ANADOLU ARKEOLOJİSİ

Romalıların MÖ 133 yılında Pergamon Krallığı’nın son kralı III. Attalos öldüğünde, krallığını vasiyet yoluyla Roma devletine bırakmıştır. Böylece Batı Anadolu’da ilk defa toprak elde eden Romalılar burada “Asia Eyaletini” kurmuşlardır.

MÖ 67’de Roma Generali Pompeius Anadolu’ya seferler düzenlemiştir. Bu seferler sonucunda son Bithynia Kralı tarafından Roma’ya bağışlanan topraklarda kurulan “Bithynia Eyaleti”, Karadeniz’de “Pontus Eyaleti”, Çukurova’da “Kilikia Eyaleti” ve daha güneyde “Suriye Eyalet”i kurularak Anadolu ve yakın çevresinin büyük bir kısmı Roma Devleti topraklarına katılmıştır. Aisa Eyaleti, MÖ 133'de Pergamon Krallı III. Attalos'un vasiyeti ile Roma Devletine bıraktığı topraklar üzerinde kurulmuştur.

Roma'nın ilk İmparatoru olan Augustus döneminin en önemli icraatı, iç savaşları sona erdirerek ve komşuları ile mümkün olduğu yerlerde savaş yerine diplomatik çözüm yolunu seçerek Pax Romana yani Roma Barışını meydana getirmiş olmasıdır. Böylelikle Roma imparatorluğu topraklarındaki bütün yerleşimlerde artan güvenle beraber, bir kalkınma hareketi başlamış, bu eğilim MS 3. yüzyıl ortalarına kadar sürmüştür.

İç savaşlara engel olmak için devlet yönetimine en uygun kişinin, akrabalık ilişkileri olmasa da bir önceki imparator tarafından veliaht ilan edilmesi yoluyla belirlenmesi adeti ilk olarak Antoninuslar Döneminde başlamıştır. Flaviuslar hanedanının son üyesi İmparator Domitianus’un öldürülmesinden sonra, Senatör Nerva tahta geçiş ve kendisine veliaht olarak o sıralar Roma İmparatorluğu’nun en güçlü kişilerinden birisi olan General Traianus’u göstermiştir.

İmparatorluk içinde yaşayan herkesin Roma vatandaşı yapılması ve böylece Romalı ve vatandaşlık hakkı olmayan eyaletli arasındaki farkların ortadan kaldırılması MS 193-235 yılları arasında yönetimde olan Severuslar Dönemi içinde gerçekleştirilmiştir. Diğer idari reformlar MS 284-324 yılları arasındaki Tetrarşi Döneminde yapılmıştır.

Coğrafi bakımdan oldukça elverişli bir yerde olan küçük Byzantion (Sarayburnu, İstanbul) kenti yeni imar faaliyetleri ile genişletilerek MS 330’da Constantinopolis adıyla Roma İmparatorluğu’nun ikinci başkenti olarak ilan edilmiştir.

Roma İmparatorluğu'nun idari olarak Doğu ve Batı olarak bölünmesi Tetrarşi Dönemi'nde (MS 284-324) yaşanmıştır.

İmparatorluk döneminde Roma İmparatorlarının bazıları yaşarken, bazıları ise öldükten sonra tanrılaştırılmıştır. Bu kült Tanrıça Roma kültüyle birleştirilmiş ve özellikle eyaletlerde gelişimi teşvik edilmiştir. Tanrıça Roma ve tanrılaştırılmış Roma İmparatoruna tapmak için inşa edilen tapınaklara Sebasteion adı verilmektedir. Ephesus’da (İzmir, Selçuk, Efes) dört ayrı imparator adına Sebasteion’lar Ankyra’daki (Ankara) Augustus Tapınağı, Pergamon akropolünde inşa edilen Traianus Tapınağı ve Ephesos’daki Hadrianus Tapınağı bu amaçla kullanılan yapılar arasında başta gelir.

“Pax Romana” yani Roma barışı Julius-Claudius’lar Dönemi'nde gerçekleştirilmiştir.

Basilikalar mahkeme ve borsa yapıları olarak kullanılmışlardır. Kalabalık insan kitlelerini içerisine alabilen bu yapı tipinin mimari formu Geç Roma Döneminden itibaren ilk Hıristiyan kiliseleri için de model olarak kullanılmıştır.

I. Thedosius döneminde Constantinopolis kentinde bulunan Hipodrom içine anıt dikilitaşlar dikilmiştir. Mısır’dan getirilen dikilitaşın kaidesinde bununla ilgili tasvirler yer alır. Bu dönemde bütün pagan tapınakları kapatılarak kamu kullanımına verilmiş ve bunların büyük kısmı kiliselere dönüştürülmüştür.

Antoninuslar Dönemi'nde iç savaşlara engel olmak için  devlet yönetimine en uygun kişinin akrabalık ilişkileri olmasa da bir önceki imparator tarafından veliaht ilan edilmesi adeti başlamış oldu.

Caracalla (MS 211-217) döneminde kaleme alınan bir emirname ile Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan herkesin Roma vatandaşı yapılmıştır.

Antik kentlerde en yüksek yerlere inşa edilen içinde tapınak, yönetim binaları vs. bulunduğu etrafı surlarla çevrili alana akropol denilir. Aynı zamanda yukarı kent anlamındadır.

Anıtsal yapılarda Romalılar özellikle yüksek yapı formlarını uygulamışlardır. Dolayısıyla Yunan tarzı yekpare taştan yapılar hâlâ yapılmakla beraber, tuğla ve çimento gibi malzemeler daha yoğun kullanılmış, kemer, tonoz ve kubbe gibi mimari formlar yaygınlaşmıştır. Belirtilen diğer yapılar Hellenistik dönem mimarisine aittir.

Anadolu’da Roma İmparatorluk Çağında pek çok heykel atölyesi kurulmuştur. Özellikle Aphrodisias veya Pamphylia heykeltraşlık okulları bunlar arasında sayılabilir.

Roma imparatorluk çağında Anadolu şehirlerine eklenen önemli bir yapı formu Nymphaion’lardır. Daha önceki dönemlerde sade çeşme yapıları şehirlerde olmakla beraber Roma İmparatorluk çağında bu yapı tipi anıtsal bir forma bürünmüş ve pek çok kentte Roma imparatorlarının gücünü sembolize eden bir hâle gelmiştir.

Roma mimarisinde suyun arazideki eğimleri ve çukur yerleri aşması için inşa edilen kemerler üzerinde yükselen su köprülerine Aquadukt adı verilmektedir. Suyun şehirlere uzak mesafelerden taşınabilmesi için kaynaktan gelen su çok düşük bir eğimle su yollarına verilmiş, bu su yollarının ova ve vadi gibi derin noktaları aşabilmesi için su kemerleri inşa edilmiştir.

Pek çok değişik pagan tanrısının kültleri ve dolayısıyla özelliklerinin birleştirilmesi ile ortaya çıkan karışık kültlere Synkretik adı verilir.

Mahkeme ve borsa binası olarak kullanılmış olan, kalabalık insan kitlelerini içerisine alabilen yeni yapı türü basilikadır. Bu yapı tipinin mimari formu Geç Roma Döneminden itibaren ilk Hıristiyan kiliseleri için de model olarak kullanılmıştır.