ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 6

Kurulun üye sayısı 2010 Anayasa değişikliği ile Yedi asıl, beş yedek üyeden yirmi iki asıl, on iki yedek üyeye çıkartılmıştır.

Birinci sınıf adlî yargı hakimleri Cumhurbaşkanı tarafından Hakimler ve Savcılar Kurulu'na seçilir.

HSYK üyeleri 4 yıl için seçilir.

Yükseköğretim kurumları üyeleri ile avukatların Anayasa Mahkemesi'ne asıl ve yedek üye seçilebilmeleri için kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş veya öğrenim kurumlarında en az on beş yıl öğretim üyeliği veya kamu hizmetinde en az on beş yıl fiilen çalışmış veya en az on beş yıl avukatlık yapmış olması şarttır.

Almanya, Polonya ve Macaristan'da üyelerin tümü yasama organınca seçilmektedir.

2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesi'nde Türkiye Büyük Millet Meclisi iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulu'nun kendi başkan ve üyeleri arasından seçer.

Anayasanın 3361 sayılı Kanun’la değişik 175. maddesi, Anayasa’nın ilk metninde olduğu gibi, anayasa değişikliklerini onaylama yetkisini Cumhurbaşkanı ile halk arasında paylaştırmaktadır. Ancak karar çoğunluğunun beşte üç veya üçte iki oluşuna göre izlenecek yollar farklıdır. Anayasa değişikliği teklifi, beşte üç veya daha fazla fakat üçte ikiden az oyla kabul edildiği takdirde, Cumhurbaşkanı’nın kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclis’e iade etmesi veya kanunun halkoyuna sunulması gibi iki ihtimal ortaya çıkar. Bu durumda Cumhurbaşkanı, kanunu halkoyuna sunabilir veya onaylayarak kesinleştirebilir. Cumhurbaşkanı beşte üçle üçte iki arasındaki oyla kabul edilmiş bir anayasa değişikliğini iade etmezse söz konusu kanunun halkoyuna sunulması zorunludur.

Anayasa değişikliklerinin denetlenmesi, Cumhurbaşkanı ve TBMM üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir.

Devletin fonksiyonlarını ve bu fonksiyonların ifa aracı olan hukukî işlemleri, yapan organa ve yapılış şekillerine göre tasnif eden görüşün en güçlü savunuculuğunu yapan kişi Fransız hukukçusu Carré de Malberg'dir.

Yasama ve yürütme fonksiyonlarının ayrılığı konusunda 1924 ve 1961 Anayasası’nın kabul etmiş oldukları sistemden önemli bir sapma, 1971 Anayasa değişikliği ile Bakanlar Kurulu’na KHK çıkarma yetkisinin verilmiş olmasıdır. KHK’lerin, Anayasa’da belirtilen sınırlar içinde de olsa, Bakanlar Kurulu’na yürürlükteki kanunlarda değişiklik yapma yetkisini vermesi, hayli önemli bir yenilik ve 1924-1961 sistemlerinin kanuncu özelliğinden ciddi bir sapmadır.

Yasama yetkisinin ilkelliği yasama organının bir konuyu doğrudan doğruya, yani araya başka bir işlem girmeksizin düzenleyebilmesidir.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yürütme yetkisine ilişkin bütün konularda çıkabilir. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yetki kanununa ihtiyaç göstermez; TBMM'nin onayına sunulmaz; Anayasa Mahkemesi'nin denetimine tabidir. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri  kanun gücünde oldukları halde kanunun altında yer alan düzenleyici işlemlerdir ve aynı konuda TBMM'nin kanun çıkarması, Cumhurbaşkanlığı kararnamesini hükümsüz hale gelir.

1982 Anayasası’nda yapılan 2017 değişikliği ile olağanüstü hal rejimi 119’uncu maddeyle yeniden düzenlenmiştir. Değişik 119’uncu maddeye göre, “Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cum- hurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.”

Cumhurbaşkanı bütçe kanunu teklifini mali yılbaşından en az yetmişbeş gün önce TBMM'ye sunar.

Anayasa, KHK ile düzenlenemeyecek konular olarak, Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevleri belirtmiştir. Buna göre ikinci kısmın üçüncü bölümünde yer alan sosyal ve ekonomik haklar ve ödevlerin, kural olarak, KHK ile düzenlenebilmesi gerekir.

2017 Anayasa değişikliği ile Jandarma Genel Komutanı görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılanamaz.

Hâkimlik teminatının, amaçlarına uygun şekilde gerçekleştirilmesi açısından en
önemli pratik sorun, hâkimlerin tayin, terfi, nakil, denetim ve disiplin gibi özlük işlerinin, ne tür bir organ veya kurul tarafından yapılacağıdır. Bu sebeple 1961 Anayasası, “hâkimlerin bütün özlük işleri hakkında karar” vermek (m. 144/1) üzere bir Yüksek Hâkimler Kurulu (YHK) kurmuştur.

2017 Anayasa değişikliği ile askerî mahkemeler ve bu arada iki yüksek askerî mahkeme olan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılmıştır. Değişik 142’nci maddeye göre, “disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz.”

Anayasa, Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş, görev ve yetkilerini, diğer yüksek mahkemelere oranla çok daha ayrıntılı şekilde düzenlemiş, kanuni düzenlemeye çok daha sınırlı bir alan bırakmıştır. Bu sebeple, Anayasa Mahkemesi’nin statüsünde değişiklik yapılması, ancak bir anayasa değişikliği ile mümkündür. Diğer seçenekler ise Anayasa Mahkemesi’nin statüsü ile ilgili doğru bilgiler içermektedir.

Türk anayasa hukukunda, 1876 Kânûn-i Esâsısi, sert anayasa sistemini benimsemiş olmakla beraber, yargısal denetime yer vermemiştir. 1924 Anayasası’nda, kanunların anayasaya uygunluğunun mahkemelerce denetlenip denetlenemeyeceği hakkında herhangi bir hüküm yoktu 1961 Anayasası, kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine geniş kapsamlı biçimde yer vermiştir. Bu konudaki yetkiyi esas itibarıyla Anayasa Mahkemesi’ne bırakmıştır.