ANADOLU ARKEOLOJİSİ

Batı Anadolu’daki kentlerin Pers yönetimine karşı M.Ö. 500 yılında başlattıkları ve Ionia Ayaklanması olarak adlandırılan ayaklanma, Pers Kralı I. Dareios tarafından bölgeye yapılan bir sefer ile bastırılmıştır.

M.Ö. yılında Atinalılar ile Persler arasında imzalanan Kallias Barış Antlaşmasıyla Persler Batı Anadolu kentleri üzerindeki egemenlik haklarından vazgeçmişlerdir.

SAttik-Delos Deniz birliğinin MÖ 454 yılında birlik hazinesinin Atina’ya getirilmesinden sonra giderek Atina kontrolüne girdiğinden yukarıda bahsetmiştik.
Atina’nın bu konumu birliğe üye kentler arasında zamanla hoşnutsuzluklara yol
açmıştır. Özellikle birliğe üye kentler arasında yapılan ticarette Atina paralarının
ve ağırlık sisteminin kullanılma zorunluluğunun getirilmek istenmesi hoşnutsuzluğu daha da arttırmıştır. Büyük olasılıkla uygulanmayan bu zorunluk Sparta gibi
birliğe üye olan güçlü kentlerin Atina’ya karşı tavır almalarına yol açmıştır. Sparta
ile Atina arasında başlayan görüş ayrılığının, Yunanistan’da büyük bir karışıklığa
neden olan ve etkileri Anadolu’nun batı kıyılarında da hissedilen Peloponnesos
Savaşına yol açtığını görüyoruz.

Daskleion kenti Bandırma’nın batısındaki Manyas gölünün yakınlarında olup tarihçi Heredotos’un Pers satraplıkları arasında 3. Sırada yer almıştır ve kontrol alanı arasında Trakya, Orta Anadolu ve Kapadokya bulunmaktadır.

Priene kentinde Agora’nın kuzeybatısında bulunan Athene tapınağı, Halikarnassos’ta bulunan Mousoleion’un da mimarı olan Pytheos tarafından inşa edilmiştir.

Klasik dönem, heykeltraşçılık açısından daha farklı stillerin ortaya çıktığı bir dönemdir. Anadolu sanatında bu dönem heykeltraşçılık açısından Greko-Pers sanatı olarak adlandırılan sanat ortaya çıkmıştır.

Greko-Pers sanatının en başarılı örneklerinden birisi olan, kireç taşı bloklardan örülmüş bir mezar odasının üzerinin yığma tepe şeklinde kapatılmasıyla, mezar odasının duvarlarına içten yapılmış olan resimlerle mezar sahibinin yaşantısı ve cenaze töreniyle ilgili sahneler yer alan, sedire uzanmış olarak gösterilen sakallı yaşlı mezar sahibinin arkasında karısı ve hizmetçilerinin görüldüğü anıt Karaburun Tümülüsü’dür.

Mousoleion, Halikarnassos’ta yer alır. Antik çağın yedi harikasından biri olarak kabul edilen bu eser, Klasik Çağın önemli mimarlarından Pytheos tarafından yapılmıştır.

Heredotos Kalkolitik değil Klasik Dönemde Anadolu’da edebiyat alanında eser veren en önemli kişidir.

Anadolu’yu baştanbaşa geçen İskender’in Mezapotamya’ya yaklaşması Pers Kralı Dareios tarafından engellenmek istenmiş, bu amaçla İskender’in ilerlediği yol üzerinden manevra ile arkasına geçip onu takip etmeye başlamıştır. Pinaros ırmağı yakınlarında iki ordu arasında Issos Savaşı meydana gelmiş ve Doğu Akdeniz tarihini temelden değiştiren bir savaş olmuştur.

M. Ö. 430- 355. Yunanlı felsefeci Sokrates’in öğrencisi olan Ksenophon hem Sokrates’in görüşleri üzerine yazdığı eserleri hem de bir asker olarak katıldığı Kyros’un seferinde tuttuğu günlüğü ile tanınmıştır.

Pers Krallığına çok büyük bir darbe vuran İskender, Dareios’un karısı ve çocuklarını esir almış ve kendi adını taşıyan Alexandreia (İskenderun) kentini kurmuştur.

İlk defa Hippodamos tarafından düzene sokularak uygulanması yaygınlaştırılan bu düzenli kent planı sistemi aynı zamanda Hippodamik Planı olarak da adlandırılmaktadır. Izgaraya benzeyen bu plan günümüzde Izgara Planı olarak da adlandırılmaktadır. Izgara Planına benzeyen bu kent planı Hippodamos’un yaşadığının sanıldığı MÖ 5. yy.’da yaygınlaşmaya başlamış, Yunanistan ve İtalya’da pek çok yerde uygulanmasının yanı sıra Batı Anadolu’da da kullanılmıştır. Klasik Dönemde bu plana göre inşa edilen kentlerin en güzel örnekleri Miletos ve Priene’de görülmektedir.

A ve B şıkkı sadece Athena tapınağına ait bir özelliktir. C ve E şıkkı da sadece Artemis tapınağına ait özelliklerdir. D şıkkında yer alan Klasik dönem tapınak mimarisinin özellikleri ise hem Athena hem de Artemis tapınağında yer alan özelliklerdir.

Xanthos kentinde bulunan bu Nereidler anıtı, Klasik Dönem Lykia sanatının en önemli kabartmaları arasında yer alan bu betimlemelerinde savaş, av ve armağan verme gibi konular işlenmiştir.

Kabartmalarda Pers giyimine sahip sakallı figürler yer alır. Bu figürler bazı örneklerde bir cenaze törenini canlandırmış; bazılarında ise at arabası üzerinde gider şekilde gösterilmiştir. Örnekler Pers stilinde yapılmakla birlikte beraberlerinde İon başlıklarına benzer tarzda yapılmış sandık benzeri eşyalar taşımaktadırlar.

A, D ve E seçeneğinde yer alan özellikler Kızılbel tümülüsüne aittir. B seçeneğinde yer alan özellik ise Karaburun tümülüsüne aittir. Ancak E her iki tümülüsde yer alan betimlemelerde Pers sanatının etkilerine rastlamak mümkündür.

Arkaik devirden itibaren Ege ve Akdeniz dünyasında çok yaygın olarak karşılaşılan Yunan seramiklerinde klasik dönemin başlarında yeni bir teknik gelişmiştir. Kapların üzerindeki süslemelerde figürlerin konturlarının dış kısımlarının siyah astar boyasıyla örtüldüğü, iç kısımlarının ise kırmızı hamur renginde bırakıldığı bu teknik “Kırmızı Figür Tekniği” olarak adlandırılmaktadır.

Anadolu’da Klasik Dönem Yunan seramiklerinin farklı bölgelerde çok sayıda örneği bulunmuştur. Bölgeye ticaret ve başka yollarla gelmiş olan Kırmızı figür tekniğindeki seramiklerin ele geçtiği en önemli merkezler arasında Smyrna (Bayraklı), Xanthos, Gordion (Yassıhöyük), Pitane (Çandarlı) sayılabilir.

Üç ayaklı objelere verilen genel bir isim olan Tripod, Antik çağ dünyasında üç ayaklı kazanlar tripod olarak adlandırılmaktaydı. Bu kap formu günlük hayatta törenlerde ve spor yarışmalarında birincilik ödülü olarak verilen bir ödül olarak kullanılmıştır. Pers ordusunun silahları eritilerek yapılan Tripod ise bir tapınağa hediye verilmek amacıyla yapılmıştır. Delphoi kentindeki Apollon tapınağına hediye edilen bu tripod daha sonra Bizans döneminde İstanbul'a getirilmiştir. Tripod’dan geriye kalan tek parça bugün Sultanahmet meydanındaki burmalı sütun adıyla anılan parçadır.