ANADOLU ARKEOLOJİSİ

M.Ö 2000 yıllarında Tunç Çağının orta dönemine girilir. Orta Tunç Çağının en belirgin özelliği Mezopotamya ile başlayan çok sıkı ve iyi örgütlü ticaret ilişkileri ve bunun sonucunda yazının Anadolu’ya girişidir.

Asurlular ticaret ağını sağlamlaştırmak amacı ile Anadolu’nun çeşitli yerlerinde karum adı verilen ticaret merkezleri kurmuşlardı. Karumların merkezi ve en büyüğü Kültepe’deki Kaneş Karumu’dur.

Anadolu’da, Eski Hitit Devletinin bir güç olarak sahne almaya hazırlandığı dönemlerde, küçük beylikler halinde yaşayan ve farklı dilleri konuşan birçok halk yaşamaktaydı. Bu beyliklerden en önemlileri; Hattiler, Luviler, Palalar, Huriler olarak sıralanabilir.

Hititlerin başkenti olan Hattuşaş (Boğazköy), Çorum iline bağlı Boğazkale ilçesinde yer almaktadır. Başkenti adı Hattiler tarafından verilen “hattuş”tan türetilmiştir.

Eski Hitit krallığı olarak anılan ve Telepinu’yla sona eren dönemin kazanımları geçici olmuştur. Ancak krallarının politikaları, daha sonraki büyük Hitit İmparatorluğu hükümdarlarının ana hatlarıyla izleyeceği bir model oluşturmuştur. İmparatorluk dönemi, MÖ 1450-1180 arasını kapsamaktadır. Yeni Hitit Devleti olarak anılan bu dönemle birlikte, Tunç Çağları sona ermiştir.

Günümüz araştırmacıları tarafından M.Ö.  8. veya 9. yüzyıllarda yaşadığı ifade edilen Homeros, Batı Anadolu’da büyük ihtimalle Smyrna’da (İzmir) doğmuştur. Batı Edebiyatı’nın ilk büyük eserleri sayılan İlyada ve Odysseia Destanları’nın derleyicisidir. Hayatıyla ilgili bir rivayet ise kör olduğudur. Fakat destanlarındaki betimlemelerin canlılığından, destanlarını yazdığında kör bile olsa bir zamanlar gözlerinin gördüğü anlaşılmaktadır.

Homeros’un İlyada adını taşıyan destanına konu olan mekân Troia’dır. İlyada destanında anlatılan konu Troia savaşı olmakla beraber, dokuz yıllık savaşın 51 günü ve bununda ayrıntılı olarak bir haftası işlenmiştir. Troia savaşı, Troialılar ve Akhalar arasında, daha açık anlatımıyla Troialılar ve taraftarları ile Akhalılar arasında geçen bir savaştır.

Hititlerin dinsel metinlerinde kesin olarak saptanabilen en erken unsurlar Hatti etkisi altındadır. Yer altı tanrıçası da olan “Arinna’nın Güneş Tanrıçası”, daha çok su tanrısı olan hava tanrısı “Taru”, yine güneş tanrısı “Estan”, savaş tanrısı “Wurunkatte”, taht tanrıçası “Halmasuit”, hattuşa dâhisi “İnara”, kaybolan tanrı “Telepinu” ve birçok tanrı ve tanrıça Hatti kökenlidir. Bu tanrılar Hitit öncesi yerel panteondan varlıklarını sürdürenlerdir. Panteon, tanrılar topluluğuna verilen addır.

Hitit sivil mimarlığı değişmez ve katı planlara sahip değildi. Evler genellikle bağımsızdı ve yer darlığından sıkışık bir düzende yapılmaları gerektiğinde bile evlerin dış duvarları ayrı yapılmaktaydı. Evlerde bir avlu bulunması isteniyorsa bu genellikle evlerin dışında bulunuyordu. Evlerin iç bölümlerinde de kesin bir plana bağlı kalınmamıştı. Evlerin büyüklüğü gibi, iç mekânların da sayısı ve boyutları gereksinmeye göre değişiyordu. Evin odaları dar gelmeye başladığında ve yeterli arsa da varsa ek yapılarla binaların kullanım kapasitesi artırılabiliyordu. Evlerin çoğunluğu tek katlıydı. Ancak arazinin eğiminden yararlanılarak iki katlı evlerin de var olabileceği kabul edilmelidir. Evlerdeki yapı malzemesi temelde taş, duvarlarda ise kerpiçti. Damlar düz ve toprakla kaplıydı.

MÖ 2000 yıllarına doğru Anadolu’nun hemen hemen tamamı iskân edilmeye başlanmış ve nüfus yoğunluğu iskânın artmasına paralel olarak artmıştır. Bunun yanı sıra toplumların örgütlenmesi neticesinde hiyerarşik düzen dediğimiz (üst tabaka / alt tabaka) sosyal statü farklılıkları bu dönemde ortaya çıkmıştır. Yaşanan bu toplumsal değişimler neticesinde Anadolu’da irili ufaklı birçok beylik ortaya çıkmış, saraylarda oturan yönetici sınıfı görkemli bir yaşam sürmeye başlamıştır. Anadolu yarım adasında yaşayan halklar bu dönemde Mezopotamya ile güçlü ticari ilişkiler kurmuşlardır. Mezopotamya haklarından olan Asurlular ile yapılan ticari ilişkiler ve bunun sonucu olarak yapılan anlaşmalar kil tabletler üzerine işlenerek yazının Anadolu’ya geçmesine olanak sağlamıştır. Bu bakımdan Orta Tunç Çağı’nın en belirgin özelliği Mezopotamya ile başlayan çok sıkı ve iyi örgütlü ticaret ilişkileri ve bunun sonucunda yazının Anadolu’ya girişidir.

Doğal yollarla oluşan volkanik kökenli bir cam türüdür. Lavın havayla temas edip hızlıca soğuması ve kristalleşmeye yetecek kadar zaman geçmeden donmasıyla oluşur. Genellikle felsik lav akıntılarının, soğumanın hızlı olduğu kenar bölümlerinde bulunur. Kristal yapıda olmadığından, keskin inceliğe ulaşabilir.

Asurlular’ın ticaret ağını sağlamlaştırmak amacı ile Anadolu'nun çeşitli yerlerinde kurdukları ticaret merkezlerine karum adı verilir.

Orta Tunç Çağı’nın kültürel, siyasi ve ticari yapısını öğrendiğimiz çivi yazılı kil tabletlerin büyük bir çoğunluğu, Kayseri'nin 20 km doğusundaki Kültepe Höyüğü’nün aşağı şehrinde yer alan Karum’da yapılan kazılarda ele geçmiştir.

Mısır ve Hitit arasındaki savaştan uzun bir süre sonra, iki ülke arasında, tarihin bilinen ilk barış antlaşması olan Kadeş Barış Antlaşması imzalanmıştır (MÖ 1270). Bu antlaşma Mısır Kralı II. Ramses ve dönemin Hitit Kralı III. Hattuşili (MÖ 1275-1250) arasında yapılmıştır. Barış antlaşması metnine göre iki ülke birbirlerine karşı asla savaşmayacak, hatta başka devletlerin saldırılarına karşı birbirlerine asker ve savaş arabalarını gönderecek gibi maddeler içermektedir.

Eski Hitit Krallığı olarak anılan ve Telepinu’yla sona eren dönemin kazanımları geçici olmuştur. Ancak krallarının politikaları, daha sonraki büyük Hitit İmparatorluğu hükümdarlarının ana hatlarıyla izleyeceği bir model oluşturmuştur. İmparatorluk dönemi, MÖ 1450-1180 arasını kapsamaktadır. Yeni Hitit Devleti olarak anılan bu dönemle birlikte, Tunç Çağları sona ermiştir. 

Hattuşa’da şimdiye kadar yapılan arkeolojik çalışmalarda 5 büyük tapınak ortaya çıkarılmıştır. Bunlardan en büyüğü 1 no.’lu tapınak olarak adlandırılan Fırtına Tanrısı tapınağıdır. Tapınağın etrafı 80’den fazla dar ve uzun odadan oluşan depo ve atölye binalarıyla çevrilidir. Tapınakların, gerek sahip olduğu büyük tarım arazisi, gerekse çeşitli işlerde kullanılan işçi ve sanatkârlar ve tanrılara sunulan armağan ve kurbanlar yüzünden büyük bir ekonomik güce sahiptir. Etrafındaki çok sayıdaki mekân ile ekonomik faaliyetlere ayrılmış olan 1 no.’lu tapınak, buna en iyi örnektir. Asıl tapınağa, depo yapılarını geçtikten sonra varılır. İçlerinde çıkan buluntular göz önüne alınırsa bunlar için depo terimi yeterli olmaz. Bazılarında çok sayıda tablet bulunmuş olması, mekânlardan bir bölümünün yönetim işlerinde kullanılan büro ya da arşiv olduğu izlenimini de vermektedir. Bunların temellerinin çok kalın ve sağlam bir yapıda olması, depo odalarının çok katlı olduğuna da işaret etmektedir. Bazı odalar arasında geçişler yapılarak birlikte kullanılmış olanları da bulunmaktaydı. Depolarda tapınağa ait değerli eşyanın da saklandığı kuşkusuzdur. Depo kapısından yaklaşık 10 m genişliğindeki bir koridorla, asıl tapınağın kurulduğu iç avluya geçilir.

Halkın oturduğu evler, arkeolojik kazılarda ortaya çıkan verilere göre, Hitit sivil mimarlığı değişmez ve katı planlara sahip değildi. Evler genellikle bağımsızdı ve yer darlığından sıkışık bir düzende yapılmaları gerektiğinde bile evlerin dış duvarları ayrı yapılmaktaydı. Evlerde bir avlu bulunması isteniyorsa bu genellikle evlerin dışında bulunuyordu. Evlerin iç bölümlerinde de kesin bir plana bağlı kalınmamıştı. Evlerin büyüklüğü gibi, iç mekânların da sayısı ve boyutları gereksinmeye göre değişiyordu. Evin odaları dar gelmeye başladığında ve yeterli arsa da varsa ek yapılarla binaların kullanım kapasitesi artırılabiliyordu. Evlerin çoğunluğu tek katlıydı. Ancak arazinin eğiminden yararlanılarak iki katlı evlerin de var olabileceği kabul edilmelidir. Evlerdeki yapı malzemesi temelde taş, duvarlarda ise kerpiçti. Damlar düz ve toprakla kaplıydı. Eğer evlerin üst katları varsa alt katın samanlık, ahır ve işlik olarak kullanıldığını, üst katın ise asıl yaşanan yer için ayrılmış olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Ayrıca, ahşap dikmelerle taşınan, yine ahşap çıkmaların üst katlarda bulunabileceği de düşünülmektedir.

Troia, Çanakkale il sınırları içinde, 30 km uzaklıktaki Hisarlık’ta, İda Dağı’nın (Kaz Dağı) eteklerinde yer almaktaydı. MÖ. 2000’li yıllarda Mezopotamya, Mısır ve Anadolu arasındaki ticaretin kavşak noktasıydı. Bu nedenle zenginleşmiş ve düşmanı çoğalmıştı. Kendilerini savunmak için, o dönemde pek kullanılmayan demiri, inşa ettikleri kulelerde ve surlarında kullanmışlardır. Görkemli surlarını göz önüne aldığımızda, bu ölçüde bir yerleşimin Avrupa’da olmadığı bilinmektedir. Troia, yalnızca madencilik alanında değil, gelişmiş çanak çömlekçilik yapımının ilk görüldüğü merkezlerden biri olarak öne çıkmıştı.

Troia Savaşı, Troialılar ve Akhalar arasında, daha açık anlatımıyla Troialılar ve taraftarları ile Akhalılar arasında geçen bir savaştır.

 

Anadolu’da, Eski Hitit Devletinin bir güç olarak sahne almaya hazırlandığı dönemlerde, küçük beylikler halinde yaşayan ve farklı dilleri konuşan birçok halk yaşamaktaydı. Bu beyliklerden en önemlileri, Hattiler, Luviler, Palalar ve Huriler olarak sıralanabilir.