ANADOLU KÜLTÜR TARİHİ

1071’de kazanılan Malazgirt zaferinden hemen
sonra Anadolu’da bugünkü Türkiye’nin temellerini atan Türkler, Haçlı seferlerinde hayli can kaybı
vermekle beraber hasıl olan iktisadî canlılıktan çok
fayda görmüşlerdir

Anadolu, Selçuklular devrinde yaptığı büyük
atılım ve gelişmenin yanında dış saldırılara da maruz kalmıştır. Bunların en önde gelenlerinden birisi
Haçlı Seferleri’dir. 1098’de başlayıp 1270’de sona
eren bu akınlar Anadolu ve bölgeyi bir kan gölü
haline getirmiş, çok zahmetli ve uzun çarpışmalar
vuku bulmuştur.

Moğol istilasının neticelerinden bir tanesi de
Irak’ın bölgeden kopup, İran ve Uzak Doğu’ya bağlanması ve kara ticaretinin doğuya yöneltilmesidir

Anadolu beylikleri 13. yüzyılın son yarısında,
İlhanlıların zayıflaması ile ortaya çıkarlar. Coğrafi konumları, beylerinin mahareti gibi sebeplerle uzun yahut kısa ömürlü siyasi yapılar Batı
Anadolu’da Selçuklu nizamının yerleşmesi, Türkleşmenin hızlanması gibi konulardan önemli roller oynamışlardır

1220’lerde Moğolların Harzemşahlar Devleti’ni yıkmasının akabinde Maveraünnehr ve Türkistan’daki Türk şehirlerinin tüccar ve sanatkâr halkı, Anadolu’ya geldiler.

Din ve toprak, Selçuklu Anadolu’sunu da kapsayan Ortaçağlarda medeni yapıların iki temel esası
idi. Şehirlerin oluşmasında önemli bir unsur bahsedilen sebeple sultanların toprak siyasetleriydi.
Süleyman Şah (1075-1086) Selçuklu Devleti’ni
kurunca, toprak ve üzerindeki yapıları devlet malı
yaparak topraksız ve esir çiftçilere dağıtmış; şahıslara işleyebileceği kadar toprak kullanma imkanı
verilmiştir.

Anadolu yolları üzerinden pek çok han ve kervansaray yapılmıştır.
Kervansaraylar iktisadî vazifeleri dışında hudutlara
yakın yerlerde askeri vazifeler de görmüşlerdi. İbn
Bibî’de kervansaraylarla ilgili bilgilerin hep askeri
hareketler ve seferlerde zikredilmesi de bu görüşü
desteklemektedir. Anadolu, Selçuklu hâkimiyetine
girmesinin ardından 12. yüzyılın sonlarında milletlerarası ticaretin merkezi olmuştur.

Ahiler, siyasi bir güce sahip olmamakla birlikte
kargaşa zamanlarında düzenli bir ordunun yerini
alabilen yapı da idiler. Ahiler, Selçuklu Devleti’nin
yıkılışı ve Moğol istilası döneminde Anadolu’nun
savunmasında ve düzeninde büyük rol oynamışlardı. Ahi Teşkilatı’nın hisbe vazifesi gören bir yapısı
da olduğu görülür. Muhtesibin vazifeleri içinde sayılan konular Ahilik müessesesinde ilke olarak söz
konusu idi. “Emr-i bi’l maruf nehy-i ani’l münkeriyiliği emredip kötülükten sakındırma” olarak ortaya konulan anlayış ve ilke gerektiğinde ahiler tarafından yerine getirilmiştir

Türkiye Selçuklularında ilk medreseler ifade
ettiğimiz gibi siyasi istikrarın sağlanması ile kültür
faaliyetlerinin başladığı II. Kılıçarslan devrinde kurulmuştur. Bu meyanda II. Kılıçarslan Konya ve
Aksaray’da iki medrese yaptırmıştır. Aksaray medreselerinden yetişen bilim insanları Suriye ve Mısır’
da bile büyük itibar görmüşlerdir.

Anadolu Selçuklu medreselerinde daha çok bir
ihtisaslaşma görülür. Medreselerde okutulan konulara göre Daru’l-Hadis, Fıkıh medresesi, Tıp medresesi şeklinde sınıflanmıştı. Mesela, Konya’daki
İnce Minareli Medrese (1258) bir Daru’l-Hadis,
yine Konya’da Sırçalı Medrese (1242), bir fıkıh
medresesi, Kayseri’deki Çifte Medrese’nin doğu
bölümünde bir tıp medresesi vardı.

Anadolu, tarihin her devresinde sosyal, siyasi, iktisadi ve kültürel hareketlerin yaşandığı bir
mekân olma özelliği göstermiştir. Anadolu’da MÖ. II. binlerde ortaya çıkan ve yedi yüzyıl kültür ve
medeniyetin yapıcısı olan Hititlerin tarih sahnesinden çekilmesi üzerine, Anadolu iki bin yıla yakın
bir süre dünya tarihinde, politik bir rol oynayamadı.

Türklerin Selçuklu devrinde Anadolu’da ilk başkenti önce Türkler tarafından İznik adı verilen
Nicaea akabinde İkonion ki Türklerin Konya olmuştur. Bu şartlar altında Anadolu yeni bir gelişme
süreci içine girmiş, yeniden merkez coğrafya olarak toplum-devlet-şehir çerçeveli bir medeniyet ortaya çıkmıştır.

Devlet hayatındaki idare boşluğu ve asayişsizlik genel anlamda bir gelişmeye mâni olduğu ve büyük hamlelere engel teşkil ettiği için, Anadolu bu devirde birçok sıkıntılara da düşmüştür. Gerçekten de bu devirde arka arkaya gerçekleşen iki hadise devlet hayatında derin sarsıntılara sebep olmuştur. Bunlardan birincisi, 1240 yılı son  bahar aylarında ortaya çıkan “Babai” isyanı, ikincisi ise, Moğol istilasıdır.

Moğol istilasının fiili başlangıcı olan Kösedağ Savaşı’dır (1243). Bu hadiseler Selçuklulara çok pahalıya mal olmuştur. Bu felaketlerin sebep olduğu başı boşluk havası yüzünden memleketin asayişi bozulmuştur.

Moğollar 1243 tarihinden 1338’e kadar Anadolu’da fiilen bulunmuşlardır.

Anadolu beylikleri 13. yüzyılın son yarısında, İlhanlıların zayıflaması ile ortaya çıkarlar. Coğrafi konumları, beylerinin mahareti gibi sebeplerle uzun yahut kısa ömürlü siyasi yapılar Batı Anadolu’da Selçuklu nizamının yerleşmesi, Türkleşmenin hızlanması gibi konulardan önemli roller oynamışlardır.

Bu devirde Batılılarla bazı ticarî antlaşmalar da yapılmıştı. Örneğin Sultan I. Alaü’d-Din Keykubad’ın, 1220 tarihli, altın yaldızlı kırmızı imzasını taşıyan Venedikliler’e vermiş olduğu ticarî müsaadename bulunmaktadır.

Selçuklular Anadolu’da kurdukları kültür üzerinde ortaya çıkan medeniyeti var ederken ekonomiyi çok ciddiyetle ele almışlar, fetih adeta bu ekonomi politik sayesinde tamam olmuştur. İşte bu gelişme içerisinde yollar, kervansaraylar-hanlar, pazarlar ve köprüler gibi o devir ticaretinde önemli unsurlar ehemmiyetle ele alınmış, bunların düzenlenip geliştirilmesi öncelikli bir siyaset olarak devletin gündeminde yer almıştır.

Alay Han, 12. Yüzyılda Aksaray Yakınlarında İnşa Edilen Anadolu’daki İlk Selçuklu Kervansarayıdır.

Türkiye Selçuklularında ilk medreseler ifade ettiğimiz gibi siyasi istikrarın sağlanması ile kültür
faaliyetlerinin başladığı II. Kılıçarslan devrinde kurulmuştur. Bu meyanda II. Kılıçarslan Konya ve
Aksaray’da iki medrese yaptırmıştır