp ve ilkelerine bağlılık (para. 1,5);
c) Atatürk milliyetçiliği (para. 1, 2, 5, 7);
ç) Atatürk medeniyetçiliği (para. 5);
d) Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi (para. 2);
e) Milli egemenlik (para. 3);
f) Anayasanın ve hukukun üstünlüğü (para. 3 ve 4);
g) Hürriyetçi demokrasi (para. 3);
h) Kuvvetler ayrılığı (para. 4);
i) Türk varlığının devleti ve ülkesiyle bölünmezliği (para. 5);
j) Laiklik (para. 5);
k) “Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu” (para. 6);

İbadet hürriyetinin, Anayasa’nın 14. maddesinde sayılan amaçlarla kötüye kullanılması yasaklanmıştır. Anayasa Mahkemesi de din hürriyetinin vicdan ve ibadet hürriyeti unsurları arasında ayrım yapmakta; “bireyin manevi hayatına ilişkin olan” vicdan ya da dini inanç hürriyetinin sınırsızlığını kabul etmekte; bireyin manevî hayatını aşarak toplumsal hayatı etkileyen eylem ve davranışların, yani ibadetlerin ise kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu menfaatlerini korumak amacıyla sınırlanabileceğini belirtmektedir.

Hürriyetçi demokratik rejimin özellikleri, ülkeden ülkeye bazı değişiklikler göstermekle beraber, bu rejimin vazgeçilmez, asgari şartı olarak kabul edilmesi gereken bazı unsurlar da vardır. Bunların en önemlileri, siyasal sistemdeki temel siyasal karar organlarının genel oya dayanan serbest seçimlerle oluşması, serbestçe örgütlenen siyasal partiler arasında eşit şartlarla yürütülen iktidar yarışması ve tüm vatandaşların temel hak ve hürriyetlerinin tanınmış ve hukuki güvence altına alınmış olmasıdır.

Genel oy, servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır.

Genel oy, servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır. Türkiye’de I. ve II. Meşrutiyet dönemlerinde, servete bağlı oy ilkesi uygulanmıştır. 1924 yılında seçim kanununda yapılan değişiklikle, erkekler için genel oy hakkı kabul edilmiş; 1934’te ise bu hak, kadınlara da tanınmıştır. Böylece, 1934’ten bu yana Türkiye’de genel oy sistemi mevcut olmuştur.

Genel oy sistemi, oy hakkına, yaş, kısıtlılık veya özellik gösteren bazı görevlerde bulunma gibi makul sebeplerle sınırlamalar getirilmesine engel değildir. 1982 Anayasası’nın ilk şeklinde (m. 67/3) oy verme hakkı, yirmi bir yaşın doldurulmuş olması şartına bağlanmıştı. Anayasa’da 17.5.1987 tarihli ve 3361 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle oy verme yaşı indirilmiştir. Buna göre, seçimlerin ve halkoylamasının yapıldığı yılda, ay ve gün hesaba katılmaksızın, 20 yaşına giren her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçme yaşı, Anayasa’da 23.7.1995 tarihinde yapılan değişiklikle daha da düşürülmüştür. Buna göre “on sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir”.

Seçimler seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya seçip seçememeleri bakımından, tek dereceli ve iki dereceli olarak ikiye ayrılır. Tek dereceli seçimde seçmenler, temsilcilerini doğrudan doğruya seçerler. İki dereceli seçimde ise seçmenler, ilkin ikinci seçmen adı verilen bir grup seçmeni seçerler; temsilciler de daha sonra bu ikinci seçmenler tarafından seçilir. Türkiye’de 1946 yılına kadar iki dereceli seçim uygulanmıştır. 1946 seçimleri, tek dereceli sisteme göre yapılan ilk seçimler olmuştur.

1982 Anayasası siyasal partilere devlet yardımından söz etmemiştir. Ancak SPK’ye 27.6.1984 günlü ve 3032 sayılı Kanunla eklenen bir maddeyle bu yardımın yapılması düzenlenmiştir. Anılan hüküm, daha sonra 1987 ve 1988 yıllarında çıkarılan 3349 ve 3470 sayılı Kanunlar’la değiştirilmiştir. Anayasa’da 23.7.1995 tarihinde gerçekleştirilen değişiklikle, siyasi partilere devlet yardımı konusunda şu hüküm kabul edilmiştir: “Siyasi partilere, Devlet, yeterli düzeyde ve hakça malî yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir” (m. 68/8).

1982 Anayasası’nın temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması konusunda kabul ettiği temel kural (m. 13) bazı noktalardan 1961 Anayasası’nın benimsediği sisteme (m. 11) benzemekte, bazı noktalarda ise ondan ayrılmaktadır. Benzer unsurlar, sınırlamanın anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olması ve kanunla yapılmasıdır. Sınırlama sebepleri bakımından ise iki anayasa arasında önemli bir fark göze çarpmaktadır. 1961 Anayasası, genel olarak, her temel hak ve hürriyetin hangi sebeplerle sınırlanabileceğini, o hürriyetle ilgili maddede belirtmiş, fakat bunun yanında 11/2. maddede “Kanun, kamu yararı, genel ahlak, kamu düzeni, sosyal adalet ve millî güvenlik gibi sebeplerle de olsa, bir hakkın ve hürriyetin özüne dokunamaz.” hükmüne yer vermiştir. 1982 Anayasası’nın 13. maddesindeki düzenlemeye göre “Temel hak ve hürriyetler, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, millî egemenliğin, Cumhuriyetin, millî güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korunması amacı ile ve ayrıca anayasanın ilgili maddelerinde öngörülen özel sebeplerle, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Temel hak ve hürriyetlerle ilgili genel ve özel sınırlamalar demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz ve öngörüldükleri amaç dışında kullanılamaz. Bu maddede yer alan genel sınırlama sebepleri temel hak ve hürriyetlerin tümü için geçerlidir”.

Genel Oy: Servet, vergi öğrenim durumu ve cinsiyet gibi nitelik sınırlandırmaları olmaksızın bütün yurttaşların oy kullanma hakkına sahip olmasıdır.