ANADOLU ARKEOLOJİSİ

Antakya, Silifke, Amasra, Bursa gibi kentler Helenistik dönemde yeni kurulmuş şehirlerdir. Efes ise daha önceden de mevcut olan ve Helenistik dönemde kralların himayesinde yeniden kurulmuş bir şehirdir. Doğru cevap B'dir.

Makedonia Kralı III. Aleksandros’un (Büyük iskender) MÖ 323 yılında Babylonia’da (Babil) ölümü üzerine tahta kimin geçeceği konusunda bir kararsızlık yaşandı. Çünkü henüz oğlu IV. Aleksandros doğmamıştı ve kardeşi III. Philippos ise çocuk yaştaydı. Aleksandros’un generalleri (Diadokhoslar) toplanarak General Perdikkas’ı, Aleksandros’un oğlu büyüyene kadar krallığa naip ve ordunun başkomutanı seçtiler. Diğer generaller ise, Anadolu da dahil olmak üzere Makedonya İmparatorluğu’nun topraklarını yönetmek üzere çeşitli bölgelere vali olarak gönderildiler. Doğru cevap B'dir.

Makedonya tarafına geçen Perslerden birisi olan ve III. Aleksandros’un yanına geçtikten sonra Lübnan’daki Sidon (Sayda) kentini yönetmekle ödüllendirilen Abdalonymos, hiç kuşkusuz Hellenistik dönemin en ünlü sanat eserlerinden birisi olan İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki İskender Lahdinde gömülmüştür. Doğru cevap D'dir.

Yukarıda verilen tüm krallıklar Helenistik dönemde Anadolu’yu yönetmiş krallıklardandır. Doğru cevap C'dir.

Aleksandros’un generallerinden I. Ptolemaios (MÖ 321-285) tarafından Mısır’da kurulan ve onun ismiyle anılan Ptolemaios Krallığı, Güneybatı Anadolu’nun deniz kıyısındaki bölgelerini kısa bir süre yönetmiştir. Ptolemaioslar Ege Denizindeki ticaret merkezlerine ulaşabilmek için kullanacakları limanlar arayışında idiler ve kereste, demir, bakır gibi Anadolu’nun doğal kaynaklarına ihtiyaçları vardı. Diğer krallıklar güneybatı anadoluyu yönetmemişlerdir. Doğru cevap A'dır.

Pergamon Kralları bilim ve sanatın en önemli hamileri olmuşlardır. Pergamon’da kurulan kütüphane, Aleksandria (iskenderiye) Kütüphanesinden sonra dünyanın en büyük ikinci kütüphanesiydi. Burada deri üzerine yazılan kitaplar “pergamentum” (parşömen) adıyla anılıyordu. Bu kitaplık Roma Generali Marcus Antonius tarafından MÖ 42’de yanan Aleksandria kütüphanesini yeniden kurmak üzere sevgilisi Ptolemaios Kraliçesi VII. Kleopatra’ya hediye edilerek Mısır’a taşınmıştır. Doğru cevap B'dir.

Bithynia Kralları da diğer Hellenistik krallar gibi bilim ve güzel sanatların koruyucusu olmuşlardır. Hipparkhos (MÖ yaklaşık 190-120) trigonometriyi keşfeden kişidir. Hipparkhos aynı zamanda ayın hareketlerini incelemiş ve dünya yörüngesindeki eğimi keşfetmiştir. Doğru cevap C'dir.

Hellenizmin Kappadokia’da çok da başarılı olmadığı düşünülmektedir. Burada Yunan modelli şehirlerin oluşumu, Anadolu’nun diğer yerlerine göre oldukça yavaş kalmış, halk köy tipi yerleşimlerde yaşamıştır. Şehirleşen en önemli yerleşim ilk ismi Mazaka olan ve Kappadokia Kralları zamanında Eusebeia, sonra ise Roma Dönemi’nde Caesarea adını alan ve bugün de buna yakın bir ad kullanan Argaios (Erciyes) Dağı yakınındaki Kayseri’dir. Doğru cevap E'dir.

Kommagene Kralı I. Antiokhos’un (MÖ69-34) kendisi için inşa ettirdiği Nemrut Dağı üzerindeki tümülüsü ve etrafındaki kutsal alan (Hierothesion) özellikle heykeltıraşlık eserleriyle Türkiye’nin ünlü bir arkeolojik alanıdır.

II. Aleksandros’un seferleri sonrasında kurulan Hellenistik krallıklar, Yunan dünyasının sınırlarını Hindistan’a kadar genişletmişler ve güzel sanatların koruyucuları olarak sanatçıların yeni pazarlar bulmasına neden olmuşlardır. Bu dönemde heykel, felsefe, mimari, matematik ve gökbilim alanında önemli eser, keşif ve ilerlemeler kaydedilmiştir.

MÖ 281’de Seleukos Kralı I. Seleukos, Kral Lysimakhos ile Magnesia ad Sipylum’un (Manisa) kuzeyindeki Korupedion’da savaşmış ve bu savaş sonucunda Kral Lysimakhos yenilmesiyle birlikte Diadokhoslar devri biterek Hellenistik Krallıkların devri başlamıştır.

Ptolemaioslar Mısır’da yerli halkın Grek kökenlilerle kaynaşmasını amaçlayan yeni bir kült olan Serapis kültünü kurmuşlar ve bu kültü İsis kültüyle birleştirmişlerdir. Bu kültün ilk heykeli Sinope (Sinop) şehrinden satın alınarak Aleksandria’ya taşınmıştır. Mysterleri ve synkretik özellikleri ile popüler olan Serapis ve İsis kültleri özellikle Roma İmparatorluk çağında Anadolu’da oldukça yayılmışlardır.

Roma ordusu ve müttefikleri, Seleukos ordusunu MÖ 190 yılında Magnesia ad Sipylum’da yenmiş. Hemen arkasından da Side önlerindeki deniz savaşında Seleukos donanması Rodos ve Pergamon donanmasına yenilmiştir. Savaş sonrasında MÖ 188’de Apameia’da (Dinar) yapılan barış antlaşması ile Seleukoslar Toros Dağlarının kuzeyindeki bütün topraklarını Romalıların müttefiklerine bırakmış ve Roma’ya çok yüksek bir miktar savaş tazminatı ödemişlerdir. Pergamon Krallığı bu antlaşma ile Batı Anadolu'da geniş topraklara sahip olmuştur. Savaş sonrasında Seleukos Donanmasının Romalıların isteği doğrultusunda feshedilmesi nedeniyle, Anadolu’nun güney kıyılarında korsanlık başlamıştır.

Kral II. Eumenes (MÖ 197-159) Roma tarafında yer almayı sürdürmüş ve onun yönetimi altında Pergamon büyük bir sanat ve kültür merkezi hâline gelmiştir.

Nikomedia’yı (İzmit) kurarak başkent yapan Bithynia kralı I. Nikomedes dönemindeki olan en önemli olay, isyan eden kardeşine karşı, o sıralarda Trakya’ya ulaşmış Kelt kabilelerini asker olarak kullanmak üzere Anadolu’ya geçirmesidir. Daha sonra “Galatlar” olarak tanınan bu kabileler Orta Anadolu’ya yerleşmişlerdir.

Bithynia Kralları da diğer Hellenistik krallar gibi bilim ve güzel sanatların koruyucusu olmuşlardır. Bithynialı matematikçi Theodosius (MÖ yaklaşık 160-100), kürenin geometrisi üzerine çalışmalar yapmış ve güneş saatlerini keşfetmiştir. Nikaialı astronom ve matematikçi (İznik) Hipparkhos (MÖ yaklaşık 190-120) ise trigonometriyi keşfeden kişidir. Doidalses, Bithynialı, Lysippos ve Bryaxis Seleukoslu heykeltraşlardır.

Pontus Krallığı, doğuda Roma’nın gücüne karşı çıkan son devlet olmuştur. Pontus Kralı Pharnakes MÖ 48 yılında Roma birliklerine karşı başarı kazanmış, bunun ardından Karadeniz'e gelen Julius Caesar, Pharnakes’in ordusunu yenerek ve kralı Kırım’a çekilmeye zorlamıştır. Pontus Krallığı'nın yenilgisiyle birlikte Anadolu’nun büyük bir kısmı Roma Cumhuriyetinin kontrolüne girmiştir.

Hellenizmin Kappadokia Karllığı'nda çağdaşlarına nazaran daha az etkin olduğu düşünülmektedir. Burada Yunan modelli şehirlerin oluşumu, Anadolu’nun diğer yerlerine göre oldukça yavaş kalmış, halk köy tipi yerleşimlerde yaşamıştır.

Geç Hellenistik Dönem’in Anadolu'da en tanınan anıtsal heykel grubu, Nemrud dağındaki tanrı heykelleridir. Bunlar, Yunan ve Pers tanrıları synkretism ile birleştirilmişlerdir. Seleukos kralları (anne tarafı) ile Pers kralları (baba tarafı) Ata kültüne bağlı olarak tasvir edilmiştir.

Hellenistik Çağ’da dinsel şenliklerde sportif karşılaşmaların yapılması için inşa edilen yapılara stadion adı verilmektedir. Priene Stadion’u Hellenistik Dönem’dendir. Ancak Anadolu’da genellikle bu yapı tipi Roma döneminde yaygınlaşmıştır.