ANADOLU ARKEOLOJİSİ

Thukydides, M.Ö.460-435 yılları arasında yaşamış Yunanlı Tarihçi. Atina ile Sparta arasında başlayan ve güney Yunanistan’a yayılan savaşı “Peloponnessos Savaşının Tarihi” adlı eserinde ele almıştır.

Büyük İskender’in doğu seferi sırasında Anadolu’ya girmesinden önce Anadolu’yu ilgilendiren en son önemli siyasi olaylardan biri de Anadolu’daki Pers krallığına bağlı satraplardan bazılarının, merkezi yönetimden duydukları hoşnutsuzluk sonucu ortaya çıkan bir ayaklanmadır. Antik yazarlardan Sicilyalı Diodoros, bize satraplar ayaklanması konusunda detaylı bilgiler verir. Ayaklanma, Diodoros’un belirttiğine göre, Anadolu’da Lykia, Pisidia, Pamphylia ve Kilikia bölgelerinin halkları tarafından da destek görmüştür.

Antik Yunan kentlerinde politik, dini, ticari faaliyetlerin gerçekleştirildiği geniş alanlara Agora adı verilir. Agoralar halka açık alanlar olup çevresinde kamu yapıları yer alır.

Ksenophon, Yunanlı Felsefeci, Asker. M.Ö. 430-355. Yunanlı felsefeci Sokrates’in öğrencisi olan Ksenophon hem Sokrates’in görüşleri üzerine yazdığı eserleri hem de bir asker olarak katıldığı Kyros’un seferinde tuttuğu günlüğü ile tanınmıştır. Seferin başarısızlığa uğraması ve Kyros’un ölümü üzerine sefere katılan Yunan askerlerini Yunanistan’a götürme görevi ona verilmiştir. Bu sefer sırasında tuttuğu günlükler Onbinlerin Yürüyüşü (Anabasis) olarak bilinmektedir.

Babası II. Philippos’un ölümünden sonra Makedonya Krallığının başına geçen Büyük İskender’in hayatı ve yaptıkları konusunda antik kaynaklar bize zengin bilgiler vermektedir. İskender’in seferlerine katılan Kallisthenes’i kaynak olarak kullanan Arrianos, Plutarkhos, Sicilyalı Diodoros gibi yazarlar sayesinde bu dönem hakkında oldukça büyük oranda bilgi sahibi olabiliyoruz.

Sicilyalı Diadoros, Yunanlı tarihçi, M.Ö.90-30. Yaşadığı dönemde meydana gelen olayları geçmişteki olaylar ile birlikte neden, sonuç ilişkisi içinde anlatan yazar “Tarih Kitaplığı” adlı eseri ile ünlüdür. Bu eserinde kendinden önce yaşamış ve eserleri günümüze ulaşmamış tarihçilerden de faydalanmıştır.

Hem Yunan kültürü hem de Anadolu kültürünün etkilerini yaşatan Karia Kültürü, Pers egemenliği altında, Halikarnassos’da (Bodrum) bulunan satraplık merkezi tarafından yönetilmiştir. Karia’daki Pers satraplarının en ünlüsü olan Mausollos MÖ 377-353 yılları arasında bölgede hüküm sürmüştür. Bu kişi bölgenin yerli halkından gelmiştir. Yönetimi sırasında bir yandan Pers krallığı ile iyi ilişkiler kurmuş, bir yandan da Ege’de hüküm süren Yunan kültürünün bölgede yaygınlaşmasına öncülük etmiştir. Mausollos için Halikarnassos’da bir anıt mezar yaptırılmıştır. Antik kaynaklardan öğrendiğimize göre anıt mezar, sahibi olan Mausollos’un isminden yola çıkarak Mausoleion olarak adlandırılmıştır.

Hippodamos tarafından düzene sokularak uygulanması yaygınlaştırılan düzenli kent planı sistemi aynı zamanda Hippodamik Planı olarak da adlandırılmaktadır. Izgaraya benzeyen bu plan, günümüzde Izgara Planı olarak da adlandırılmaktadır. Izgara Planına benzeyen bu kent planı Hippodamos’un yaşadığının sanıldığı MÖ 5. yy.’da yaygınlaşmaya başlamış, Yunanistan ve İtalya’da pek çok yerde uygulanmasının yanı sıra Batı Anadolu’da da kullanılmıştır. Klasik Dönemde bu plana göre inşa edilen kentlerin en güzel örnekleri Miletos ve Priene’de görülmektedir.

Lykia bölgesinin kuzeydoğusunda, Elmalı kentinin güneybatısında bulunan bu tümülüs bölgede yaşamış olan soylulardan birine ait olmalıdır. Greko-Pers sanatının Anadolu’daki önemli örneklerinden biri olan Kızılbel Tümülüsü MÖ 5. yy. başlarına tarihlendirilmektedir. Mezar anıtı, üçgen çatılı taş bir oda şeklinde yapılmış olup üzeri yığma toprak ile örtülmüştür.

Batı Anadolu’daki kentlerin Pers yönetimine karşı MÖ 500 yılında başlattıkları ve İonia ayaklanması olarak adlandırılan ayaklanma Pers Kralı I. Dareios tarafından bölgeye yapılan bir sefer ile bastırılmıştır.

Sparta ile Atina arasında başlayan görüş ayrılığının, Yunanistan’da büyük bir karışıklığa neden olan ve etkileri Anadolu’nun batı kıyılarında da hissedilen Peloponnesos Savaşına yol açtığını görüyoruz.

Kyros Sardes’te paralı askerlerden oluşan bir ordu kurup Spartalılardan da yardım alarak ağabeyi Artakserkses’i tahttan indirmek amacıyla bir sefer planlamıştır.

Sicilyalı Diodoros yaşadığı dönemde meydana gelen olayları geçmişteki olaylar ile birlikte neden, sonuç ilişkisi içinde anlatmış ve “Tarih Kitaplığı” adlı eseriyle ünlenmiş bir yazardır. MÖ. 90 - 30 yılları arasında yaşamıştır.

MÖ 546 yılında Persler tarafından işgal edilerek bir satraplık merkezi haline getirilen Bandırma’nın batısındaki Manyas gölünün yakınlarındaki kent Daskyleion'dur.

Xanthos kentinde bulunan ve mezar anıtının kaidesinde, mezar odasının üst sırasında ve iki yan duvarında Lykia sanatının en önemlileri arasında sayılan savaş, av ve armağan verme gibi konular işlenmiş  kabartma betimlemelere sahip anıt Nereidler Anıtıdır.

Kabartmalarda konusu Yunan mitolojisinden alınmış Klasik Dönem Anadolu sanatı açısından önemli sayılan Lykia bölgesinde bulunan ve kentin ileri gelenlerinden birine ait olduğu düşünülen anıt mezar Trysa Anıt Mezarıdır. bugünkü Gölbaşı kenti yakınlarındaki antik Trysa kentinde bulunmaktadır.

Daskyleion Stelleri Greko-Pers sanatında yapılmış olan kabartmalar arasında yer almaktadır. Kızılbel Tümülüsü ve Karaburun Tümülüsü Greko Pers resim sanatı içinde yer almaktadırlar. Mausoleion'da Trysa Anıt Mezarı gibi bir anıt mezardır.

Duvarlarında sedire uzanmış olarak gösterilen sakallı yaşlı mezar sahibinin arkasında karısı ve hizmetçileri diğer duvarlarda ise bir savaş sahnesi ile ölünün cenaze töreni betimlenmiş mezar Karaburun Tümülüsüdür. Bu anıt Lykia bölgesinde bu döneme ait ikinci önemli anıttır.

Klasik Devirde Anadolu’da edebiyat alanında eser veren en önemli kişi Halikarnassos’lu Herodotos’tur. MÖ 5. yy.’da yaşamış bir tarihçi ve yazar olan Herodotos, yaşadığı dönemde Doğu Akdeniz ve Pers dünyasını gezerek incelemiş ve bunları Historia adını verdiği bir eserde toplamıştır.

Klasik devir resim sanatının örnekleri Tümülüs adı verilen mezar yapılarının duvarlarında görülmüştür.