ANADOLU KÜLTÜR TARİHİ

Panionion, 12 İon kentinin kendi aralarında kurdukları dinsel birliktir. Kentlere ilişkin ortak kararların alındığı birliğin istikrarı sayesinde Batı Anadolu’daki İonia kültürü MÖ. 5. yüzyıla değin Ege Bölgesi’nde üstün bir görünüm sergilemiştir.

Kent devletlerinde; siyasal haklara sahip özgür yurttaşlar, özgür ama siyasal haklardan yoksun insanlar, toprağa bağlı her tür haktan yoksun köylüler ve köleler bulunmaktaydı. Yani krallar yoktu.

Perslere karşı birlikte mücadele edebilmek için Hellenler, MÖ. 487 yılında Atina önderliğinde Attika-Delos Birliği denilen bir birlik oluşturmuşlar ve birliğe giren kentler, yapılacak savaşlarda tüm yetkiyi Atina’ya bırakmışlardır.

Homeros (MÖ. 8. yy.), İlyada ve Odysseia destanlarında Hellenlerin Karanlık (Kahramanlık) Çağı hakkında ayrıntılı bilgi sağlarken, eserleri Avrupa edebiyat tarihinin başlangıcı kabul edilir. Homeros’un aktardıkları bir yana, Batı Anadolu’da dahil Ege Bölgesi’nde büyük hareketlerin yaşandığı MÖ. 1100-900 yılları arasını kapsayan ve Karanlık Çağ olarak adlandırılan bu dönemle ilgili en somut verilerimiz kazılardan elde edilen seramik (çanak-çömlek) buluntulardır.

Panionion, 12 İon kentinin kendi aralarında kurdukları dinsel birliktir.

Perslere karşı birlikte mücadele edebilmek için Hellenler, MÖ. 487 yılında Atina önderliğinde Attika-Delos Birliği denilen bir birlik oluşturmuşlar ve birliğe giren kentler, yapılacak savaşlarda tüm yetkiyi Atina’ya bırakmışlardır. Batı Anadolu kıyılarındaki kent devletlerini de içine alan ve neredeyse üç yüze yakın kentin oluşturduğu birlik Hellenlerin siyasal alanda oluşturdukları en büyük birlik olmuştur.

Bilimsel düşüncenin temelleri dünya üzerinde ilk defa Miletus kentinde atılmıştır. Erken dönemlerde daha çok fiziksel evreni anlamaya yönelik çabalar olduğu için Doğa Felsefesi olarak adlandırılmış ve temsilcilerine “İonia Doğa Düşünürleri” adı verilmiştir. Bunlardan ilki olan Miletuslu Thales (MÖ. 6. yy.), her şeyin özündeki madde olarak suyu öne sürmüştür. Geometri ve astronomi çalışmalarıyla da bilinen Thales’in Mısır piramitlerinin boylarını ölçtüğü, ama belki de hepsinden önemlisi Babil astronomlarından etkilenerek, MÖ. 28 Mayıs 585 tarihindeki güneş tutulmasını önceden hesapladığı bilinmektedir.

Bu dönemin diğer önemli tarihçisi de şüphesiz ki Halikarnassoslu Herodot’tur (MÖ. 5. yüzyıl). Historiae (Tarihler) adlı siyasi, askeri ve kültür tarihi içerikli eserinde Anadolu hakkında da ayrıntılı bilgiler veren yazar “Tarihin Babası” unvanıyla da nitelendirilmektedir.

Sadece döneme değil, daha sonraki yüzyıllara da damgasını vuracak olan ve İskender’in danışmanlığını da yapmış Aristoteles’in (MÖ. 4. yy.) bilimleri birbirinden ayırmasından sonra felsefe bu uzmanlaşma alanı içerisinde özel bir yere sahip olmuştur. Temelde insana dair sorunların ele alındığı konular içerisinde metafizik ve ahlak tartışmalarından vazgeçilmemiştir. Dönemin önde gelen akımları; Stoacılık, Epikurosçuluk, Kinizm ve Septisizm (Şüphecilik) olmuştur.

Epikurosçular insanın, eğer hırs ve isteklerini yenip, acı ile sonuçlanan hazlardan kaçınmayı başarırsa ve kendisini manevi açıdan tatmin edecek şeyleri yapıp, ölüm karşısında kayıtsız kalabilirse erdeme erişebileceğine inanmışlardır. Bu düşünceye göre devlet, insan grupları tarafından oluşturulmuş bir örgüttür. Bu nedenle bilge insan bu örgütün dışında kalmalıdır.

MÖ. 31 yılındaki Actium Savaşı’ndan sonra Octavianus, tüm rakiplerini ortadan kaldırmış ve Roma’nın tek hâkimi olmuştur. Hellenistik Dönem sona ererken, Roma için yeni bir süreç, İmparatorluk Dönemi başlamıştır.

Octavianus’un aldığı unvanlar onu bir imparator konumuna getirmiştir. Zaten süreçte imparatorların otoriteleri artmış ve Roma’yı hanedanlar yönetmeye başlamıştır. Bu anlamda ilk hanedanlık Octavianus ile başlayan ve Nero’nun öldürülmesiyle sona eren Iulius- Claudius Hanedanlığı (MÖ. 27-MS. 68) olmuştur.

Döneminin en önemli olaylarından biri hiç şüphesiz ki sadece Roma tarihini değil, dünya tarihini de derinden etkileyecek olan MS. 313 Milano Fermanı’dır. Bu ferman, Roma İmparatorluğu’nun resmi olarak Hıristiyanlığı tanıdığını açıkça ortaya koymaktadır. Böylelikle Hıristiyanlar üzerindeki devlet baskısı kalkmış, kovuşturmaya uğramış ya da malları müsadere edilmek suretiyle hukuki bir ayrımcılığa uğrayan Hıristiyanlar haklarını geri alabilmişlerdir.

Kentin genelde dışında inşa edilmiş yapılar tiyatrolar ve spor etkinliklerinin gerçekleştirildiği gymnasion görülmektedir. Bu dönemde hamamlar pek gözükmemektedir.

Erken dönemlerde daha çok fiziksel evreni anlamaya yönelik çabalar olduğu için Doğa Felsefesi olarak adlandırılmış ve temsilcilerine “İonia Doğa Düşünürleri” adı verilmiştir. Bunlardan ilki olan Miletuslu Thales (MÖ. 6. yy.), her şeyin özündeki madde olarak suyu öne sürmüştür. Geometri ve astronomi çalışmalarıyla da bilinen Thales’in Mısır piramitlerinin boylarını ölçtüğü, ama belki de hepsinden önemlisi Babil astronomlarından etkilenerek, MÖ. 28 Mayıs 585 tarihindeki güneş tutulmasını önceden hesapladığı bilinmektedir.

Halikarnassoslu Herodot (MÖ. 5. yüzyıl) Historiae (Tarihler) adlı siyasi, askeri ve kültür tarihi
içerikli eserinde Anadolu hakkında da ayrıntılı bilgiler veren yazar “Tarihin Babası” unvanıyla da
nitelendirilmektedir.

Pontos Kralı VI. Mithradates Eupator'un, yarı efsanevi yarı tarihi bilgiler ışığında; dokuz yıl boyunca ormanlarda gizlenip, vahşi hayvanlarla dövüşerek kendisini güçlendirdiği, her türlü zehre karşı bağışıklık kazandığı, birçok dil bildiği ve ordusundaki farklı milletlerden askerlerin her birinin kendi dilinde konuştuğu bilinmektedir. Karadeniz’in kuzey kıyısındaki zengin (Kırım) kentleriyle olan ilişkiler sonucu politik ve ekonomik açıdan oldukça güçlenen VI. Mithradates, Roma’ya karşı Anadolu’daki halkların koruyucusu olarak ortaya çıkmış, yerel krallıklara ait toprakları bazen işgal bazen de antlaşma yoluyla elde ederek Roma ile büyük bir mücadeleye girmiştir. MÖ. 88 yılında başlayan ilk savaşın kazananı ve kısa zamanda neredeyse bütün Anadolu’nun egemeni Mithradates oldu.

Actium zaferinden sonra Roma dünyasının her yanında genel bir barış döneminin başladığını ilan
eden Octavianus’a Senato, princeps (birinci vatandaş), Augustus (kutsal), vb. çeşitli unvanlar vererek onu yönetimdeki tek adam statüsüne getirmiştir. Fiili olarak olmasa da aslında ilk başlarda yaşanan tüm gelişmeler Cumhuriyet Dönemi’nin sona erdiğine ve yeni bir çağın başladığına açık bir işarettir. Zira yönetimi sırasında Cumhuriyet döneminin meclisleri ve kurumları varlığını sürdürdüğü için ortada Eski Doğu veya Hellenistik krallıklarda olduğu gibi mutlak monarşi görünümü yoktur. Ama ne olursa olsun Octavianus’un aldığı unvanlar onu bir imparator konumuna getirmiştir. Zaten süreçte imparatorların otoriteleri artmış ve Roma’yı hanedanlar yönetmeye başlamıştır. Bu anlamda ilk hanedanlık Octavianus ile başlayan ve Nero’nun öldürülmesiyle sona eren Iulius- Claudius Hanedanlığı (MÖ. 27-MS. 68) olmuştur.

MS. 313 Milano Fermanı Roma İmparatorluğu’nun resmi olarak Hıristiyanlığı tanıdığını açıkça ortaya
koymaktadır.

Hıristiyanlık ile ilgili dönemin bir diğer gelişmesi, dinin yayılımı sırasında ortaya çıkan teolojik tartışmalara son vermek için 325 yılında Nikaia’da (İznik) toplanan genel konsil (Consil Oecumenik) olmuştur. Bu konsil Hıristiyanlık tarihinde tartışmaları bitirmeyip, tam tersine daha sonra ortaya çıkacak teolojik tartışmaların ve birçok konsilin de ilk örneği olmuştur.