ANAYASA HUKUKU

Osmanlı İmparatorluğu’nda anayasal gelişmenin ilk adımı olarak 1808 yılında merkezî hükumetin temsilcileri ile âyan temsilcileri arasında kabul edilip imzalanan Sened-i İttifak kabul edilir. İlk defa Padişahın yetkileri bu belgeyle sınırlandırılmış padişahın otoritesinin yanında ayanlar ayrı bir güç olarak kabul edilmiştir

Osmanlı anayasal gelişmesinin ikinci aşaması olan1839 tarihli Tanzimat Fermanı ile eşitlik ilkesi ilk kez hukuk sistemine dâhil edilmiştir. Islahat Fermanı ile de tam bir güvence sağlanmıştır.

1876’da Kânûn-i Esâsî’nin kabul edilmesiyle ilk parlamento olan Meclis-i Umumi kurulmuştur. Bu parlamento Heyet-i Âyan ve Heyet-i Mebusan adı verilen iki meclisten oluşmaktadır. İlkinin üyeleri padişah ikincisinin üyeleri halk tarafından seçilmektedir

1920’de kurulan 1. TBMM yasama ve yürütme yetkilerinin tamamını kendisinde toplamıştı. Yürütme kuvvetini meydana getiren bakanlar (icra vekilleri), Meclis tarafından ve kendi üyeleri arasından teker teker seçiliyorlardı. Bir Devlet Başkanlığı makamının yaratılması da siyasal nedenlerle uygun görülmemişti. Bu özellikleri nedeniyle ortaya çıkan sistem meclis hükumeti sistemidir.

Klasik anayasa hukuku, hükûmet sistemlerini sınıflandırırken, yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini kriter olarak kabul etmektedir. Buna göre, yasama ve yürütme kuvvetlerinin aynı organda toplandığı rejimler, kuvvetler birliği rejimleri; bu kuvvetlerin ayrı organlara tevdi edildiği sistemler de kuvvetler ayrılığı sistemleri olarak adlandırılmaktadır. Kuvvetler birliği, söz konusu iki kuvvetin ya yürütme organında ya da yasama organında birleşmesiyle gerçekleşebilir. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yürütme organında birleşmesi, mutlak monarşilerde ve diktatörlüklerde söz konusu olur. Bu iki kuvvetin yasama organında birleşmesine ise meclis hükûmeti adı verilmektedir

Türkiye’de kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyerek anayasanın üstünlüğü ilkesinin uygulamada yerine getirilmesini sağlayan yargı organı Anayasa Mahkemesi’dir. Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasasıyla kurulmuştur.

1924 Anayasası’nın getirdiği en önemli yeniliklerden biri de laiklik ilkesidir. Gerçi bu ilke, 1924 Anayasası’nda baştan beri yer almış değildir. Anayasanın ilk şeklinde, “Türkiye Devletinin dini, Din-i İslamdır” ifadesi yer aldığı (m.2) gibi, Meclisin yetkileri arasında “ahkâm-ı şer’iyenin tenfizi” (şeriat hükümlerinin uygulanması) hususu da sayılmıştır (m.26). Bu hükümler, 1928 yılındaki anayasa değişikliği ile çıkarılmış, 1937 değişikliği ile de laiklik ilkesi resmen kabul olunmuştur.

Lordlar Kamarası İngiliz Siyasal sisteminde parlamentoyu oluşturan meclislerden biridir. Millet meclisi ve cumhuriyet senatosu 1961 Anayasasının ilk halindeki iki meclisli parlamentoyu oluşturan meclislerdir. Heyet-i Âyan ve Heyet-i Mebusan ise ilk parlamento olan Meclis-i Umumi’yi oluşturan iki meclistir.

Sosyal devlet, devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla, sosyal ve ekonomik hayata aktif şekilde müdahalesini meşru ve gerekli gören bir devlet anlayışı olarak tanımlanabilir. 1924 Anayasası, 1937’de geçirdiği değişiklikle, devletin nitelikleri arasında halkçılık ve devletçilik gibi sosyal devletle ilişkili sayılabilecek ilkeleri de saymış olmakla beraber, sosyal devlet ne sadece halkçılığa, ne de sadece devletçiliğe indirgenebilir. Sosyal devlet düşüncesi ve onun birlikte getirdiği kurumlar, 1961 Anayasası’nın en önemli yeniliklerinden birisi olmuştur

1961 Anayasası’nda yasama organı iki meclisten oluşmaktadır. Bunlar Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’dur

1876 Anayasası, Meclis-i Umumi adını alan bir parlamento kurmuştur. Bu parlamento, iki meclisten meydana gelmektedir. Heyet-i Ayan adını taşıyan meclisin bütün üyeleri, padişah tarafından atanmaktadır. Heyet-i Mebusan üyeleri ise halk tarafından iki dereceli seçimle belirlenmektedir. Anayasa, parlamentonun yetkilerini hayli dar tutmuştur. Devlet yönetiminde ağırlık, gene de padişahtadır. Ancak padişahın yetkilerini sınırlayacak bir meclis 1876 Kanun-i Esasi ile getirilmiştir. Diğer seçeneklerdeki anayasal gelişmeler uyruk, din ayrımı gözetmeksizin kişilere bazı hak ve güvenceler sağlamıştır. Doğru cevap D'dir.

1921 Anayasası ile getirilen meclis hükümetinde yasama ve yürütme kuvvetleri yasama organında birleşir. Kuvvetler birliği, söz konusu iki kuvvetin ya yürütme organında ya da yasama organında birleşmesiyle gerçekleşebilir. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yürütme organında birleşmesi, mutlak monarşilerde ve diktatörlüklerde mümkündür. Bu iki kuvvetin yasama organında birleşmesine ise meclis hükümeti adı verilir. Kuvvetler ayrılığı rejimleri de ikiye ayrılır. Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden kesin olarak ayrıldığı sistemlere başkanlık hükümeti, bu kuvvetlerin yumuşak ve dengeli biçimde ayrıldığı sistemlere de parlamenter rejim adı verilmektedir. Doğru cevap E'dir.

1924 Anayasası’nın 102. maddesine göre, anayasada değişiklik teklifinin meclis üye tam sayısının en az üçte biri tarafından imzalanması ve tekliflerin üye tam sayısının en az üçte ikisinin kabul oyuyla mümkün olması, ilk maddesinin değişikliğinin teklif dahi edilememesi sert bir anayasa olmasından ileri gelir. Doğru cevap D'dir.

1924 Anayasası’nın öngördüğü hükümet sistemi bazı noktalarda meclis hükümeti sisteminin özelliklerini, bazı noktalarda ise parlamenter sistemin özelliklerini taşıyan karma bir sistemdir. Diğer seçeneklerde yer alan hükümet sistemleri 1924 Anayasası’nın hükümet sistemini ifade etmemektedir. Doğru cevap E'dir.

1961 Anayasası, 8. maddesinde açıkça ‘kanunlar, Anayasaya aykırı olamaz’ hükmüne yer vererek anayasanın üstünlüğünü ortaya koymakla beraber, Anayasa Mahkemesi’nin kurulmasıyla teoriden pratiğe bu ilkeyi hayata geçirmiştir. Böylelikle kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi kabul edilmiştir. Diğer şıklarda yer alan gelişmeler, devlet iktidarının paylaşılması, temel hakların genişletilmesi ve çoğulcu toplum yapısının geliştirilmesi ile alakalıdır. Doğru cevap B'dir.

Siyasal partilere ilişkin bu hükümlerin yanında, çalışanlara (işçilere ve kamu görevlilerinsendika kurma hakkının tanınması (m.46), işçilere toplu sözleşme ve grev hakları gibi etkin bir sendikacılığın vazgeçilmez unsurları olan hakların verilmesi (m.47), herkesin önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahip olduğunun belirtilmesi (m.29), kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının organlarının kendileri tarafından ve kendi üyeleri arasından seçilmesi ve idarenin, seçilmiş organları bir yargı mercii kararına dayanmaksızın geçici veya sürekli olarak görevinden uzaklaştıramaması (m.122), çoğulcu bir toplum yapısının gelişmesini kolaylaştırıcı nitelikte hükümlerdir. 1924 Anayasası’nda yer almayan sosyal devlet ilkesinin getirilmesi ile birlikte, devletin sosyal barışı ve adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif şekilde devletin müdahalesini gerekli gören bir devlet anlayışı tanınmıştır. Doğru cevap D'dir.

Başkanlık hükümeti, yasama ve yürütme kuvvetlerinin sert ve kesin bir biçimde ayrıldığı hükümet sistemidir. Doğru cevap E'dir.

1924 Anayasası döneminde 1925’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’da Serbest Fırka ile çok partili hayata geçiş denmesi olmuştur. Doğru cevap D'dir.

Cumhuriyet Senatosu’na MBK üyesi 23 kişinin ‘yaş kaydı gözetilmeksizin’ tabii üye sayılması, 1961 Anayasası’nın ilk şeklinde yer alır.  Diğer şıklarda yer alan değişiklikler ise 1971-1973 tarihleri arasındaki ara rejimin 1961 Anayasası üzerinde yaptığı değişikliklerdir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal devlet, devletin sosyal barışı ve adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif şekilde devletin müdahalesini gerekli gören bir devlet anlayışıdır. Doğru cevap D'dir.