ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 4

Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun ve diğer mevzuata (hâkimler için idarî
nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme; görevlerinden
dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin
sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında
inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu
Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılır.

Yargıtay:Adliye mahkemelerinden verilen karar ve hükümlerin son inceleme makamı olup, yasa ile belirlenen bazı davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar;
çeşitli hukuk ve ceza dairelerinden oluşur.

1961 Anayasası, istisnai bir durumda genel mahkemelere de bir kanunun anayasaya
uygunluğu hakkında hüküm verme yetkisini tanımış olmakla beraber, bu konudaki
yetkiyi esas itibarıyla Anayasa Mahkemesi’ne bırakmıştır. 1982 Anayasası söz
konusu istisnai durumu da ortadan kaldırarak, Anayasa Mahkemesi’ni denetim konusunda tek yetkili kılmıştır.

2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa’nın 146. maddesi, Anayasa Mahkemesi’nin oluşum tarzını şu şekilde değiştirmiştir:
“Anayasa Mahkemesi onyedi üyeden kurulur.

Anayasa Mahkemesi’nin temel görevi, şüphesiz, kanunların ve anayasada belirtilen
diğer normların anayasaya uygunluğunu denetlemektir. Ancak, Anayasa,
Anayasa Mahkemesi’ne norm denetimi ile ilgili olmayan başka birtakım görevler
de vermiştir. Bu görevler şöyle sıralanabilir:
(a) Cumhurbaşkanı’nı, TBMM Başkanı’nı Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, AY‹M Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, HSYK ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı’nı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma
Genel Komutanı’nı görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak. 2010 değişikliği ile bu listeye TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı; Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı eklenmiş; 2017 değişikliği ile de Bakanlar Kurulu üyeleri, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Jandarma Genel Komutanı çıkarılmış, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar eklenmiştir.
(b)Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak 
(c) Siyasi partilerin malî denetimini yapmak 
(d)Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya üyeliklerinin
düştüğüne TBMM’ce karar verilmesi hâllerinde, ilgililerin iptal istemlerini
karara bağlamak
(e) Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından
görevlendirmek

Anayasa’n›n 174. maddesinde say›lan ‹nk›lâp kanunlar› ile Anayasa’n›n geçici 15. maddesinde de¤inilen Millî Güvenlik Konseyi döneminde ç›kar›lm›fl olan kanunlard›r.

Soyut Norm Denetimi: Anayasada belirtilen bazı kişi ya da organların bir kanuna karşı Anayasa Mahkemesi’nde dava açmalarıyla gerçekleştirilen denetim türüdür.

Anayasa yargısında, özellikle iptal davaları dolayısıyla, geçici bir tedbir niteliğinde
olarak, anayasaya aykırılığı iddia edilen kanunun yürürlüğünün durdurulmasına
karar verilip verilemeyeceği tartışmalıdır.

1924 Anayasası'nda yasama ve yürütme kuvvetlerinin birliğine karşı, yargının bağımsız olduğunu ifade eden birçok hükme yer verilmiştir.

Önermeye göre yargı, ayrı bir kuvvet olarak değil, yürütme kuvvetinin bir unsuru ya da parçası olarak görülmektedir.

Yasama organı hâkimlerin verdiği kararı değiştirebilir

Hâkimlik teminatı, hâkimlerin görevlerini, herhangi bir baskı ya da tehditle karşılaşmaksızın tam bir serbestlik, tarafsızlık ve huzur ortamı içinde gerçekleştirebilmeleri için öngörülen önlemlerin bütünüdür.

Kendisini bağlayan hiçbir pozitif hukuk kuralı olmaksızın sınırsız bir biçimde o ülke devletinin  temel siyasi yapısını belirleyen iktidara asli kurucu iktidar denir.

Siyasal ve yargısal denetim sistemleri arasındaki ayrım, denetimin zamanı açısından yapılan başka bir ayrımla da çakışmaktadır. Denetimin yapıldığı zamana göre, denetim sistemleri önleyici denetim ve düzeltici denetim olarak ikiye ayrılır. Önleyici denetim, normun yürürlüğe girmesinden önce yapılan denetimdir ki, bu, kural olarak siyasal organlar tarafından gerçekleştirilir. Normun kesinleşip yürürlüğe girmesinden sonra yapılan düzeltici denetim ise yargı organlarınca gerçekleştirilir.

1961 Anayasası, istisnai bir durumda genel mahkemelere de bir kanunun anayasaya uygunluğu hakkında hüküm verme yetkisini tanımış olmakla beraber, bu konudaki yetkiyi esas itibarıyla Anayasa Mahkemesi’ne bırakmıştır. 1982 Anayasası söz konusu istisnai durumu da ortadan kaldırarak, Anayasa Mahkemesi’ni denetim konusunda tek yetkili kılmıştır.

1921 Anayasası, anayasayı değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm taşımamaktadır. Ancak bilindiği gibi olağanüstü yetkileri haiz olan, dolayısıyla bir kurucu meclis niteliği taşıyan I. TBMM (1920-1923) bu asli kurucu iktidarını, sadece 1921 Anayasası’nı değil, aynı zamanda devletin temel yapısına ilişkin daha birçok anayasal nitelikte kanunları yapmak ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığına karar vermek suretiyle, herhangi bir hukuki sınırlamaya bağlı olmaksızın kullanmıştır.

Anayasa Mahkemesi’nin denetim yetkisi kural olarak bütün kanunları kapsamakla beraber, iki tür kanun anayasanın açık hükümleriyle bu denetimin dışında bırakılmıştır. Bunlar, Anayasa’nın 174. maddesinde sayılan İnkılap kanunları ile Anayasa’nın geçici 15. maddesinde değinilen Millî Güvenlik Konseyi döneminde çıkarılmış olan kanunlardır. Bu ikinci istisna, 3.10.2001 tarihli anayasa değişikliği ile geçici 15/3. maddenin ilgasıyla ortadan kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: 2017 değişikliği ile eklenmiştir.

Anayasa değişikliğine ilişkin kanun Meclis’teki ilk oylamada üçte iki veya daha büyük bir çoğunlukla kabul edildiği takdirde ise üç ihtimal ortaya çıkmaktadır: Cumhurbaşkanı, bu kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclis’e iade etmek, doğrudan doğruya halkoyuna sunmak veya onaylayarak kesinleştirmek seçeneklerine sahiptir.

Anayasa Mahkemesi, bu konudaki ilk kararını, 16.6.1970 tarihinde vermiştir. Bu kararla Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’nın 68. maddesinde milletvekili seçilme yeterliliği ile ilgili olarak 1188 sayılı Kanunla yapılan değişikliği şekil yönünden iptal etmiş, ancak kararın gerekçesinde Mahkeme’nin, esas yönünden denetim yapmaya da yetkili olduğu görüşünü belirtmiştir.

1982 Anayasası’nın, böylece bir yandan Anayasa Mahkemesi’nin anayasa değişiklikleri üzerindeki denetim yetkisini sınırlandırırken, bir yandan da Anayasa’nın değiştirilemeyecek hükümlerinin kapsamını genişletmiş ve buna Cumhuriyet’in niteliklerini de dâhil etmiş olması ilginçtir. Ne var ki 1982 Anayasası, anayasayı değiştirme yasağının kapsamını genişletirken, Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda bir denetim yapması imkânını da ortadan kaldırmıştır. Bu durumda, değiştirme yasağının gerçek bir hukuki müeyyideden yoksun olduğu, bunun ancak TBMM’ye hitap eden manevi bir müeyyidesinin bulunduğu sonucuna varılabilir.