Urartu, Frig ve Lidya Kültürleri

Anadolu MÖ. 1200 yılından itibaren Demir Çağı denilen yeni bir döneme girmiş ve Tunç çağları sona ermiştir.

Urartular MÖ. 9. yüzyılın ortalarından MÖ. 7. yüzyılın sonlarına kadar Van Gölü’nün doğu kıyısında yer alan Tuşpa (Van Kalesi) merkez olmak üzere güçlü bir krallık kurmuşlardır.

Assur Krallığı bölgede sürekli bir egemenlik kurma düşüncesinde olmamıştır. Assur baskısının artması üzerine beylikler bir araya gelmiş ve MÖ. 9. yüzyılın ortalarında Urartu Krallığı kurulmuştur.

Uruatri ve Nairi beyliklerini bir araya getiren bey, ilk Urartu kralı olarak kabul edilen Aramu’dur.

Uruatri ve Nairi beyliklerini bir araya getiren bey, ilk Urartu kralı olarak kabul edilen Aramu’dur. Aramu beylikleri bir çatı altında toplamış ve Arzaşkun adlı bir başkent kurmuştur.

Urartular devletlerini Biaini Devleti olarak adlandırmışlardır, ancak Eskiçağ Tarihi ve arkeolojide bu devlet adlandırılırken Assurluların dediği gibi Urartu Krallığı terimi tercih edilmiştir

Urartu Krallığı’nın yönetiminde başta kral bulunmaktaydı. Teokratik monarşik yönetim söz konusuydu. Krallık aynı sülale içinde babadan oğula geçerdi. Ülke toprakları eyaletlere ayrılmış ve eyaletlerin başına merkezden valiler atanmıştır.

Karayolları, sulama kanalları, barajlar ve göletler Urartuların en önemli bayındırlık faaliyetlerini oluşturur. Belirlenen karayolları ile ülkenin uzak bölgelerinin başkent Tuşpa ile irtibatı güvenli ve hızlı bir şekilde sağlanmıştır. İlkbahar ve yaz aylarında özellikle sulu tarım yapabilmek için sulama suyuna ihtiyaç duyan Urartular, çok sayıda sulama kanalı, baraj ve gölet inşa ederek kalelerin yakınlarındaki bahçeleri sulamışlardır.

Güneydoğu Avrupa’dan gelerek Anadolu’yu yurt edinen Frigler’in başkent Gordion olmak üzere kurmuş oldukları krallık, MÖ. 9.-7. yüzyıllar arasında Orta Anadolu’da etkin olmuştur.

Megaron: Ege dünyasında MÖ. 3. bin yıldan beri kullanılan megaronlar, önde direklerle taşınan bir giriş mekânı, giriş mekânının arkasında ortasında ocak bulunan ana salondan oluşan dikdörtgen planlı yapılardır.

Yunanlılar arasında zengin bir kral olarak tanınan Midas’ın adı Eşek Kulaklı Midas ve Her Tuttuğu Altın Olan Midas söylencelerine karışmıştır.

Frig kentlerinde yöneticiler, rahipler, zanaatkârlar ve tüccarlar gibi sınıflar yaşardı. Halkının büyük bölümünü köylerde yaşayan tarım ve hayvancılıkla geçinen köylüler oluşturuyordu.

Frigler çok tanrılı bir dine inanıyorlardı. Ancak sadece Matar (Ana) adını verdikleri tanrıçalarının tasvirlerini yapmışlar ve ona tek tanrı gibi saygı göstermişlerdir. Tanrıçalarını Matar Kubileya, Matar Areyastin olarak da adlandırmışlardır.

Frigler soylularını tümülüslere veya kaya mezarlarına gömmüşlerdir. Anadolu’ya tümülüs mezar geleneğini Frigler getirmişlerdir.

Fibula: Bir giysinin iki yakası, iki ucunu veya giyilen bir kumaş ya da şalın iki ucunu birbirine tutturmaya yarayan veya elbiseler üzerinde süs amacıyla kullanılan, altın, gümüş, tunçtan yapılan eski çengelli iğnelere verilen isimdir.

Lidyalılar sikkeyi (madeni para) icat ederek uygarlığa en büyük katkılardan birini yapmışlardır.

Üçüncü hanedan olan Mermnadlar Hanedanı zamanında Lidya Krallığı güçlü bir krallık olarak Anadolu tarih sahnesindeki yerini almıştır. Bu güçlü krallığın kurulması ile ülke Lidya Ülkesi, başkent de Sardeis adıyla anılmaya başlamıştır.

MÖ. 547 yılında Kızılırmak Nehri’nin doğusunda yapılan savaşta, iki ordu birbirlerine üstünlük sağlayamamıştır. Kyros kışı geçirmek üzere İran’a doğru geri çekilmeye başlamıştır, Kroisos da başkenti Sardeis’e doğru geri çekilmeye başlar ve ordusundaki paralı askerleri terhis eder. Ancak Kyros geri dönerek gizlice Kroisos’u takip eder ve onu başkent Sardeis’te kuşatır. 14 günlük kuşatmadan sonra Persler Sardeis’i ele geçirirler ve Lidya Krallığı MÖ. 547’de yıkılır. Persler bundan sonra bütün Anadolu’ya hâkim olmuşlardır.

Lidyalılar sikke basımı, dokuma, kozmetik ürünleri, atçılık, müzik, bahçeler konusunda ustaydılar.

Lidyalılar çok tanrılı bir dine inanırlardı. İnandıkları başlıca tanrıça Kuvava dedikleri tanrıça Kibele idi. Ayrıca Sardeis’te kent dışında bir Artemis Tapınağı vardı. Bunun dışında Sardeis’in 7 km. kuzeyinde Bin Tepe mevkiinde Lidya kral mezarları yakınında başka bir Artemis Tapınağı bulunmaktaydı. Kral Kroisos ve soylu Lidyalılar Efes Artemis Tapınağı’na değerli armağanlar adamışlardır. Lidya’da tapınılan başka bir tanrıça da Kore yani Bakire denilen tanrıçadır.