ANAYASA HUKUKU - Deneme Sınavı - 12

1876 Kânûn-i Esâsî'sine göre anayasa değişikliği teklifi Bakanlar Kurulu, Âyan ve Mebusan meclislerinden birine aitti.

I. TBMM (1920-1923) bu asli kurucu iktidarını, sadece 1921 Anayasası’nı değil, aynı zamanda devletin temel yapısına ilişkin daha birçok anayasal nitelikte kanunları yapmak ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığına karar vermek suretiyle, herhangi bir hukuki sınırlamaya bağlı olmaksızın kullanmıştır.

1961 Anayasası'nda ve 1982 Anayasası'nın ilk şeklinde de olduğu üzere, anayasanın değiştirilmesi teklifi için TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin yazılı teklifi gerekmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın ilk 3 maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. Yukarıdaki seçeneklerden sadece V numaralı seçenek (Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti Ankara'dır) bu ilk 3 madde arasında (Madde 3) geçmektedir.

Anayasa değişikliklerinin denetlenmesi Cumhurbaşkanı ya da TBMM üyeleribib beşte biri tarafından istenebilir.

Devletin çeşitli hukuki fonksiyonlarının değişik devlet organlarınca yerine getirilmesine "kuvvetler ayrılığı" ya da hukuki anlamıyla "fonksiyonlar ayrılığı" denmektedir.

Devletin hukuki fonksiyonlarının, yasama, yürütme ve yargı olarak üçe ayrıldığı, kamu hukuku doktrininde ve pozitif anayasa hukukunda hemen hemen tartışmasız kabul edilmektedir.

Yasama ve yürütme (idare) arasındaki fark, kanunun üstünlüğüne ve idarenin kanuna tabi oluşuna dayanan hıyerarşik bir farktır. Buna göre, kanun, idarî faaliyetin sadece sınırı değil, aynı zamanda onun şartıdır.

1982 Anayasının 175. maddesine göre anayasanın değiştirilmesi en az TBMM üye tam sayısının üçte birinin imzasıyla teklif edilebilir. Bu teklif yeter sayısını anayasa değişikliği teklifinin görüşülmesi aşamasına geçilmesi için bir şart olarak görebiliriz.

Bir ülkenin anayasasını, yine o anayasada belirtilen usul ve kurallara bağlı olarak değiştiren iktidar, tali kurucu iktidardır.

175. maddenin 3361 sayılı Kanun’la değişik ikinci fıkrasına göre, anayasa değişikliklerine ilişkin tekliflerin görüşülmesi, bu maddedeki kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi hakkındaki hükümlere tâbidir. Aynı maddenin birinci fıkrasında ise anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin Genel Kurul’da iki defa görüşüleceği belirtilmiştir. İki defa görüşülme şartı, anayasa değişikliğine ilişkin tekliflerin görüşülmesi usulünü diğer kanunların görüşülmesi usulünden ayıran tek farktır.

Yürütme yetkisinin bir kurul tarafından kullanılması açısından, bu sisteme kollejyal yürütme sistemi de denilmektedir.

Türkiye’de 1924,1961 ve 1982 Anayasaları düalist yürütme sistemini benimsemişler, 2017 Anayasa değişikliği ile ise monist yürütme sistemi kabul edilmiştir.

Cumhurbaşkanlığında aranılan yaş sınırı 45 değil 40'dır.

Bu durum için tanınan süre 45 gündür.

Asli kurucu iktidarın ayırt edici özelliği, onun ortaya çıkış biçimi değil, yeni anayasayı meydana getirirken herhangi bir pozitif hukuk normu ile bağlı olmamasıdır. Bu anlamda asli kurucu iktidar sınırsızdır ve hukuk dışı bir olaydır. Asli kurucu iktidarın hukuk dışı oluşu, onun toplumca benimsenen yeni ve meşru bir anayasa düzeni yaratamayacağını değil, sadece asli kurucu iktidar olayının hukuk çerçevesi dışında cereyan ettiğini, bunun hukukla açıklanmasının mümkün olmadığını ifade eder. Bu iktidarın sınırsızlığı da şüphesiz, sosyolojik anlamda değil, sadece hukuki anlamdadır. Sosyolojik anlamda her asli kurucu iktidar sahibi, toplumun temel siyasal değer ve inançları, toplumun o andaki siyasal güç dengesi gibi sosyolojik faktörlerle elbette sınırlıdır. Ancak asli kurucu iktidarı hukuki anlamda sınırlayan, daha önceden konulmuş bir pozitif hukuk normu yoktur.

Türk Anayasaları, 1876 Kânûn-i Esâsî’sinden bu yana sert anayasa sistemini benimsemişlerdir. Kânûn-i Esâsî’ye göre (m.116) anayasa değişikliklerini teklif yetkisi, ya Bakanlar Kurulu’na veya Âyan ya da Mebusan Meclisleri’nden birine aitti. Bu teklif, önce Heyet-i Mebusan’ın, sonra Heyet-i Âyan’ın üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla kabul edildikten sonra, padişahın onayıyla kesinleşiyordu.

1921 Anayasası, anayasayı değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm taşımamaktadır. Ancak bilindiği gibi olağanüstü yetkileri haiz olan, dolayısıyla bir kurucu meclis niteliği taşıyan I. TBMM (1920-1923) bu asli kurucu iktidarını, sadece 1921 Anayasası’nı değil, aynı zamanda devletin temel yapısına ilişkin daha birçok anayasal nitelikte kanunları yapmak ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığına karar vermek suretiyle, herhangi bir hukuki sınırlamaya bağlı olmaksızın kullanmıştır.

1921 Anayasası’nın kabulünde farklı bir çoğunluk aranmamış, daha sonra bu anayasada yapılan değişiklikler de normal kanunlardaki usullere göre gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle 1921 Anayasası, Osmanlı-Türk anayasa tarihinin tek yumuşak anayasasıdır.

Anayasanın değiştirilmesi usulü, teklif, görüşme, karar ve onay olmak üzere dört aşamadan oluşmaktadır. Denetim, anayasa değişikliğinden sonra gerçekleşmesi mümkün olan bir durumdur.

Hukukî işlemler maddî mahiyetlerine göre, kural-işlem, sübjektif işlem ve yargı işlemi olmak üzere üçe ayrılır ve bu üç tür işlemden her birinin yapılması, devletin üç hukukî fonksiyonundan birini meydana getirir. Devlet, yasama fonksiyonuyla objektif hukuku
formüle eder veya ona yürürlük sağlar. İdare fonksiyonuyla bir sübjektif hukukî durum yaratır veya bireysel bir işlemle bir hukukî durumun doğması için gerekli şartı sağlar. Yargı fonksiyonuyla da, ihlâl veya uyuşmazlık halinde bir hukuk kuralının veya hukukî durumun varlığını ve kapsamını belirtir ve buna uyulmasını sağlayacak tedbirleri alır.

108.nci madde ile düzenlenmiştir.