ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 8

Mahkemelerin organ olarak bağımsızlığı, ancak yargı fonksiyonunu ifa eden hâkimlerin teminatlı bir statüye kavuşturulmaları, yani herhangi bir baskı veya tehditle karşılaşmaksızın görevlerini tam bir serbestlik ve tarafsızlıkla yerine getirebilmeleri ile gerçek bir anlam kazanır. Çeşitli unsurlardan oluşan hâkimlik teminatının en önemli unsuru, hâkimlerin azlolunamaması ilkesidir. Bu ilke, 1982 Anayasası’nda (m. 139), 1961 Anayasası’ndaki (m. 133) ifadeleriyle yer almıştır.

1921 Anayasası, Osmanlı - Türk anayasa tarihinin tek yumuşak anayasasıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Anayasanın 175. maddesine göre anayasa değişiklikleri en az TBMM'nin üye tamsayısının üçte biri tarafından teklif edilebilir. Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Anayasa değişikliklerine dair ihtiyarî ve zorunlu halkoylaması ilk kez 1982 Anayasası'nda öngörülmüştür. Doğru cevap E şıkkıdır.

Anayasa değişikliklerinin yalnızca esas yönünden denetlenebileceği ilk kez 1971 yılında yaşanan anayasa değişikliğinde ifade olunmuştur. Doğru cevap B şıkkıdır.

1982 Anayasası, anayasa değişikliklerinin yalnızca şekil bakımından denetiminin mümkün olduğunu ifade eder. Buna ek olarak şekil bakımından denetlenirken hangi hususların denetleneceğini de hüküm altına alır. Buna göre anayasa değişikliğinin teklif ve kabul yeter sayısı ile ivedilikle görüşülüp görüşülmediği denetlenir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Montesquieu, kuvvetler ayrılığı prensibini temellendirirken İngiltere'yi örnek olarak göstermiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Duguit, devlet fonksiyonlarını maddî kritere göre tasnif eder. Ona göre genel, soyut, sürekli, kişilik dışı kurallar koyan hükümler yasama işlemiyken bu özelliğe sahip olmayan işlemler yürütme işlemleridir. Bu anlayışa göre şıklarda verilen yönetmelik, idarî makamlarca yapılsa dahi genel, soyut, sürekli ve kişilik dışı hükümler koyduğu için bir yasama işlemidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Carré de Malberg'in savunuculuğunu yaptığı şeklî kriter uyarınca devlet fonksiyonlarının tezahür ettiği işlemler, o işlemleri yapan organlara göre belirlenir. İşlemin maddî niteliği önem arz etmez. Bu anlayışın bir uzantısı olarak yasama organı, yasama işlemlerinden kanun yaparken Anayasa'ya aykırı olmamak kaydıyla tamamen serbesttir; ancak yürütme organı kanunlara uygun hareket etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük de yasama ve yürütme organı işlemleri arasında bir hiyerarşi meydana getirir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Seçenekler verilen ifadelerden hepsi doğrudur. Doğru cevap E şıkkıdır.

1982 Anayasası'na göre yasama yetkisi genel, aslî ve devredilmezdir. Bununla birlikte yasama yetkisinin genelliğinin sınırını Anayasa çizer. Yasama yetkisinin devredilmezliği ile kastedilen ise genel düzenleyici işlem yapma yetkisi değildir. Doğru cevap E şıkkıdır.

1839 tarihli Tanzimat Fermanı’dır. Bu fermanda, devletin bütün uyrukları için can, mal ve ırz güvenliği vaad edilmiş, vergi ve askerlik işlerinin de bir düzene bağlanacağı söylenmiştir

Monist yürütmede yürütme yetkisinin tümü, tek bir organa aittir. Bu organ, tek bir kişi veya bir kurul olabilir. Monist yürütmenin birinci çeşidi, yürütme yetkisinin tümünün, halkça seçilmiş bir başkana ait olduğu Amerikan tipi başkanlık sistemidir.  İkinci çeşit ise ilk bakışta Amerikan başkanlık sisteminden çok farklı gibi görünen, İsviçre tipi meclis hükuümetidir. Bununla birlikte iki sistem, yürütmenin monist yapısı, diğer bir deyişle tüm yürütme yetkisinin tek bir organa verilmiş olması bakımından birbirlerine benzemektedir.

TBMM vekilleri Cumhurbaşkanının ataması ile değil, seçimle görev başına gelir; Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcısını ve bakanları atar ve görevlerine son verir.

2017 değişikliğinden önce mevcut olmayan Cumhurbaşkanı yardımcılığı makamı, bu değişiklikle yaratılmıştır. Bu, değişiklikle yürütme yetkisinin tümüyle Cumhurbaşkanına verilmiş olmasının sonucu olarak görülebilir. Yeni 106’ncı maddeye göre, “Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir... Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır…”

Anayasanın 108’inci maddesine göre, “İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Silahlı Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır.” Fakat 2017 yılında yapılan değişiklikle, Kurulun yetkilerine, “idarî soruşturma yapma” eklenmiş, silâhlı kuvvetler ise Kurulun görev alanına dahil edilmiştir.

Anayasanın 116’ncı maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.” Burada bahsedilen beşte üç çoğunluk, nitelikli çoğunluğa işaret etmektedir.

1982 Anayasanın 122’nci maddesine göre, Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilânını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması sebepleriyle Cumhurbaşkanı Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra, süresi altı ayı aşmamak üzere yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde sıkıyönetim ilân edebilir. Olağanüstü yönetim usulü olarak sıkıyönetim hali, 1982 Anayasası ile getirilmiştir.

2017 Anayasa değişikliği ile sıkıyönetim, olağanüstü yönetim usülleri arasından kaldırılmıştır. Olağanüstü hal, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından değil, Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilebilir. Olağanüstü halin gerekli kıldığı düzenlemeler, olağanüstü hal Kanun Hükmünde Kararnameleri ile değil, Cumhurbaşkanı kararnamesi ile yapılır. Savaş ve mücbir sebeplerle TBMM'nin toplanamaması hariç olmak üzere, olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri 1 ay içinde TBMM'de görüşülür ve karar bağlanır. Cumhurbaşkanının talebiyle TBMM her defasında 4 ayı geçmemek üzere olağanüstü hal süresini uzatabilir.

Hâkimlik teminatının, amaçlarına uygun şekilde gerçekleştirilmesi açısından en önemli pratik sorun, hâkimlerin tayin, terfi, nakil, denetim ve disiplin gibi özlük işlerinin, ne tür bir organ veya kurul tarafından yapılacağıdır. Bu işlemlerin yürütme organına bırakılmasının, hâkimlik teminatının değer ve etkinliğini büyük ölçüde ortadan kaldıracağı şüphesizdir. Bu sebeple 1961 Anayasası, “hâkimlerin bütün özlük işleri hakkında karar” vermek (m. 144/1) üzere bir Yüksek Hâkimler Kurulu (YHK) kurmuştur.